Яны лагодней нейк зiрнулi,
Як бы iм вельмi падабалась,
Што iм увага аддавалась.
Мужчыны зараз па сняданнi
Пайшлi ў гумно на спачыванне
Аддаць мiнуту для дрымоты.
Прыветна скрыпнулi вароты,
З вясёлым шумам расчынiлiсь,
Ў гумне мужчыны прыпынiлiсь.
Ўсяго паўнютка, хвала Богу,
Збажынкi новай i мурогу.
Здавалась, стрэхi i пярылы
Ўсяго трымаць не мелi сiлы,
Бо з двух бакоў над самым токам,
Калi на iх ты кiнеш вокам,
Сянцо, збажынка навiсала.
Тут лугам, полем патыхала,
А на гваздзi ў таўшчэрным шуле
Цапы вiселi, бы заснулi.
А вiлы, граблi i мяцёлкi,
Малацьбiтовы прыяцёлкi,
Каля варот адны стаялi
Таксама працы ўжо чакалi.
- У нас сяголета - свяцiся!
- Так, дзякуй Богу, паджылiся.
Эх, брат Мiхась, была б то ўласнасць
Зямля ўся гэта, сенажацi!..
Чаго б жадаць тут болей, браце?
I лес, i паша, неба яснасць,
I чысты дух, i рэчка Нёман...
Куток павабны тут захован!
- Э, каб гэта свая ўлада!
Нашто б i лепшая пасада?
Мiхал выразна замаўкае
I торпы вокам акiдае.
- Так, брат! падумаць моцна трэба,
Само не звалiцца нам з неба,
Каб мець больш пэўны свой прыпынак
I мець у ўласнасцi будынак...
I так яны разгаманiлiсь,
Што й на салому не лажылiсь.
I ўсё ж не бацькаўшчына гэта:
Жывеш дачасу, з лета ў лета,
А лiха вынiкне якое
Падумаць жудасна пра тое...
Чаго ж у жыццi не хапае?
Дзе гэта сiла, дзе моц тая,
Што перашкод сабе не мае
I ставiць зразу ўсiх на ногi,
Вядзе на вольныя дарогi
I свет прасторны адчыняе?
- Дзве рэчы трэба мець, каханы!
Адна рэч - розум выхаваны:
Умець прадгледзець, прылаўчыцца
На цвёрдым грунце закрапiцца.
Другая рэч, Антось харошы:
Таксама трэба мець i грошы,
Мiхал прамовiў цiхiм басам.
Алесь i Костусь гэтым часам
Гасцей пад дубам вартавалi
I мiж сабою жартавалi.
- Згадай, Кастусь, -Алесь пытае,
Хто першы ў госцi завiтае?
- Ну, хто ж? вядома - Юрка, дружа.
- Чаму? - Бо мёд ён любiць дужа,
А там, глядзi, Язэп прыпрэцца
I Фабiян з iм з Каралiны...
Падвып'юць, ведаеш, мужчыны,
Ото гаворка распачнецца!
А там Кандрат вазьмецца ў бокi,
Напэўна пойдзе ён у скокi;
Яго Ялэўка падтрымае,
А Вухiн песню заспявае:
"Пi гарэлку, суседзе!.."
- Глядзi, глядзi! хто гэта едзе?
Алесь ускочыў, пазiрае
I локцем Костуся таўхае.
- Ды гэта ж Вухiн, брат! ён самы!
I хлопцы кiнулiся ў браму,
Бягуць навыперадкi ў хату.
- Ўжо Вухiн едзе! Вухiн, тата!
- Цыц! не смець казаць мянушку,
А то знiму на вас папружку!
I бацька бровы пасувае,
Пiльчак чысцейшы адзявае,
Iдзе на двор для прывiтання
I для пачэснага спаткання.
Андроцкi-Вухiн пад'язджае
I так каня свайго спыняе,
Як бы супыну конь не мае,
Хоць конь, як вол, непаваротны
I бегчы ўжо не так ахвотны.
Кадушка-Зося сонцам ззяе;
Мiхал ёй злазiць памагае.
Яна ж, як глiна, надта цяжка,
Пад ёю крэхча каламажка.
- Ну, проша ў хату! проша, кумка.
Глядзiць бутэлька з яе клумка.
Уперавалку, як бы качка,
У хату йдзе кума-сваячка.
Тут гаспадыня выбягае,
Ёй дзверы ў сенi адчыняе;
Кабеты тварамi самкнулiсь
I так прыемна усмiхнулiсь,
Як бы злучылiся дзве рэчкi,
Гарохам сыплюцца славечкi.
- А дзе ж мая дачка хрышчона?
Спытала Зося. - Дзе Алёна?
Ваўчком Алёнка пазiрае;
Яе тут Зося абнiмае,
Гасцiнцам дзеўчынку трактуе,
Яе i песцiць i цалуе,
У вочкi ёй глядзiць прыветна
Сама Яхiмiха бяздзетна.
Алесь пад гэты шум вiтання
Разгледзеў клумак ўвесь дазвання
I шэпча Костусю на вуха:
- Там, брат, гарэлка-весялуха,
I каравай, i сыр, як плаха.
Калi б не ведаць таго страху,
Ось бы дзе можна пажывiцца!
Але чакайце: даляжыцца,
I каравая закаштую,
Цябе таксама пачастую!
I хлопцы толькi пасмяялiсь
Ды вон за дзверы паiмчалiсь.
Яхiмаў воз ужо прыбралi,
Каня на лейцы навязалi
Ў кустах альховых каля дуба,
Дзе пагуляць было так люба.
Яшчэ счакаўшы з паўгадзiны,
Язэп прыехаў з Каралiны.
Жыхар заможны i выдатны,
Ва ўсiм прыкладны, акуратны
I ў гаспадарцы, i ў банкеце,
Ў паноў быў нават на прымеце,
Такi уважны i шляхетны,
Далёка ў воласцi прыметны.
Хоць не шляхецкага ён роду,
Але падтрымлiваў iх моду,
А гаспадыняй меў дваранку,
Вельмi панадную шляхцянку,
З прыгожым тварам, з тонкiм станам,
Жыў у фальварку Язэп панам
I гаспадарку вёў умела.
Само сабою зразумела,
Яго спаткалi тут пачэсна
Гаспадары з гасцьмi сумесна.
А там Кандрат каня сцябае.
"Гэ, смерць турэцкая!" - гукае.
Як толькi згледзелi Кандрата,
Загаманiла зараз хата...
- Ну, вот i бортнiк наш iмчыцца,
Усiх насмешыць, раскрычыцца:
"Ноль! смерць турэцкая! мякiна!"
Кандрат жартлiвы быў мужчына
I каля пчолак хадзiў смела,
Бо надта добра ведаў дзела
(Прынамсi, гэтак тут казалi,
Калi Кандрата разбiралi).
Прыехаў з маткаю старою,
Якую зваў часцей савою.
Худы, высокi, сухарлявы,
Для ўсiх жаданы i цiкавы,
Вайшоў Кандрат i павiтаўся
I пра здароўе распытаўся.
Дарота, Пальчыха старая,
Таксама хлебам дом вiтае
Такi ўжо звычай беларускi,
У клумку выпiўка, закускi.
Калi ўсе госцi пазбiралiсь,
Антось з Кандратам пажагналiсь,
Ўзялi i ночвы, i куродым.
- Ну, памажы, святы Мiкодым...
Куды ты лезеш? ось, дурная!
Кандрат з пчалою размаўляе,
А пчолка, нiбы ў павуцiне,
Ў яго заблуталась шчацiне.
Злавiў пчалу i адкiдае,
Даўжнiк павольненька вымае.
- Ах вы, гультайкi! плястры голы,
Хоць вы даўно старыя пчолы...
Дай дыму iм! дай, дай iм дыму!..
Га, трохi ёсць! давайце выму,
Кандрат дзялянкi падразае,
I крэхча, бедны, i пацее,
Пчала ад дыму бы п'янее,
Ў галовы далей запаўзае.
- Насiлi, бедныя, збiралi,
А мы ў мiнуту ўсё забралi,
Тут пчолкам шчыра спагадаюць
Ды новы вулей падглядаюць,
Пакуль усiх не перабралi
I ночвы мёду не надралi.
Гудуць пакрыўджаныя пчолкi,
Бы плачуць, бедныя саколкi,
Што праца iх неспадзявана
Людскою хцiвасцю забрана.
Прынеслi ночвы мёду ў хату.
На долю выпала Кандрату
Дзялiць мёд гэты мiж кумамi,
Жанкi iдуць сюды з збанамi.
Тут смех i жарты, таўканiна
Найцiкавейшая часiна!
I стол тым часам накрываюць,
Гасцей шумлiвых запрашаюць,
Садзяцца госцi, ды не зразу,
За стол не лезуць для паказу,
Бо так шляхетнасць вымагае.
Iдзе тут спрэчка немалая,
Калi пачнуць тут адмаўляцца:
- Сядай, Язэп! - Няхай садзяцца,
А я прыткнуся потым з краю.
- Ах, вось дзiўны!.. - Ну, ну, сядаю!
- Пан Фабiян, i ты, Кандраце,
Яхiм, i Ян, i Юрка, - браце!
Ну, проша ж, проша! - Пасадзiлi,
Такiм жа чынам упрасiлi
Жанок прысесцi тут на ўслоне.
Антось у ход пусцiў далонi
I коркi спрытна выбiвае
Так, што здзiўленне выклiкае.
Крынiцы бурнага натхнення,
Мiнут вясёлых, ажыўлення,
Стаяць, як бiскупы, бутэлi,
I ласа ўсе на iх глядзелi.
Ляжыць гарамi ў iх падножжы
Закуска, гэта мiласць божа:
Тут сыр, як першы снег, бялюткi,
Каўбас прыемнейшыя скруткi,
Што толькi ёсць у Беларусi.
Мой мiлы Янка, мой Купала!
Ў агульны вiр нас доля ўгнала.
Чаму ж, чаму часiнай тою
Мы не спаткалiся з табою,
Каб стол сялянскага банкету
Развесялiў душу паэту?
Мiхал тут чарку налiвае.
- Ну, да каго ж мне пiць? - пытае,
Гасцей абводзячы вачыма.
- Пускай з канца, пачнi з Яхiма.
- Ну, кум Яхiм, стары дружака!
Няхай мiне нас гора ўсяка;
Дай, Божа, добрую прыгоду,
Каб больш налета было мёду;
Каб мы пiлi, яшчэ прасiлi,
Каб на галовах захадзiлi,
Дык будзь здароў! - Ну, дай жа, Божа.
- За ваша, госцейкi, здароўе!
I пасля гэтага прыслоўя
Мiхал куляе чарку гожа;
Глынуў i губы абцiрае,
Яхiму чарку налiвае.
I з рук у рукi ходзiць чарка,
Шаломiць голавы iм шпарка,
I госцi штораз весялеюць,
I больш iх твары чырванеюць,
А голас крэпне i дужае,
I смех гаворку аздабляе.
Для ўсiх ласкава i пачцiва,
Як бы пад ветрам тая нiва,
Гасцей частуе гаспадыня
I на ўсiх чыста вокам кiне,
То сыр, то масла iм падносiць
I закусiць так шчыра просiць:
- Ну закусеце ж, калi ласка!
Вось проша сыру, проша мяска
Цi кумпячка або каўбаскi,
Ну, пiрага хоць закаштуйце!
Бярэце масла, не шкадуйце!
Бутэлька выпiта; другая,
Як бачыш, месца заступае,
А госцi вокрыкам здзiўлення
Яе вiтаюць тут з'яўленне.
Жанкi таксама балявалi
I ад мужчын не адставалi,
Але ад iх адмежавалiсь
Сваёй гарэлкай частавалiсь.
Гарэлка ж iх тым адразнялась,
Што ў бутлi слодыч дадавалась.
I вось зiрнуць было цiкава,
Як у жанок вялася бава
I колькi мiлых было сварак,
Як адмаўлялiся ад чарак!
- Ну, проша ж, панi Юзафова!
- Ой, не, не, кумка, даю слова!
Зусiм я п'яна, бойся Бога!
- Ну выпi ж, кумачка, нiчога!
Кума на просьбу паддаецца,
За чарку тройчы ўжо бярэцца
I толькi-толькi прыгубляе
I чарку зноў не дапiвае
I руку цягне да бутэлькi.
- Не дам, кума! не дам, Анэлька!
(Бо ўжо так звычай вымагае:
Хто чарку п'е, той налiвае.)
Ну, выпi ж чысценька-чысцютка!
- Ой, я ж п'янею вельмi хутка!
Язэп мой лысы, унь, сярдуе!
Куму Анэлька тут цалуе
I адмаўленне тым канчае,
Што гэту чарку асушае.
I вось жанчыны не стрывалi
I песню-кпiну заспявалi,
Каб пасмяяцца з нежанатых:
З Антося, Яськi i Кандрата.
"Сядзiць дома, як пужала,
Не з кiм слова мовiць;
Ой, жанiся ж: часу мала,
Старасць цябе зловiць!
Пастарэеш, небарака,
Дзеўкi ўсе зракуцца,
А ты будзеш, як сабака,
Туляцца i гнуцца,
I падлiзваць будзеш мiсы,
Не свае - чужыя!..
Дык жанiся, Кандрат лысы,
Жанецесь, дурныя!"
- Ну, зацягнулi ўжо, завылi!
Адно б вы толькi i жанiлi!
У, турэцкiя вы сваццi!
Як вас няма, то й цiха ў хаце!
Кандрат вачыма тут блiскае,
А Яська, брат яго, спявае:
"Я - адзiн; сцежкi мне
Адчынены ўсюды.
А як жэнiшся, тады
Не хадзi нiкуды.
Я - адзiн, я - казак,
I на лiха жонка?
Яна звяжа цябе,
Чортава галёнка!
Бог мужчыну стварыў,
Потым памылiўся;
Драў чупрыну Адам,
Што з Евай жанiўся".
- Вось так вы iх! вось малайчыны!
I аж не ўрымстуюць мужчыны.
- Ну, выпiць, выпiць, хлопцы, трэба!
Яхiм! пускай, брат, да Язэпа!
- Не, брат Мiхась, дальбог, не буду!
- Пi!.. не люблю цябе, маруду!
Яхiм дайшоў да пункту тога,
Дзе ён у сведкi клiкаў Бога,
Што больш не вып'е ўжо нiчога.
Але Яхiмаў звычай зналi,
Дружней мужчыны насядалi,
I наш Яхiм хоць i бажыўся,
Але й з бажбою пiць злажыўся.
А далей ён такiм жа чынам
Рабiў замiнкi тут мужчынам,
Але пiў чарку ў чарку з iмi
I вось ён лыпае вачымi
I рукi зараз разнiмае,
Старую песню зачынае:
"Ой, ляцеў авадзень,
А насустрач мушка.
Прыхiлiся, кума:
Пашапчу на вушка!"
На хату Ганна выступае,
У ладкi плешча, падпявае:
"Заiграйце, музыкi,
Каб я паскакала;
Купiў бацька чаравiкi,
Каб я патаптала!"
Мужчыны выклiк той прымаюць
I Фабiяна выпiхаюць.
У скокi зараз жа пусцiўся
Наш Фабiян i закруцiўся.
"Падзiвiся, Гапка,
Як трасецца шапка!"
А замест шапкi валасамi
Трасе, як вецер каласамi,
I размiнае свае косцi.
I разышлiся нашы госцi.
Тут грэбень Пальчык Ян хапае,
Сюды паперку далучае
Ды так жа грае спрытна, здольна,
Што ногi скачуць мiмавольна.
"Без музыкi, без дуды
Ходзяць ногi не туды;
Грай жа, дудка мая!
Куды дудка, туды я!"
Сам гаспадар з кумой Анэлькай,
Руку прыгнуўшы над камзэлькай,
На панскi лад мяце-вальцуе,
Ўсiх далiкатнасцю касуе.
Таксама Юзаф з Каралiны
Не трацiць добрае часiны
I з гаспадыняй так кружыўся,
Аж покi потам лоб не змыўся.
Андроцкi кiнуў i бажыцца,
Сядзiць, не можа варушыцца;
Адзiн з iм Юрка яшчэ бае;
Яхiм жа тоненька спявае:
"Пi гарэлку, мой суседзе,
Покi п'ецца!
Конь дадому сам заедзе,
Не саб'ецца".
- Скакаць хачу! Хто мне паграе?
Музыку! - Пальчык Ян гукае.
I, не чакаючы адказу,
У танцы рынуўся адразу.
Прысеў наш Яська, закруцiўся!
Ды як пайшоў, ды як пусцiўся!
Адкуль i дзе i што бярэцца
З дарогi ўсё змяце, здаецца.
"Там-там! тара-рам!
Там-та-цiта, цi-та-там!
Хадзi, хата, хадзi, печ!
Не шкадуй жа сваiх плеч!
Я найму дудара,
Дударыка-камара.
Грай, дударыку, грай,