Capitulum X
De mense autem Junii cum obsedissent Veneti, Florentini, Mediolanenses, Mantuani, Ferrarienses et alii eorum complices civitatem Padue cum maxima gente, quasi cum decem milibus equitum armatorum et cum infinito numero peditam, et aliqua pars gentis eorum obsedissent eciam civitatem Feltrensem cum episcopo Feltrensi, Siccone de Caldinacio, comitibus Seneensibus, dominis de Camino. Et dum diu stetissent in obsidione cum quingentis galeatis et multis peditibus, quia civitas Paduana cum Feltrensi erat de dominio Mastini de la Scala, domini Veronensis, et aliarum civitatum, que supra nominate sunt, et iam predicti Veneti acquisivissent Tunglan, Saraballum et Bassanum, que de dominio dicti Mastini extiterant, comesque de Colalto, advocatus Tervisii, et quam plures alii rebellassent predicto Mastino et starent cum Venetis: quidam civis civitatis Bellunii nomine Sudracius de Bongagio timens, ne amitteretur sic civitas Feltrensis, et per consequens Bellunium perveniret in manus Venetorum, quos specialiter odio habebat, et videns se obsessum ex omni parte, cogitavit de Jacobo Auoschano, qui cum castris… et Budensteyn et cum aliquibus montanis pertinentibus ad dominium Bellunii dicioni nostre se supposuerat, et comitatus consilia eius, dum in Parma, eramus, [sine sciencia] utriusque partis, tam Veronensis quam Venetorum venit ad nos secrete, ne rescirent Veneti et dominus Veronensis, quia contra ipsum faciebat, dicens: «Si possetis devincere et fugare hostes a civitate Feltrensi, unam portam civitatis vellem vobis aperire, quia pocius vobis faveo de civitate quam alteri cuicumque. Ego vero attendens verba ipsius posui sibi certam diem, qua secrete venirem».
Et quia oportebat me sapienter congregare homines, propter quoddam duellum duorum nobilium in diocesi Noviforensi super Athesim convocans multos nobiles sub colore, si amici eorum facerent aliquam dissensionem, quod possem eos tueri in duello, ne resciretur, propter quid congregacionem facerem, ut civitatem Feltrensem secrete adire possem.
Victorem vero ac interfectorem alterius, qui in duello dicto triumphaverat et obtinuerat, cinximus gladio militari. Et cum hec facta fuissent, rogavi miliciam, que presens aderat, quod deberet ire nobiscum, partes nullo sciente, ubi volebamus. Ipsi vero parati exhibentes se continuo arripuerunt iter mecum, et equitaverunt equitantes mecum per vallem Flemarum tota nocte. Crastino vero die equitavi per deserta montana, que vadunt per Castruginum, ubi non consueverunt homines equitare. Et cum pervenissem ad nemus, quod est inter Castruginum et Prymeyam, viam habere non potui propter evulsas arbores; et sic desperabat exercitus meus. Tunc ego pedes cum aliquibus peditibus per abrupta moncium et viarum dudum destructarum quesivimus viam, ita quod pervenimus ultra nemus, custodibus silve dudum recedentibus propter solis occasum nec suspicantibus, aliquem timorem seu periculum ibidem ab aliquo ipsis imminere. Et sic viam fecimus nobis in montibus. Ipsis vero nos sequentibus venimus ad castrum Permense, quod eciam obsessum fuerat per Venetos, et fugatis inimicis cepimus illud. Qui venientes ad societatem suam, que iacebat ante Feltrensem [civitatem], dixerunt, quod magna gens, quam nescirent, cuius esset, veniret super eos. Qui audientes a civitate nocte recesserunt. Castrum vero die altera transientes de Prymeio versus Agordum et de Agordo festinanter ivimus ad civitatem Belluniensem. Et premisimus ad Andigetum, cum quo tractaveramus, significantes sibi, quod essemus prope civitatem cum gente. Qui statim accedens capitaneos et rectores, dixit eis, quod nuncii venissent sibi dicentes, quod comites Clarmonetenses, [socii] Mastini de la Scala, domini eorum, venissent cum magno exercitu fugando inimicos ipsis in auxilium. Qui letanter apperuerunt portas, putantes amicos esse. Et ego intravi portas im die beati Procopii quarta die mensis Julii. Et cum omnes intrassent, aperui banneria regni Boemie et comitatus Tyrolis. Ipsi vero videntes inimicos, stupefacti nesciebant, quid essent facturi, nec poterant resistere potencie nostre. Et sic per dei graciam obtinuimus civitatem. Castrum vero aliquot diebus tenebatur contra nos; minis tamen impositis qui in castro fuerant, castrum in manus nostras resignaverunt. Deinde posuimus exercitum ante civitatem Feltrensem. Et quia Veronensis tunc occupabatur cum Venetis et ipsi secum, unde nocere nobis et exercitui nostro minime poterant, sed utrique eorum nobiscum tractabant, nos sibi in adiutorium attrahere cupientes. Et cum stetissemus per sex septimanas in obsidione civitatis Feltrensis, concordati sumus cum Venetis. Et ligaverunt se nobiscum, ita ut nobis assisterent cum tota potencia in guerra illa adversus Mastinum de Scala. Et miserunt nobis in expensis propriis septingentos galeatos et multos pedites. Nos vero dimmittentes fratrem nostrum cum exercitu ivimus Venecias, ubi cum magno honore suscepti magnaque tractati reverencia ligam mutuam firmavimus et inde reversi Feltrensem civitatem fame acquisivimus. Illi quoque de Corraria Paduani tractaverunt nobiscum et ceperunt civitatem Paduam et captivaverunt Albertum, seniorem fratrem Mastini, quem Venetis in captivitatem dederunt. Et remanentes servitores nostri retinuerunt Paduam in sua potestate. Nos vero dimittentes servitores nostros constituimus in civitatibus Feltrensi et Belluniensi et castris capitaneos Volcmarum de Burchstall magnatem de comitatu Tyrolis in Feltrensi, in civitate Bellunii Andigetum de Bongagio, capitaneum vero guerre contra Veronenses Johannem de Lipa, qui septimo die capitaneatus mortuus est, loco cuius Leporem substitui.
Sic reversi in comitatum Tyrolis, ivimus in vallem Eni, abinde in regnum Boemie, et confederati sumus cum ducibus Austrie; nam ante non eramus amici. Illa hieme in carnisprivio tradidimus filiam nostram primogenitam Margaretham Ludovico, primogenito Karoli, regis Ungarie, et ligavimus nos contra omnem hominem. Post hoc vero, cum sororius noster in crastinum nos ad prandium invitasset, in ortu solis unus militum suscitavit nos de sompno dicens: Domine surgatis, dies novissimus adest, quia totus mundus plenus est locustis. Tunc surgentes ascendimus equum, [et) velociter cucurrimus volentes finem videre earum usque in Pulcauiam, ubi finis earum erat per septem miliaria in longitudine; latitudinem vero earum minime potuimus considerare. Quarum vox erat similis sono tumultuanti, ale earum erant scripte quasi denigratis litteris, et erant in spissitudine quasi nix condensate, ita quod sol propter eas videri non poterat. Fetor magnus procedebat ab eis. Et divise sunt alie versus Bavariam, alie [versus] Franconiam, alie versus Lombardiam, alie hinc inde per universam terram. Et erant generative, quia due per noctem viginti generabant et ultra; erant parvule, sed cito crescebant et inveniebantur in tertium annum. Eodem tempore infra duos menses mortui sunt soror nostra et sororius dux Austrie, quos ab eo tempore nunquam vidimus.
Capitulum XI
Cum autem venissemus in Boemiam, contigit nos venire de Boleslavia in Tussyn, et cum sompnus nos cepisset invadere, supervenit nobis fortis imaginacio de illo evangelio: «Simile est regnum celorum thesauro abscondito in agro» etc., quod legitur in die Ludmille. Et sic incipiens imaginari in sompniis incepi expositionem. Evigilans vero retinui conceptum prime partis evangelii et sic divina gratia adiuvante perfeci, que sic incipit: «Simile est regnum celorum» etc. Fratres, eloquium sanctorum evangeliorum nemo potest exponere, quia intellectus eorum tante est profunditatis, quod nemo potest ad eorum eminenciam plene pertingere, nec ipsorum sensum sufficienter enarrare. Quod Paulus in epistola ait: «O altitudo diviciarum, sapiencie et sciencie dei, quam incomprehensibilia sunt iudicia eius et investigabiles vie eius.» Et idem: «Quis enim cognovit sensum domini, aut quis consiliarius eius fuit.» Tamen quantum michi datum est desuper a divina clemencia, a qua omne datum optimum et omne donum perfectum desursum descendit, ut scribit Jacobus in canonica sua, ad intelligenciam istius sancti evangelii vobis aliquid describere cupio, quod vos, carissimi, fraterne rogo suscipere et puri cordis sinceritate contemplari. Audivit namque vestra dileccio, quod Matheus in presenti parabola regnum celorum thesauro abscondito in agro assimilat, per quem quidem thesaurum non improprie spiritus sanctus designatur, quem homo invenit per caritatem et graciam Jesu Christi, qui promisit fidelibus in evangelio Johannis dicens: «Rogabo patrem meum, et alium paraclitum dabit vobis, ut maneat vobiscum in eternum, spiritum veritatis». Per agrum vero sive per terram, in quo thesaurus ille inuenitur, designatur cor hominis, ubi seminat homo bona et mala opera, quae referunt fructum anime sue inposterum, prout ibi seminavit, sicut a parte innuit Lucas dicens: «Quod autem cecidit in terram bonam, hii sunt, qui in corde bono et optimo audientes verbum dei retinent et fructum afferunt in paciencia.» Thesaurus autem ille vere est absconditus a peccatoribus et indignis, qui nolunt cognicionem habere nec penitenciam agere, et sic perdunt oculos gracie, quod thesaurum illum invenire non possunt excecati. De quibus dicit propheta: «Oculos habent et non videbunt.» Sed homo vere contritus invenit illum thesaurum per graciam Jesu Christi, ut supra dictum est, quia iuxta verbum psalmisticum: «Cor contritum et humiliatum deus non despicit, sed sua exuberante misericordia illud consolatur semper et coadiuvat, ut legitur in psalmo: „Delectare in domino, et dabit tibi peticiones cordis tui.“ Thesaurum vero illum cum homo contritus invenit, abscondit eum in corde suo, vigilans et timens atque custodiens eum, ne diabolus, adversarius noster, qui, ut Petrus ait, circuit querens, quem devoret, ipsum aufferat de corde suo.
Secundum quod potest intelligi, quod in evangelio Mathei legitur: „Nesciat sinistra tua, quid faciat dextra tua.“ Sed notandum est, quod „pre gaudio illius vadit,“ quod designat festinacionem, nam ad bona opera festinare debemus. Unde in evangelio Luce: „Exi cito in plateas et vicos civitatis et pauperes et claudos, ac debiles introduc huc.“ Sequitur autem in superiori parabola, quod homo ille invento thesauro abiit et vendidit universa, que habuit, scilicet peccata sua, per renunciacionem malorum operum. Ad quod accedit, quod de Matheo in evangelio Luce scribitur: „Qui reliquit omnia sua,“ et illud: „Nisi quis renunciaverit omnibus, que possidet non potest meus esse discipulus.“ Que uendicio et renunciacio debet fieri in foro, et non in quolibet, sed in foro consciencie duntaxat, per puram videlicet confessionem, integram contricionem, et coram sacerdote per deum ad hoc deputato secundum doctrinam Christi: „Ite, ostendite vos sacerdotibus.“ Ad quod Jacobus in epistola sua nos hortatur, dicens: „Confitemini alterutrum peccata vestra.“ Pro quibus quidem malis operibus cum ea vendiderit et ipsis renunciaverit, debet bona opera recipere et possessione agri illius, videlicet cordis, quem possidere debet in charitate et paciencia, et in eo thesaurum predictum recondere. Quem thesaurum in regno celorum, si perseverans remanserit, in eternum possidebit iuxta dictum Mathei: „Thesaurisate vobis thesauros in celis, ubi nec tinea nec erugo demolitur.“
Capitulum XII
„Simile est regnum celorum homini negociatori querenti bonas margaritas, inventa una preciosa margarita abiit et vendidit omnia, que habuit, et emit eam.“ Circa quam parabolam primo notandum est, quod margarita gemma est mundissima, clari coloris et sine ulla macula, et ideo in hac parabola mistico intellectu legi debet, in qua multa bona, munda et clara ac immaculata opera continentur, non immerito potest similari. Iste vero homo negociator, de quo refert evangelista, in propria significacione pro homine, videlicet in via presentis seculi fluctuante retinetur, qui variis laboribus et multis continue miseriis et negociis secularibus occupatur, et ut in Iob legitur, nunquam in eodem statu permanet. Et ideo proprie negociator dicitur ac homini negociatori similatur, qui semper debet querendo ambulare et ambulando querere, ut illam preciosam nnargaritam inveniat, videlicet legem domini, quam sic querendo ac perambulando utique inveniet, ut dicit Lucas in evangelio suo: „Querite, et invenietis.“ Cum autem homo sic querendo in hoc seculo invenit legem domini, in qua, ut supra dictum est, sunt multa bona, munda, clara et immaculata opera atque virtuosa; eam merito assimilare potest illi preciose margarite, quam homo ille invenit et abiit et vendidit universa, que habuit, et emit eam, que juste preciosa dicitur, quia nihil preciosius ac maius in hoc seculo, quam ut iuxta preceptum dei mandata ipsius, que in huiusmodi lege continentur, diligenter observare, quod deo iubente nobis in evangelio Johannis precipitur, cum dicitur: Si diligitis me, mandata mea servate; per quorum observacionem mandatorum deo servire censebitur et per consequens corregnabit. Et sic posset intelligi, quod dicit Augustinus: Deo servire est regnare. Et idem: Servans legem et mandata dei, que in lege dei continentur, deo servit, et sibi corregnabit.
Quod autem dicitur superius in parabola, quod homo ille abiit et vendidit universa, que habuit et emit margaritam illam, significat iam vitam transitoriam, in qua nunc negociamur et sumus. In qua quidem homo de die in diem transit et abit, et plus morti sue cottidie accedendo, unde in ipsa vita universa, que habet, vendere debet peccata et cuncta terrena desideria carnales concupiscencias, se per abstinenciam et alia bona opera cohibendo, et pro eis debet emere legem dei, que est illa preciosa margarita, quam si bene custodierit, transeundo sic in via recta, profecto beatus erit. Dicitur anim in psalmo: „Beati immaculati in via, qui ambulant in lege domini.“ Et sic beatificatus, immaculatus et mundus portam regni celorum subintrabit. Illam quippe portam, que est una de preciosis margaritis, que in virtute eiusdem margarite, videlicet legis domini, confestim aperietur [ei], et tunc videbit virtutem margarite ipsius, que est de portis sancte civitatis Iherusalem, cum per illam eandem sanctam civitatem subintrabit, de qua et eius portis Johannes in Apocalypsi inquiens ait: „Duodecim porte civitatis, duodecim margarite sunt per singulas, et singule porte erant ex singulis margaritis.“
Capitulum XIII
„Simile est regnum celorum sagene misse in mare, et ex omni genere piscium [in eam] congreganti.“ Per sagenam possumus intelligere verbum dei, que missa fuit per apostolos, quando eis preceptum fuit in evangelio Marci: „Ite in universum mundum et predicate evangelium omni creature.“ Fuit autem per eos missa in mare, id est, in hunc mundum, unde notanter fuit eis dictum: ite in mundum universum, qui utique hic per mare mistice et satis proprie designatur. Nam sicut mare nunquam quiescit, sed semper movetur motu fluxus et refluxus et navigantes in eo suis undis et procellis hinc inde agitat et perturbat: sic mundus ille innumerabilibus motibus continue movetur, et in eo se fluctuantes suis insidiis et paratis periculis semper inquietat et impugnat. Quibus periculis in hoc mari naufrago propheta comprehensus ad dominum exclamat. „Salvum me fac deus, quoniam intraverunt aque usque ad animam meam.“ Et iterum: „Non me demergat tempestas aque seu maris,“ id est pericula huis mundi. Nam indubitanter per tempestatem pericula et per mare mundum propheta hic voluit designare; per pisces vero homines in hoc loco significantur. Unde in evangelio Mathei: „Venite post me, faciam vos piscatores.“ Et alibi in evangelio Luce dixit dominus Petro: „Noli timere, ex hoc enim eris homines capiens.“ Dicitur vero superius: ex omni genere piscium, id est hominum congreganti, quia omnes homines cuiuscunque generis, status, condicionis, sive bonos sive malos, hec sagena, scilicet verbum dei, congregat et comprehendit. Quia non tantum ad Judeos, sed etiam ad gentes, et pariter ad omnes transmissum est, sicut in actibus apostolorum legitur. Est autem transmissum per apostolos, de quibus in psalmo: In omnem terram exivit sonus eorum» etc: Et per spiritum sanctum, qui, ut sapiens ait, replevit orbem terrarum, eciam per salvatorem nostrum, qui huiusmodi verba personaliter et salubriter in mundo seminavit et sparsit. Et ideo in evangelio Johannes dicit: «Si ad eos non venissem et eis locutus non fuissem, peccatum non haberent, nunc autem excusacionem non habent de peccato suo». Hoc autem verbum oportet impleri, et ideo superius dicitur: quae cum impleta esset. Implebitur autem hec sagena sive verbum, cum omnia, que hoc eodem verbo per os domini et sanctorum suorum pronunciata sunt, totaliter et effectualiter implebuntur. Nam in evangelio Mathei legitur: «Nec unum iota de hiis peribit, nec cessabit generacio, donec hec omnia fiant, quia celum et terra transibunt,» etc. Sicut in evangelio Luce dicitur. Postquam autem sagena illa sive verbum dei fuerit adimpletum, tunc statim adimplebitur similiter et numerus sanctorum in verbo dei et malorum propter verbum dei, prout in apocalypsi Johannes vidit, et in figura dixit: «Vidi subtus altare dei animas interfectorum propter verbum dei, quod habebant, et clamabant voce magna dicentes: usque quo domine sanctus et verus non vindicas sanguinem nostrum de hiis, qui habitant in terra? Et date sunt illis singule stole albe, et dictum est illis, ut requiescerent tempus adhuc modicum, donec impleatur numerus fratrum eorum, qui interficiendi sunt, sicut et illi.» Post implecionem sagene seu verbi et numeri predictorum instabit dies novissima et ultimi iudicii, prout evangelista innuit in verbis preassumptis, dum dicitur: «Sic erit in consummacione seculi» etc. Et tunc in illo iudicio educetur illa sagena impleta, unde dicit: «Educentes». Et ipsi iidem erunt educentes, qui fuerunt immittentes eam, videlicet apostoli. Et ipsi educentes sagenam seu verbum, quod in nos seminaverunt una cum agro et seminum fructu, et plenam educent seu impletam, videlicet bonis et malis, id est illis, in quibus verbum dei bene fructificavit, et illis, in quibus male, sicut in evangelio Luce legitur: «Que seminat, ea et metet,» et in psalmo: «Qui seminat in lacrimis, in exultacione» etc. Et quia ipsi seminaverunt in nobis, eciam de nobis metent et educent. Educent autem nos per IIII funes herentes in sagena predicta adinstar sagene materialis, que similiter per IIII funes ducitur. Sunt enim in qualibet sagena IIII funes, duo super aquam se tendentes, et duo inferius sub aqua natantes, et hii duo inferiores correspondent duobus superioribus, ita quod ille, qui est in dextra inferiori, correspondet illi, qui est in dextra superiori, et in sinistra inferiori illi, qui est in sinistra superiori. Sic eciam est in ista sagena spirituali, in qua sunt similiter quatuor funes, per quos omnes trahuntur, duo scilicet supernatantes, et illi sunt ex parte dei, videlicet gracia et fortitudo; et duo inferius natantes, qui sunt ex parte nostri, videlicet caritas et odium. Primo funi superiori, scilicet gracie dei correspondent primus inferior, scilicet caritas, et hiis duobus bonis trahuntur boni. De primo dominus in evangelio Johannis: «Nemo potest venire ad me, nisi pater meus traxerit eum per graciam.» De secundo similiter dicitur in evangelio Johannis: «Si quis diligit me et pater meus diliget eum», et ad eum veniemus, scilicet tracti in caritate et dileccione, et mansionem apud eum faciemus. Et de hiis duobus potest intelligi, quod dicit psalmista: «Funes ceciderunt michi in preclaris.»