"Дзiўна, - падумаў я. - Касманаўты лятаюць у бязмежным небе, сярод зорак, на такой адлегласцi ад зямлi - i нiчога. А мы ў кукурузе заблудзiлiся. Ды яшчэ ў такi адказны момант! Кiно!"
- Ява, - падскочыў я. - Гэта ж дурнiца нейкая. Гэтага не можа быць, бо гэта немагчыма. Яшчэ нiхто ў свеце не заблудзiўся ў кукурузе. Мы проста пайшлi не ў той бок. Я добра памятаю, што сонца, калi мы выйшлi, свяцiла нам у спiну. Хадзем назад.
Спачатку Ява недаверлiва пазiраў на мяне. Але я гаварыў, мабыць, так пераконлiва, што ён падняўся.
- Хто яго ведае, можа, i праўда. Хадзем.
I мы паплялiся назад.
Ох, як цяжка было iсцi. Мы ўжо не чулi ног. Мы проста механiчна перастаўлялi iх, як хадулi. I навошта мы поўзалi на каленях? А тут я яшчэ спатыкнуўся i падвярнуў нагу, ажно ўскрыкнуў, так забалела.
Сеў я на зямлю i скрывiўся, як серада на пятнiцу. Калi б не Ява, заплакаў бы.
- Што? Што? - схiлiўся нада мною Ява.
- Кiнь мяне! Iдзi, прабiвайся сам, - сказаў я хрыплым, безнадзейным голасам.
- Цьфу, дурны! - Ява абняў мяне за плечы. - Зараз пройдзе.
Ён дапамог мне падняцца. Я абапёрся на яго, i мы пацiху пайшлi.
Праз некалькi крокаў боль ацiх, i я зашкандыбаў досыць бадзёра. А хутка i зусiм забыў пра нагу.
Цяжка сказаць, колькi мы iшлi: паўгадзiны, гадзiну цi дзве - i колькi мы прайшлi: кiламетр, два цi дзесяць. Але нарэшце я не вытрымаў:
- Ява, - кажу, - я болей не магу. Я зараз павалюся. Давай адпачнём.
Мы леглi на зямлю.
Доўга ляжалi.
Было цiха. Толькi кукурузнае лiсце шаргацела над намi. Нават конiкаў-скакункоў не чутна было.
- А што, калi мы зусiм адсюль не выберамся? - цiха сказаў я. - I нiхто не ведае, куды мы пайшлi. I нас не знойдуць. I мы загiнем. I праз два тыднi камбайн разам з кукурузай збярэ нашы костачкi.
- Добра б паабедаць. Усё ж такi даўжэй бы пратрымалiся. А так да ранiцы i памерцi можна, - сказаў Ява.
Пры згадцы пра абед мне так захацелася есцi, што я ледзь не заплакаў.
- У нас сёння на абед боршч i варэнiкi з мясам, - сумна паведамiў Ява.
- А ў нас суп з галушкамi i смажаная курацiнка, - сказаў я, ледзь стрымлiваючы слёзы.
Не, далей я ўжо цярпець не мог.
- Ява, - кажу, - давай клiкаць людзей. Давай людзей клiкаць, Ява.
Але Ява быў больш стойкiм.
- Ты што, - кажа, - каб смяялiся? Здаровыя бугаi i сярод белага дня ў калгаснай кукурузе "ратуйце" крычаць.
- Няхай, - кажу я. - Было б толькi над кiм смяяцца.
- Не, - кажа Ява, - калi ўжо на тое пайшло, давай лепш спяваць.
- Няхай, - кажу, - хоць i спяваць.
I мы зацягнулi першае што прыйшло ў галаву. А першай чамусьцi прыгадалася песня касманаўтаў.
На пыльных тропинках далеких планет...
жаласна-жаласна выводзiў Ява.
...Останутся наши следы,
яшчэ больш жаласна падцягваў я.
Доўга мы спявалi. Амаль усе песнi, якiя ведалi, праспявалi. Чамусьцi асаблiва добра спявалiся тыя, што пачыналiся з "ой": "Ой, у полi магiла", "Ой, я няшчасны", "Ой, не свяцi, месячыку", "Ой, не шумi, лужок", "Ой, чаму ты, дубе", "Ой, адна я, адна", "Ой, у полi жыта". Гэтае "ой" мы выкрыквалi так, як быццам нас у бок нехта штурхаў.
Добра пайшла ў нас таксама песня "Раскинулось море широко". Асаблiва куплет "Напрасно старушка ждет сына домой". Тройчы мы спявалi гэтую песню, i тройчы, калi даходзiлi да гэтага "напрасно", у мяне пачынала шчымець у горле.
Нарэшце мы зусiм захрыплi i спынiлiся, змоўклi.
Мы ляжалi, знясiленыя ад голаду, песень i безнадзейных думак.
- Недарма я адчуваў, што сягоння нешта будзе! - уздыхнуў Ява.
Я выпадкова засунуў руку ў кiшэню i раптам намацаў там нешта цвёрдае. Выцягнуў i ледзь не падскочыў. Дык гэта ж цукерка, якую я яшчэ ўчора забыў з'есцi! Ды яшчэ й мятная. I пiць меней будзе хацецца.
- Ява, - хрыплю, - бач!
Ява глянуў i ўздыхнуў.
- Адна?
- Адна.
Цукерка зляжалася ў кiшэнi, размякла, абгортка прылiпла так, што i зубамi не аддзярэш. Раней я яе, мабыць, проста выкiнуў бы. Але цяпер гэта была такая каштоўнасць, што ой-ой-ой!
Я асцярожна перакусiў цукерку, але няўдала - адна палавiнка атрымалася большай, другая - меншай. А яшчэ кусаць - толькi раскрышыць. Я ўздыхнуў i працягнуў Яве большую.
- Чаго гэта? Давай мне тую.
- Не, - кажу, - бяры. Ты вельмi есцi хочаш.
- Чаму?
- Таму, што я, - кажу, - добра снедаў. Яешню еў, i каўбасу, i малако пiў.
- А я? Я бульбы цэлую талерку з'еў. Значыць, ты галаднейшы за мяне. Бяры.
- Не. Я яшчэ пiрог з яблыкамi во такi i варэння сподачак. Бяры ты.
- А я два пiрагi, i цэлы глечык малака, i шклянку смятаны, i яшчэ сыр, i...
- А я яшчэ блiнцы i...
Нашы сняданкi рабiлiся ўсё большымi i большымi. Калi б iх скласцi разам, дык атрымаўся б, мабыць, дзённы рацыён слана. Закончылася тым, што Ява ад большай палавiны вельмi спрытна адкусiў маленькi кавалачак, i такiм чынам "порцыi" зраўнялiся.
Мы старалiся смактаць цукерку як мага даўжэй, але праз некалькi хвiлiн ад яе ў роце ўжо i паху не засталося. Есцi захацелася яшчэ мацней. I есцi, i пiць. Асаблiва пiць. Мы нават забылi пра голад. Вады, мы хацелi толькi вады. Вось цяпер мы адчулi сябе па-сапраўднаму няшчаснымi. Мы ледзь варушылi перасмяглымi вуснамi. Сонца пачало садзiцца, наблiжаўся вечар. Мы з жахам падумалi пра сваё будучае.
I раптам мы пачулi, як нехта ахрыплымi, гугнявымi галасамi выводзiць песню.
Нас падкiнула, як на спружынах. Людзi!
- Гэй! Гэй! - закрычалi мы i прыцiхлi, прыслухваючыся.
I тады мы, забыўшы пра ўсё на свеце, кiнулiся на песню i адчайна закрычалi:
- Людзi! Пачакайце! Людзi! Родненькiя! Сюды!..
I здаецца, я нават крыкнуў ганебнае: "Ратуйце!" - дакладна ўжо не прыпомню.
Песня перарвалася.
- Родненькiя! Пачакайце! - праверашчалi мы i змоўклi, чакаючы адказ.
I недзе зусiм блiзка пачулi галасы:
- Гука-ае нехта...
- А, пайшлi!
- Не! Крык-чыць нехта... Каб я так бога бачыў!
Мы так i прыселi. Вось бяда, дык гэта ж Бурмiла! I Кныш.
- Ды пайшлi! - кажа Кныш. - Гэта нехта жартуе.
- Не, не жартуе. Ратуйце крык-чыць. Агу! Хто тут ёсць? Дзе вы? - загукаў Бурмiла.
Ява глянуў на мяне i прыклаў палец да вуснаў: "Цс!" Але ўжо было позна.
- Тут, - пiснуў я. Яно неяк само вырвалася, я не хацеў.
Кукуруза над намi рассунулася, i мы ўбачылi чырвоныя насы Кныша i Бурмiлы.
- Го-го! Дык гэта вы? Галубчыкi! - расплыўся ў яхiдна-радаснай усмешцы Кныш i падмiргнуў Бурмiлу. - Што я табе казаў. I заблудзiлiся? У кукурузе? Га-га! Го-го! Ге-ге-ге!
Ён аж надвое перагiнаўся, трымаючыся за жывот, так рагатаў. Бурмiла смяяўся толькi праз пэўныя прамежкi часу. Ён быў п'янейшы за Кныша. Смех булькаў у яго недзе ўсярэдзiне, а на паверхню вырываўся невялiкiмi порцыямi, як пара з iмбрыка, якi вось-вось закiпiць.
- Гы-ш... Гы-ш... Гы-ш!..
- Эх, вы... с-смаркачы! - нарагатаўшыся, сказаў Кныш. - Ну, трымайцеся за дзядзькавы штаны, бо зноў згубiцеся.
I, абняўшы Бурмiлу, ён павярнуўся да нас спiною.
РАЗДЗЕЛ ХII
"Не завi мяне больш - Ява, завi мяне - Кукуруза!"
Я iду ў сельмаг. Мацi паслала. Па алей. Гэта на наступную ранiцу пасля трагедыi ў кукурузе.
У краме i каля крамы поўна людзей - сёння нядзеля. Хто купляе, хто пiва п'е, хто проста гамонiць, семкi лузгае. Сельмаг у нас насупраць клуба - тут заўсёды людна, а ў нядзелю тым больш.
Заўважыўшы мяне, людзi адразу пачынаюць усмiхацца, перашэптвацца, перамiргвацца.
А дзед Салiвон кажа:
- А, здароў, хлопец! Штосьцi я цябе даўно не бачыў?
- Дык яго ж не было ў вёсцы, - падкiдвае Грыць Кучарэнка.
- А дзе? - "здзiўляецца" дзед Салiвон.
- Ды ў кукурузе блукаў... тыдзень цi два.
- Га-га-га! - рогатам выбухнуў сельмаг. Тут i прадавец дзядзька Кузьма не вытрымаў, усунуў свае тры грошы:
- Мы нядаўна компасы атрымалi... Не трэба?
- Га-га-га!
- От хлопцы!
- От артысты!
- I кiна не трэба...
Узяў я алей i як ашпараны на вулiцу. За мной услед рогат коцiцца. Хто б нi сустрэў, слоўца кiне:
- Прывiтанне кукурузнiку!
- Наша вам ад каралевы палёў!
Можа, хто проста так вiтаецца, а мне здаецца, што глумлiва, насмешлiва. I, магчыма, нехта смяецца зусiм па iншай прычыне, а я ўсё на сябе пераводжу.
Каля клуба агромнiстая рэклама кiнафiльма "Тарас Шаўчэнка" (сягоння будзе iсцi). Намалявана, як праз строй гоняць салдата.
I адразу мне здаецца, што ажываюць навокал ценi i шпiцрутэны свiшчуць у паветры. I гаршкi, i гладышы на платах - ужо не гаршкi i не гладышы, а салдацкiя галовы ў бесказырках... Як той салдат, бягу я праз строй - вулiцу...
Ускочылi мы ў пекла. Некалькi дзён будуць смяяцца, не меней. Хоць на вулiцу не выходзь. У нас такiя!
Занёс я алей, пайшоў да Явы душу адвесцi. Сустрэў яго ў садзе - ён да мяне якраз накiроўваўся.
- Здароў, Паўлуша! - сур'ёзна-сур'ёзна сказаў ён. - Я да цябе.
- Здароў, а я да цябе!
- Развiтацца iшоў, - адвёў Ява вочы ўбок.
- Што, пасылаюць кудысьцi? - здзiвiўся я.
- Ат! - махнуў рукой Ява. - Зусiм з хаты ўцякаю.
- Куды?
- На якi-небудзь бязлюдны, незаселены востраў.
- Ды ну цябе, дурны! Мелеш такое, абы-што. Дзе ты возьмеш такi востраў? Цяпер такiх астравоў не бывае.
- Бывае. Гэта ты не ведаеш.
- Як ты ўцячэш, калi мы з табой нават да мора не змаглi даехаць? Цябе ж на першай станцыi зловяць.
- А я i не пайду на станцыю. Навошта мне станцыя?
- А што?
- У плаўнi падамся. Колькi там астравоў бязлюдных...
- А як жа ты там жыць будзеш? Прападзеш, як мыш рудая.
- Не прападу, - упэўнена сказаў Ява i выцягнуў з-пад сарочкi кнiжку. - Жыў вось чалавек на бязлюдным востраве - i нiчога. Не прапаў.
- Што гэта за кнiжка? - пытаю.
- "Прыгоды Рабiнзона Круза". Чытаў?
- Кнiжка кнiжкай, а плаўнi плаўнямi. Ты падумай лепш.
- Я ўжо думаў. I вырашыў канчаткова. Ты мяне знаеш. Я толькi хачу, каб ты мне трошкi дапамог.
Я быў абяззброены.
I надоўга ты збiраешся на той востраў?
- Рабiнзон прабыў на бязлюдным востраве дваццаць восем гадоў два месяцы i дзевятнаццаць дзён, - уздыхнуўшы, сказаў Ява.
- Ого-го! - я ажно рот разявiў. - Гэта ж колькi табе будзе? Сорак з гакам. Гэта ж мы ўжо i школу, i iнстытуты паканчаем. Карафолька акадэмiкам стане, Грабянючка аграномам. Я лётчыкам - калi атрымаецца. А ты...
- Што ж зробiш, - зноў уздыхнуў Ява.
- Слухай, а хто ж будзе за Кнышом i Бурмiлам сачыць? Хто будзе iх выводзiць на чыстую ваду? Можа, яны i сапраўды вельмi небяспечныя шпiёны i злачынцы? Га? Ты што, забыў пра тую таямнiчую размову? I акваланг? I торт, i ўсё астатняе? Забыў?
Ява адразу пачырванеў, няйначай я злавiў яго за руку. Я ўжо думаў, што ён адмовiцца ад сваёй прыгоды. Але ён сказаў:
- Не, нiчога я не забыў. Але давядзецца табе аднаму сачыць за iмi i выкрываць iх. Ты хлопец кемлiвы, смелы, сам управiшся. I станеш вядомым. I пра цябе ў газетах напiшуць, i па радыё, i па тэлевiзары. А я не магу тут больш жыць. Не магу. Праз некалькi дзён прыедзе мацi i... хоць - куды вочы глядзяць!
Я ўздыхнуў.
- А можа, усё-такi не ўцячэш? Неяк патрываем.
- Не, раз я вырашыў - усё!
- А каб яго, Кукурузу гэтага! Цябе толькi з панталыку збiў. Няўжо ж мы ў дзяцiнстве ўжо не пабачымся? - з адчаем запытаў я. - З кiм жа ў цуркi-палкi буду гуляць? З Карафолькам? Дзякуй табе вялiкае!
Ява зморшчыўся, паглядзеў на мяне - прамармытаў нешта. I, памаўчаўшы трохi, сказаў:
- Чаму не пабачымся? Толькi ты адзiн будзеш ведаць пра мой востраў. I прыязджаць дзе-калi... Рабiнзон таксама не адзiн быў. Потым ён выратаваў дзiкуна Пятнiцу i жыў з iм удвух. Так што...
- Выходзiць, я буду ў цябе дзiкуном, - ужо весялей сказаў я. - Ён, значыць, герой... А я, значыць, дзiкун. От Кукуруза!
- Ды Круза, а не Кукуруза! Рабiнзон Круза.
- Гэта ён быў Круза, а ты - Кукуруза. Якраз падыходзiць iмя... Асаблiва пасля ўчарашняга...
- А што? Можа, гэта ты нядрэнна прыдумаў. Кукуруза! Гучыць! Га? Ведаеш што! Дык ты не завi мяне - Ява, а завi - Кукуруза. Няхай так i будзе. Дамовiлiся?
Так Ява перастаў быць Явам, а зрабiўся Рабiнзонам Кукурузай. Пэўна, на вяку напiсана яму было насiць прыдуманыя iмёны. Так што запомнiце добранька, далей я буду зваць яго Кукуруза.
- Дык ты што - сёння не хочаш уцячы на востраў? - запытаў я.
- Эх, якi ты! "Сёння"! - раззлаваўся Кукуруза. - Трэба ж спачатку выбраць надзейны бязлюдны востраў, а тады ўжо ўцякаць.
- Ды што там выбiраць? Высадзiўся на якi-небудзь i жывi сабе.
- Табе што... А мне - дваццаць восем гадоў два месяцы i дзевятнаццаць дзён там жыць. Думаеш, лёгка?
- Хiба я супраць, можна i выбраць. Хоць цяпер. Паедзем?
- Пачакай трохi. Праз гадзiну. Няхай дзед у сельмаг пойдзе.
- А што ты наогул дома скажаш, калi будзеш уцякаць? Яны ж хвалявацца будуць. Усiх на ногi падымуць. Будуць шукаць. Ох, уяўляю...
- Вядома ж, не скажу: "Дарагiя бацькi, я ўцякаю ад вас на бязлюдны востраў. Бывайце. Пiшыце". Гэта ж камедыя. Нiхто ж так на бязлюдны востраў не ўцякае. Мацi i бацьку ўвогуле нiчога не трэба будзе гаварыць. Яны ў Кiеве. А дзеду я што-небудзь прыдумаю. Скажу, напрыклад, што пайду ў Пяскi да цёткi Ганны. Там якраз i Ярынка ў гасцях. Ат, нешта прыдумаю... Каб панiкi не нарабiў.