У гэтую хвiлiну пачуўся такi моцны грукат у браму, што ад нечаканасцi Сiняя Барада спынiўся. Брама не вытрымала, расчынiлася, i на двор уляцелi два коннiкi. Яны адразу выхапiлi шпагi i кiнулiся да Сiняе Барады.
Убачыўшы братоў сваёй жонкi - а з iх адзiн быў драгун, а другi мушкецёр Сiняя Барада кiнуўся наўцёкi. Але браты дагналi яго раней, чым ён паспеў узбегчы на ганак. Яны працялi яго наскрозь шпагамi i кiнулi памiраць. Бедная жонка Сiняе Барады была i сама ледзь жывая, у яе не было сiлы нават падняцца i абняць сваiх ратаўнiкоў.
Сталася так, што ў Сiняе Барады зусiм не было спадкаемцаў, i ўсе яго скарбы засталiся ягонай жонцы. Адну частку мужавага багацця яна выкарыстала, каб выдаць сястру Ганну за маладога пана, якi быў даўно ў яе закаханы; на другую - купiла братам капiтанскiя чыны, а за астатняе - сама згуляла вяселле з вельмi сумленным i добрым чалавекам, з якiм хутка забылася на ўсё гора, што ёй давялося перажыць з Сiняю Барадой.
Мараль
Жанчын цiкаўнасць часта спакушае,
Але нярэдка iх раскаянне чакае.
I прыкладаў таму - нямала кожны дзень.
Такi капрыз - нiкчэмная патрэба:
Яго здаволiш - i знiкае ён, як цень,
А вось плацiць пасля занадта доўга трэба.
Другая мараль
Жыцця не трэба ведаць дасканала
I розум не вялiкi трэба мець,
Каб, прачытаўшы казку, зразумець,
Што так, бадай, спрадвеку не бывала.
Хто бачыў дзе мужоў такiх жахлiвых,
Што патрабуюць ад жанчын таго, што немажлiва?
Хай i раўнiвы муж - таго не бачна звонку,
Бо ён заўжды iмкнецца ўлашчыць сваю жонку.
I ўжо якая б нi была ў мужа барада,
Сказаць не проста, хто ў сям'i сапраўдны гаспадар.
КОТ У БОТАХ
Памёр адзiн млынар i пакiнуў сваiм тром сынам толькi млын, асла ды ката. Спадчыну дзялiлi нядоўга; нават суддзю з падсудкам не клiкалi, бо з гэтымi, вядома, нiчога не засталося б ад такога небагатага набытку. Старэйшы брат узяў сабе млын, сярэднi - асла, а малодшаму дастаўся кот.
Вельмi смуткаваў малодшы брат, што выпаў яму такi горкi лёс.
- Добра маiм братам, - казаў ён. - Калi будуць жыць разам, дык i на хлеб змогуць сабе зарабiць. А я - з'ем свайго ката, зраблю з яго скуры рукавiцы, а потым - хоць ты з голаду пухнi.
Пачуў Кот гэтыя словы, але выгляду не падаў. I сказаў такiм разважным i сур'ёзным голасам:
- Не журыцеся, мой гаспадару, дайце мне лепей якую торбу ды купiце боты каб мне было ў чым лазiць па кустах. А тады ўбачыце, што не такая ўжо благая вам выпала доля, як здаецца.
Хлопец, вядома, не даў Катовым словам вялiкае веры. Але й не збезнадзеiўся, бо хто яго ведае, можа, i праўда, Кот дасць яму якое рады ў няшчасцi. Хлопец часта бачыў, як спрытна Кот лавiў пацукоў i мышэй: то павiсаў на адных лапах, то хаваўся ў муцэ ды прыкiдваўся мёртвым.
Неўзабаве Кот атрымаў усё, чаго прасiў. Ён адразу хвацка нацягнуў боты, закiнуў за плечы торбу i, узяўшы яе абедзвюма пярэднiмi лапамi за матуз, рушыў у лес, дзе вадзiлася многа трусоў. У торбу ён насыпаў вотруб'я, заечай капусты, а сам лёг на зямлi i, удаўшыся за мёртвага, пачаў чакаць, калi якое трусяня, не надта яшчэ абазнанае ва ўсякiх хiтрасцях свету, залезе ў торбу, каб пачаставацца пакладзенымi туды ласункамi.
I толькi паспеў ён легчы, як адразу з радасцю ўбачыў, што нейкае легкадумнае трусяня ўжо капошыцца ў торбе. Кот, не марудзячы, зашморгнуў матуз, схапiў труса i бязлiтасна яго забiў.
Горды здабычай, ён рушыў да караля i папрасiў мовiць перад iм слова. Ката пусцiлi ў пакоi Яго Вялiкасцi. Увайшоўшы, Кот нiзка пакланiўся каралю i сказаў:
- Вашамосць, гэтага труса мне даручыў паднесцi вам ад свайго iмя пан маркiз дэ Карабас (такое iмя яму ўздумалася даць свайму гаспадару).
- Ну што ж, - адказаў кароль, - скажы свайму гаспадару, што я яму дзякую i вельмi рады яго падарунку.
Другi раз Кот схаваўся ў жыце i зноў разгарнуў сваю торбу, а калi ў яго ўлезлi дзве курапаткi, зацягнуў матуз i злавiў абедзвюх.
Потым, як i труса, ён занёс курапатак да караля. Кароль прыняў падарунак iзноў з вялiкiм задавальненнем i загадаў даць Кату гасцiнца.
Так два цi тры месяцы Кот насiў каралю дзiчыну, упаляваную нiбыта яго гаспадаром. I аднойчы даведаўся, што кароль са сваёю дачкой, найпрыгажэйшаю прынцэсаю ў свеце, збiраецца выправiцца на шпацыр па беразе рэчкi. Вось i кажа ён свайму гаспадару:
- Калi вы паслухаецеся маёй парады, дык будзеце шчаслiвы да канца сваiх дзён. А дзеля гэтага вам трэба зрабiць адно: пайсцi да рэчкi i там, дзе я пакажу, залезцi ў ваду. Усё астатняе я зраблю сам.
Маркiз дэ Карабас паслухаўся Ката i зрабiў усё, як той яму нараiў, хоць, праўду кажучы, зусiм не разумеў, навошта ўсё гэта трэба.
I вось сядзiць ён у вадзе, а побач якраз праязджае кароль. Тут Кот як закрычыць:
- Ратуйце! Ратуйце! Маркiз дэ Карабас топiцца!
Пачуўшы гэтыя крыкi, кароль высунуў галаву з карэты i, пазнаўшы Ката, якi столькi разоў насiў яму дзiчыну, адразу загадаў сваёй варце хутчэй бегчы i дапамагчы маркiзу дэ Карабасу.
Пакуль небараку маркiза выцягвалi з рэчкi, Кот падышоў да карэты i сказаў каралю, што калi яго гаспадар купаўся, нечакана з'явiлiся злодзеi i ўкралi ўсё яго адзенне, хоць ён, Кот, крычаў на ўсю сiлу: "Трымай iх! Трымай злодзеяў!" (Адзенне ж хiтрун схаваў пад вялiкiм каменем.)
Кароль адразу загадаў служкам пры сваiм гардэробе паехаць i прывезцi пану маркiзу дэ Карабасу адзiн з найлепшых сваiх гарнiтураў. Калi маркiз апрануўся, кароль сустрэў яго вельмi ласкава. А таму, што прыгожае адзенне, якое маркiзу прывезлi, вельмi яму пасавала (а ён i сам з сябе быў хлопец ладны ды зграбны), то каралеўская дачка адразу яго ўпадабала. I варта было маркiзу дэ Карабасу два-тры разы зiрнуць на каралеўну з пашанай i трошкi з пяшчотай, як яна закахалася ў яго без памяцi.
Кароль запрасiў маркiза ў карэту, i далей яны паехалi разам. Кот вельмi радаваўся, што яго планы пачынаюць спраўджвацца. Ён пабег наперад i, убачыўшы на сенажацi сялян, якiя касiлi траву, сказаў iм:
- Гэй, людзi добрыя, касцы! Ведайце: калi вы не скажаце каралю, што гэтая сенажаць належыць маркiзу дэ Карабасу, вас усiх патаўкуць на дробны мак!
Кароль сапраўды спытаў у касцоў, чыю гэта сенажаць яны косяць?
- Маркiза дэ Карабаса, - адказалi яны ўсе хорам, бо Катова пагроза вельмi iх напалохала.
- У вас добрыя землi, - сказаў кароль маркiзу дэ Карабасу.
- Але, Ваша Вялiкасць, - адказаў маркiз. - Гэтая сенажаць кожны год дае багаты прыбытак.
А Кот усё бег наперадзе. I калi напаткаў жняцоў, сказаў iм:
- Гэй, людзi добрыя, жняцы! Ведайце: калi вы не скажаце, што ўсё гэтае жыта належыць маркiзу дэ Карабасу, вас усiх патаўкуць на дробны мак!
Кароль, якi праязджаў хвiлiнай пазней, захацеў даведацца, чыё гэта жыта расце ўздоўж дарогi?
- Маркiза дэ Карабаса, - адказалi жняцы.
I кароль зноў парадаваўся такому адказу разам з маркiзам.
А Кот усё бег наперадзе карэты i ўсiм, каго нi сустракаў, паўтараў тое самае. Кароль быў вельмi ўражаны вялiкiм багаццем маркiза дэ Карабаса.
Нарэшце Кот прыбег у раскошны замак, дзе гаспадаром быў Людаед, найбагацейшы з усiх людаедаў у свеце, бо ўсе землi, па якiх праязджаў кароль, былi пад уладаю гэтага замка.
Кот, якi загадзя паклапацiўся праведаць, хто такi гэты Людаед i што ён умее рабiць, папрасiў дазволу пагутарыць з iм. Ён сказаў, што не мог прайсцi мiма замка i не выказаць яго гаспадару пашаны.
Людаед прыняў яго так ветлiва, як толькi можа прыняць людаед, i запрасiў садзiцца.
- Мяне запэўнiвалi, - раптам сказаў яму Кот, - што вы нiбыта здольны ператварацца ва ўсякiх жывёл, што вы можаце зрабiцца, напрыклад, iльвом цi сланом.
- Гэта праўда, - грубым голасам адказаў Людаед. - I каб ты мог сам убачыць i болей не сумняваўся, я зараз на тваiх вачах абярнуся ў iльва.