Бурацiна прадае азбуку i купляе бiлет у тэатр лялек
Назаўтра ранiцай Бурацiна паклаў азбуку ў торбачку i, падскакваючы, пабег у школу.
Па дарозе ён нават не глядзеў на ласункi, выстаўленыя ў крамах, - макавыя на мёдзе трыкутнiчкi, салодкiя пiражкi i ледзянцы ў выглядзе пеўнiкаў, насаджаных на палачку.
Ён не хацеў глядзець на хлапчукоў, якiя пускалi папяровага змея...
Вулiцу пераходзiў паласаты кот Базiлiо, якога можна было схапiць за хвост. Але Бурацiна ўтрымаўся i ад гэтага.
Чым блiжэй ён падыходзiў да школы, тым мацней непадалёку, на беразе Мiжземнага мора, iграла вясёлая музыка.
- Пi-пi-пi, - пiшчала флейта.
- Ла-ла-ла-ла, - спявала скрыпка.
- Дзiнь-дзiнь, - бразгалi медныя талеркi.
- Бум! - бiў барабан.
У школу трэба было паварочваць направа, музыка чулася злева. Бурацiна пачаў спатыкацца. Самi ногi паварочвалi да мора, дзе:
- Пi-пi, пiiiii...
- Дзiн-лала, дзiн-ла-ла...
- Бум!
- Школа ж нiкуды ж не падзенецца ж, - сам сабе гучна пачаў гаварыць Бурацiна, - я толькi гляну, паслухаю i бягом - у школу.
З усёй моцы ён кiнуўся бегчы да мора. Ён убачыў палатняны балаган, упрыгожаны рознакаляровымi сцягамi, якiя трапяталi ад марскога ветру.
Наверсе балагана, прытанцоўваючы, iгралi чатыры музыкi. Унiзе тоўстая цётка ўсмiхаючыся прадавала бiлеты. Каля ўвахода стаяў вялiкi натоўп хлопчыкi i дзяўчынкi, салдаты, прадаўцы лiманаду, мамкi з груднымi дзецьмi, пажарнiкi, паштальёны, - усе, усе чыталi вялiкую афiшу:
"Тэатр лялек.
Толькi адзiн спектакль.
Спяшайцеся!
Спяшайцеся!
Спяшайцеся!"
Бурацiна тузануў за рукаў аднаго хлапчука.
- Скажыце, калi ласка, колькi каштуе ўваходны бiлет?
Хлопчык адказаў скрозь зубы, не спяшаючыся:
- Чатыры сольда, драўляны чалавечак.
- Разумееце, хлопчык, я забыўся дома мой кашалёк... Вы не можаце мне пазычыць чатыры сольда?..
Хлопчык зняважлiва свiснуў:
- Знайшоў дурня!..
- Мне страшшшшэнна хочацца паглядзець тэатр лялек! - скрозь слёзы сказаў Бурацiна. - Купiце ў мяне за чатыры сольда маю цудоўную куртачку...
- Папяровую куртачку за чатыры сольда? Шукай дурня.
- Ну, тады мой прыгожанькi каўпачок...
- Тваiм каўпачком толькi лавiць апалонiкаў... Шукай дурня.
У Бурацiна нават пахаладзеў нос - гэтак яму хацелася трапiць у тэатр.
- Хлопчык, тады вазьмiце за чатыры сольда маю новую азбуку...
- З малюнкамi?
- З ччччароўнымi малюнкамi i вялiкiмi лiтарамi.
- Давай хiба, - сказаў хлопчык, узяў азбуку i неахвотна адлiчыў чатыры сольда.
Бурацiна падбег да тоўстай цёткi i прапiшчаў:
- Паслухайце, дайце мне ў першым радзе бiлет на адзiны спектакль тэатра лялек.
У час паказу камедыi лялькi пазнаюць Бурацiна
Бурацiна сеў у першым радзе i з захапленнем глядзеў на апушчаную заслону.
На заслоне былi намаляваны чалавечкi, якiя танцавалi, дзяўчынкi ў чорных масках, страшныя барадатыя людзi ў каўпаках з зоркамi, сонца, падобнае на блiн з носам i вачыма, i iншыя цiкавыя малюнкi.
Тры разы ўдарылi ў звон, i заслона паднялася.
На маленькай сцэне справа i злева стаялi кардонныя дрэвы.
Над iмi вiсеў лiхтар у выглядзе месяца i адбiваўся ў кавалачку люстэрка, на якiм плавалi два лебедзi, зробленыя з ваты, з залатымi насамi.
З-за кардоннага дрэва выйшаў маленькi чалавечак у доўгай белай кашулi з доўгiмi рукавамi. Яго твар быў абсыпаны пудрай, белай, як зубны парашок.
Ён пакланiўся шаноўнай публiцы i сказаў сумна:
- Добры дзень, мяне завуць П'еро... Зараз мы пакажам вам камедыю пад назвай: "Дзяўчынка з блакiтнымi валасамi, або Трыццаць тры разы па карку". Мяне будуць лупцаваць палкай, даваць аплявухi i бiць па карку. Гэта вельмi смешная камедыя...
З-за другога кардоннага дрэва выскачыў другi чалавек, увесь у клетку, як шахматная дошка.
Ён пакланiўся шаноўнай публiцы:
- Добры дзень, я - Арлекiн!
Пасля гэтага павярнуўся да П'еро i даў яму дзве аплявухi, такiя звонкiя, што ў таго са шчок пасыпалася пудра.
- Ты чаго хныкаеш, дурнiца?
- Я сумны таму, што я хачу жанiцца, - адказаў П'еро.
- А чаму ты не ажанiўся?
- Таму што мая нявеста ад мяне збегла...
- Ха-ха-ха, - зайшоўся ад смеху Арлекiн, - бачылi дурнiцу!..
Ён схапiў палку i адлупцаваў П'еро.
- Як завуць тваю нявесту?
- А ты не будзеш больш бiцца?
- Ну не, я яшчэ толькi пачаў.
- У такiм выпадку яе завуць Мальвiна, або дзяўчынка з блакiтнымi валасамi.
- Ха-ха-ха, - зноў зайшоўся Арлекiн i тройчы ўдарыў П'еро па карку. Паслухайце, шаноўная публiка... Ды хiба бываюць дзяўчынкi з блакiтнымi валасамi?
Але тут ён, павярнуўшыся да публiкi, раптам убачыў на пярэдняй лаўцы драўлянага хлапчука з ротам да вушэй, з доўгiм носам, у каўпачку з кутасiкам...
- Глядзiце, гэта Бурацiна! - закрычаў Арлекiн, паказваючы на яго пальцам.
- Жывы Бурацiна! - залямантаваў П'еро, узмахваючы доўгiмi рукавамi.
З-за кардонных дрэў выскачыла мноства лялек - дзяўчынкi ў чорных масках, страшныя барадачы ў каўпаках, калматыя сабакi з гузiкамi замест вачэй, гарбуны з насамi, падобнымi на агурок...
Усе яны падбеглi да свечак, што стаялi ўздоўж рампы, i, углядаючыся, загаманiлi:
- Гэта Бурацiна! Гэта Бурацiна! Да нас, да нас, вясёлы дураслiвец Бурацiна!
Тады ён з лаўкi скочыў на суфлёрскую будку, а з яе на сцэну.
Лялькi схапiлi яго, пачалi абдымаць, цалаваць, шчыпаць... Потым усе лялькi заспявалi "Польку Птушку":
Птушка польку танцавала
На палянцы ў раннi час.
Нос налева, хвост направа,
Гэта полька Карабас.
Два жукi - на барабане,
Жаба дзьме у кантрабас.
Нос налева, хвост направа,
Гэта полька Барабас.
Птушка польку танцавала,
Бо вясёлаю жыла.
Нос налева, хвост направа,
Вось дык полечка была...
Гледачы былi расчулены. Адна мамка нават усхлiпнула. Адзiн пажарнiк плакаў наўзрыд.
Толькi хлапчукi на заднiх лаўках злавалiся i тупалi нагамi.
- Хопiць лiзацца, не маленькiя, працягвайце спектакль.
Пачуўшы ўвесь гэты шум, з-за сцэны высунуўся чалавек, такi страшэнны з выгляду, што можна было здранцвець ад жаху, калi толькi зiрнуць на яго.
Густая нячэсаная барада яго валаклася па падлозе, вылупленыя вочы круцiлiся, велiзарны рот ляскаў зубамi, нiбы гэта быў не чалавек, а кракадзiл. У руцэ ён трымаў сямiхвосты бiзун.
Гэта быў гаспадар тэатра лялек, доктар лялечных навук сiньёр Карабас Барабас.
- Га-га-га, гу-гу-гу! - зароў ён на Бурацiна. - Дык гэта ты перашкодзiў паказу маёй цудоўнай камедыi?
Ён схапiў Бурацiна, занёс у кладоўку тэатра i павесiў на цвiк. Вярнуўшыся, пагразiў лялькам сямiхвостым бiзуном, каб яны працягвалi спектакль.
Лялькi сяк-так закончылi камедыю, заслона закрылася, гледачы разышлiся.
Доктар лялечных навук сiньёр Карабас пайшоў на кухню вячэраць.
Запхнуўшы нiжнюю частку барады ў кiшэню, каб не замiнала, ён сеў перад камiнкам, дзе на ражне смажыўся цэлы трус i двое куранят.
Паслiнiўшы пальцы, ён пакратаў смажанiну, i яна здалася яму сырой.
У камiнку было мала дроў. Тады ён тры разы пляснуў у далонi.
Прыбеглi Арлекiн i П'еро.
- Прынясiце мне гэтага абiбока Бурацiна, - сказаў сiньёр Карабас Барабас. - Ён зроблены з сухога дрэва, я яго падкiну ў агонь, мой абед у момант сасмажыцца.
Арлекiн i П'еро ўпалi на каленi, упрошвалi злiтавацца над няшчасным Бурацiна.
- А дзе мой бiзун? - зароў Карабас Барабас.
Тады яны, плачучы, пайшлi ў кладоўку, знялi з цвiка Бурацiна i прывалаклi на кухню.
Сiньёр Карабас Барабас, замест таго каб спалiць Бурацiна, дае яму пяць залатых манет i адпускае дадому
Калi лялькi прывалаклi Бурацiна i кiнулi на падлогу каля камiнка, сiньёр Карабас Барабас, страшэнна сапучы носам, мяшаў качаргой вуголле.
Раптам вочы яго налiлiся крывёю, нос, потым увесь твар сабраўся ў папярочныя маршчыны. Мабыць, яму ў ноздры трапiў кавалачак вугалю.
- Аап... аап... аап... - завыў Карабас Барабас, закочваючы вочы, - аап -чхi!..
I ён чхнуў так, што попел узняўся слупам у камiнку.
Калi доктар лялечных навук пачынаў чхаць, дык ужо не мог спынiцца i чхаў пяцьдзесят, а часам i сто разоў запар.
Ад такога незвычайнага чхання ён бяссiлеў i рабiўся дабрэйшым.
П'еро цiшком шапнуў Бурацiна:
- Паспрабуй з iм загаварыць памiж чханнем...
- Аап-чхi! Аап-чхi! - Карабас Барабас набiраў разяўленым ротам паветра i з трэскам чхаў, трасучы галавой i тупаючы нагамi.
На кухнi ўсё калацiлася, брынчалi шыбы, гойдалiся скавароды i каструлi на цвiках.
Памiж гэтымi чханнямi Бурацiна пачаў енчыць жаласным тоненькiм галаском:
- Бедны я, няшчасны, нiкому мяне не шкада.
- Кiнь раўцi! - крыкнуў Карабас Барабас. - Ты мне перашкаджаеш... Аап-чхi!
- На здароўе, сiньёр, - усхлiпнуў Бурацiна.
- Дзякуй... А што - бацькi ў цябе жывыя? Аап-чхi!
- У мяне нiколi, нiколi не было мамы, сiньёр. Ах, я няшчасны! - I Бурацiна закрычаў так пранiзлiва, што ў вушах у Карабаса Барабаса пачало калоць, як iголкай.
Ён затупаў падэшвамi:
- Кiнь вiшчаць, кажу табе! Аап-чхi! А што - бацька ў цябе жывы?
- Мой бедны бацька яшчэ жывы, сiньёр.
- Уяўляю, як прыемна будзе твайму бацьку, калi ён даведаецца, што я на табе засмажыў труса i двух куранят. Аап-чхi!
- Мой бедны бацька ўсё роўна хутка памрэ з голаду i холаду. Я яго адзiная падтрымка на старасцi. Пашкадуйце, адпусцiце мяне, сiньёр.
- Дзесяць тысяч чарцей! - зароў Карабас Барабас. - Нi пра якую лiтасць не можа быць i размовы. Трус i кураняты павiнны быць засмажаны. Лезь у камiнак.
- Сiньёр, я не магу гэтага зрабiць.
- Чаму? - спытаў Карабас Барабас толькi для таго, каб Бурацiна вёў далей размову, а не вiшчаў у вушы.
- Сiньёр, я ўжо спрабаваў аднойчы сунуць нос у камiнак i толькi праткнуў дзiрку.
- Што за глупства! - здзiвiўся Карабас Барабас. - Як ты мог носам праткнуць у камiнку дзiрку?
- Таму, сiньёр, што камiнак i кацялок над агнём былi намаляваны на кавалку старога палатна.
- Аап-чхi! - чхнуў Карабас Барабас з такiм шумам, што П'еро адляцеў налева, Арлекiн - направа, а Бурацiна закруцiўся круцёлкай.
- Дзе ты бачыў камiнак, i агонь, i кацялок намаляванымi на кавалку палатна?
- У каморцы майго таты Карла.
- Твой бацька - Карла! - Карабас Барабас усхапiўся з крэсла, узмахнуў рукамi, барада яго разляцелася. - Дык, значыцца, гэта ў каморцы старога Карла знаходзiцца патайная...
Але тут Карабас Барабас, вiдаць, не жадаючы прагаварыцца пра нейкую таямнiцу, абодвума кулакамi заткнуў сабе рот. I так сядзеў нейкi час i глядзеў, вылупiўшы вочы, на пагасаючы агонь.
- Добра, - сказаў ён нарэшце, - я павячэраю недасмажаным трусам i сырымi куранятамi. Я табе дарую жыццё, Бурацiна. Мала таго...
Ён залез пад бараду ў кiшэню камiзэлькi, дастаў пяць залатых манет i падаў iх Бурацiна.
- Мала таго... Вазьмi гэтыя грошы i занясi iх Карла. Пакланiся i скажы, што я прашу яго нi ў якiм разе не памiраць з голаду i холаду i самае галоўнае - не выязджаць з яго каморкi, дзе знаходзiцца камiнак, намаляваны на кавалку старога палатна. Iдзi выспiся i ранiчкай бяжы дадому.
Бурацiна паклаў пяць залатых манет у кiшэню i адказаў з ветлiвым паклонам:
- Дзякую вам, сiньёр. Вы не маглi даверыць грошы ў больш надзейныя рукi...
Арлекiн i П'еро завялi Бурацiна ў лялечную спальню, дзе лялькi зноў пачалi абдымаць, цалаваць, штурхаць, шчыпаць i зноў абдымаць Бурацiна, якi так незразумела пазбег страшнай пагiбелi ў камiнку.
Ён шэптам гаварыў лялькам:
- Тут нейкая таямнiца.
Па дарозе дадому Бурацiна сустракае двух жабракоў - ката Базiлiо i лiсiцу Алiсу
Ранiцай Бурацiна пералiчыў грошы, - залатых манет было столькi, колькi пальцаў на руцэ, - пяць.
Сцiснуўшы манеты ў кулаку, ён, падскакваючы, бег дадому i напяваў:
- Куплю тату Карла новую куртку, куплю многа макавых трыкутнiчкаў, ледзянцовых пеўнiкаў на палачках.
Калi знiк з вачэй балаган тэатра лялек i сцягi, што развявалiся на ветры, ён убачыў двух жабракоў, якiя панура валаклiся па пыльнай дарозе: лiсiцу Алiсу, што кульгала на трох лапах, i сляпога ката Базiлiо.
Гэта быў не той кот, якога Бурацiна сустрэў учора на вулiцы, а другi, таксама Базiлiо i таксама паласаты. Бурацiна хацеў прайсцi мiма, але лiсiца Алiса сказала яму лiслiва:
- Дзень добры, добранькi Бурацiна. Куды так спяшаешся?
- Дадому, да таты Карла.
Лiсiца ўздыхнула яшчэ лiслiвей:
- Ужо i не ведаю, цi застанеш ты жывым беднага Карла, ён зусiм зблажэў ад голаду i холаду...
- А ты гэта бачыла? - Бурацiна разняў кулак i паказаў пяць залатых.
Убачыўшы грошы, лiсiца мiжвольна пацягнулася да iх лапай, а кот раптам шырока расплюшчыў сляпыя вочы, i яны блiснулi ў яго, як два зялёныя лiхтары.
Але Бурацiна нiчога гэтага не заўважыў.
- Добранькi, харошанькi Бурацiна, што ж ты будзеш рабiць з гэтымi грашыма?
- Куплю куртку для таты Карла... Куплю новую азбуку...
- Азбуку, ох, ох! - сказала лiсiца Алiса, кiваючы галавой. - Не давядзе цябе да дабра гэтая навука... Вось я вучылася, вучылася, а - бачыш - хаджу на трох лапах.
- Азбуку, - прабурчаў кот Базiлiо i сярдзiта фыркнуў у вусы. - Праз гэтую праклятую навуку я вочы страцiў...
На сухой галiне каля дарогi сядзела пажылая варона. Слухала, слухала i каркнула:
- Няпр-раўда! Няпр-раўда!
Кот Базiлiо адразу ж высока падскочыў, лапай збiў варону з галiны, выдраў ёй паўхваста, - ледзь яна вырвалася. I зноў прыкiнуўся, быццам ён сляпы.
- Вы за што яе так, кот Базiлiо? - здзiўлена спытаў Бурацiна.
- Вочы ж сляпыя, - адказаў кот, - здалося - гэта сабачаня на дрэве...
Пайшлi яны ўтраiх па пыльнай дарозе. Лiсiца сказала:
- Разумненькi, найразумненькi Бурацiна, хацеў бы ты, каб у цябе грошай стала ў дзесяць разоў больш?
- Вядома, хачу! А як гэта робiцца?
- Прасцей простага. Пойдзем з намi.
- Куды?
- У Краiну Дурняў.
Бурацiна крыху падумаў.
- Не, я ўжо лепей цяпер дадому пайду.
- Калi ласка, мы цябе на вяроўцы не цягнем, - сказала лiсiца, - тым горш для цябе.
- Тым горш для цябе, - прабурчаў кот.
- Ты сам сабе вораг, - сказала лiсiца.
- Ты сам сабе вораг, - прабурчаў кот.
- А то б твае пяць залатых ператварылiся ў кучу грошай...
Бурацiна спынiўся, разявiў рот...
- Хлусiш!
Лiсiца села на хвост, аблiзнулася:
- Я табе зараз растлумачу. У Краiне Дурняў ёсць чароўнае поле, называецца Поле Цудаў... На гэтым полi выкапай ямку, скажы тры разы: "Крэкс, фэкс, пэкс", пакладзi ў ямку залаты, засып зямлёй, зверху пасып соллю, палi як след вадой i iдзi спаць. Да ранiцы з ямкi вырасце невялiкае дрэўца, на iм замест лiсця будуць вiсець залатыя манеты. Зразумеў?
Бурацiна ажно падскочыў.
- Хлусiш!
- Хадзем, Базiлiо, - пакрыўджана зморшчыўшы нос, сказала лiсiца, - нам не вераць - i не трэба...
- Не, не, - закрычаў Бурацiна, - веру, веру!.. Хадземце хутчэй у Краiну Дурняў!..
У харчэўнi "Трох печкуроў"
Бурацiна, лiсiца Алiса i кот Базiлiо спусцiлiся з гары i iшлi, iшлi - праз палi, вiнаграднiкi, праз сасновы бор, выйшлi да мора i зноў павярнулi ад мора, праз той жа бор, вiнаграднiкi...
Гарадок на ўзгорку i сонца над iм паказвалiся то справа, то злева...
Лiсiца Алiса гаварыла, уздыхаючы:
- Ах, не так гэта лёгка трапiць у Краiну Дурняў, усе лапы сатрэш...
Пад вечар яны ўбачылi збоку ад дарогi стары дом з плоскiм дахам i з шыльдай над уваходам: харчэўня "Трох печкуроў".
Гаспадар выбег насустрач гасцям, сарваў з лысай галавы шапачку i нiзка кланяўся, просячы зайсцi.
- Не шкодзiла б нам падсiлкавацца хоць сухой скарыначкай, - сказала лiсiца.
- Хоць скарыначкай хлеба пачаставалi б, - паўтарыў кот.
Зайшлi ў харчэўню, селi каля камiнка, дзе на ражнах i скавародках смажылася ўсялякая ўсялячына.