Толькi б Кныш у кузаў не зазiрнуў... Бо павыкiдвае за шкiркi, як шчанят, ён такi! Колькi нi прасi: "Дзядзька, пакатайце" - нiколi не возьме. I схавацца, прыкрыцца няма чым - зусiм парожнi кузаў.
Ажно вось бразнулi дзверцы, завурчаў матор - уздрыгнула i рушыла з месца машына.
Пашанцавала! Не зазiрнуў. I зноўку падкiдвае нас на выбоiнах - добра, што хоць крэслаў над намi няма. Нiчога, вытрымаем - да аэрадрома кiламетраў дзесяць, не больш.
Мы толькi па некалькi сiнякоў ды па дватры гузакi панабiвалi i ўжо прыехалi.
Калi машына спынiлася i Кныш выйшаў (бразнулi дзверцы), мы асцярожненька i цiха-цiха высунулiся над бартамi. Ён! Аэрадром. Наш, раённы. Вунь трапечацца надуты ветрам конус на службовым будынку. Стаiць некалькi самалётаў сельгасавiяцыi. З грузавiка стужкавым транспарцёрам нагружаюць у адзiн з самалётаў мiнеральныя ўгнаеннi.
Кныш падыходзiць да лётчыкаў, якiя кураць каля будынка, штосьцi пытае, пазiрае на гадзiннiк, потым з-пад далонi - на неба.
I якраз у гэты момант у небе з'яўляецца самалёт. Ужо чутны гул матора.
- Iдзе на пасадку, - аўтарытэтна шэпча Ява.
I вось, падскокваючы, едзе самалёт па няхiтрай пасадачнай пляцоўцы, азначанай тычкамi.
Кныш адразу пабег да самалёта. Спусцiўшы на зямлю металiчныя драбiны, з самалёта выйшаў лётчык. У руках - доўгая скрынка, з якой тырчыць нейкая трубка. Лётчык перадаў скрынку Кнышу, штосьцi сказаў (мы не пачулi) i паказаў, маўляў, асцярожна. Кныш бярэ скрынку так, нiбы ў ёй бомба.
- Што гэта? Што ён перадаў? - заклапочана пытаюся я.
- Нешта падазронае, - кажа Ява. - Можа... Можа, атамная бомба... з Амерыкi.
- Замалое для бомбы, - намагаюся я супакоiць сябе.
- Вельмi ты разумееш, - хмыкае Ява. А калi на транзiстарах... Спецыяльна для шпiёнаў.
Кныш асцярожна ўлазiць у кабiну, заводзiць матор, i мы едзем. Не, мабыць, "едзем" не тое слова. Мы паўзём, пацiху, асцярожна, абмiнаючы кожную ямiну, кожны каменьчык. Толькi адзiн раз у жыццi бачыў я, калi гэты грузавiк так ехаў. Тады ён быў накрыты чырвонай кiтайкай i на iм стаяла... труна. Гэта калi ўсiм сялом хавалi героя грамадзянскай вайны дзеда Апанаса.
Згадка пра той факт халодным шыльцам утыркаецца ў сэрца. А што, калi i сапраўды ўзарвецца? I для пахавання нiчога не застанецца, нават попелу... Атамная бомба - гэта ж...
- Ява, - шапчу я, - а давай з-злезем...
- Навошта? - пытае ён, але па вачах бачу, што ён таксама не супраць таго, каб злезцi.
- Калi так ехаць, дык лепш ужо iсцi! На такой хуткасцi ён ад нас усё роўна не ўцячэ. Дый ногi размяць хочацца.
Мы пералазiм цераз заднi борт i, як жабяняты, ляпаемся на зямлю.
Ява прысядае i валiцца на бок. Я схiляюся над iм. Ява трымаецца за нагу i крывiцца:
- Ч-чорт... падвярнуў...
Але па вачах бачу, што нiчога ён не падвярнуў. Малайчына. Я б не здагадаўся. Машына ўжо ад'ехала метраў сто. Цяпер можна следам. Калi што якое, хоць у канаўку пападаем - усё ж абарона.
- Iсцi можаш? - для прылiку пытаюся я.
- Паспрабую, - адводзiць вочы Ява.
Нейкi час ён кульгае, а потым забывае i перастае кульгаць.
Мы iдзём за машынай. Нам нават не трэба спяшацца - так павольна яна сунецца.
Вось i вёска. Машына паварочвае ў вузенькую, зацiшную, зялёную вулiчку i спыняецца каля вастраверхага будыначка пад чарапiцай.
Мы трывожна пераглядваемся.
О, мы добра знаем гэты будыначак. Тут жыве Фарадзеевiч, вядомы на ўвесь раён, а можа, й на ўсю вобласць Фарадзеевiч.
Вы не знаеце, хто такi Фарадзеевiч? Ды ну? Няўжо?!
О, гэта незвычайны, цудоўны чалавек. Чалавек, якi, як казаў мой бацька, трапляецца адзiн на мiльён, ды i не на кожны мiльён.
Ён - наш вясковы бiблiятэкар. Афiцыйна. А неафiцыйна - вынаходнiк. I не проста вынаходнiк. А, як казаў дзед Варава, "унiверсальны вынаходнiк". Ён i механiк, i электрык, i па розных там радыёштуковiнах (што на транзiстарах, паўправаднiках), i селекцыянер (новыя нябачаныя сарты гароднiны, садавiны), i па гiдрасiстэмах - проста не пералiчыць...
Чаго ён толькi не павынаходзiў! I паравы рухавiк, што сам качае ваду з калодзежа (са звычайнага прымуса i старой вываркi); i пнеўматычныя садовыя драбiны (нацiснуў на кнопку - пуфр! - i лезь сабе на самую высокую яблыню); i гiдрагазавую палiвачку на тры атмасферы (вада пад цiскам газу распырскваецца да пятнаццацi метраў)...
Агароднiк дзед Салiвон калiсьцi казаў, што калi б Фарадзеевiчу "даць рублёў сто на запчасткi, ён бы сам пабудаваў якую-небудзь мiжпланетную станцыю...".
Ды што там гаварыць. Вы толькi зайдзiце да яго!
Адчыняеш фортку - i адразу з-за куста выскоквае на тычцы смешны фанерны чалавечак. Адной рукой на хаду з галавы капялюш здымае, а ў другой трымае дошчачку з надпiсам: "Добры дзень! Калi ласка!"
Iдзеш па беленькай, пасыпанай рачным пясочкам дарожцы. Па правую руку гляньце! - куст нейкi па спецыяльнай лазiне метры на два ўверх уздзёрся, i пладоў чырвоных на iм столькi, што аж у вачах мiльгацiць. Вы думаеце, што гэта нейкiя ягады, але гэта памiдоры. Карлiкавы сорт. А вось вялiзная зялёная каўбасiна на зямлi ляжыць. Гэта не гарбуз, не, гэта - гурок. А буракi якiя, а морква, бачылi б вы, адной морквiнай бегемота забiць можна.
Па левую руку - калодзеж, белай кафляй абкладзены, як амбулаторыя. Ну, дзе вы такi калодзеж знойдзеце?
Каля калодзежа паравы рухавiк на прымусе, пра якi я гаварыў, i падобная на гармату тая гiдрагазавая палiвачка. I наогул усiх мудрагелiстых штуковiн i прыбудоў не палiчыць.
Не, невыпадкова яго празвалi Эдысон Фарадзеевiч (на самай справе ён Антон Фадзеевiч). Але гэтая мянушка не абразлiвая, вымаўляюць яе людзi лагодна, бо ўсе любяць старога.
Ён высокi, худы, кашчавы i ажно свецiцца ўвесь - валасы светлыя, бровы светлыя, павекi светлыя, - не разумееш, цi гэта ён такi бландзiн, цi сiвы (гадоў яму пад семдзесят), а вось вочы - блакiтныя-блакiтныя, ажно сiнiя.
Ён нетутэйшы, прыезджы, дзесьцi з-пад Тамбова. "Рускi чалавек", як гаворыць дзед Салiвон. Гадоў пяцьдзесят таму ён ваяваў тут, пазнаёмiўся з бабай Аксанай (яна тады маладая была) i застаўся на ўсё жыццё.
Гэта добры чалавек, якога свет не бачыў.
Заўсёды ў яго можна было папрасiць усё, што хочаш, - апошняе аддасць. I ўвесь час усмiхаецца. Сярдзiтым бывае толькi тады, калi пабачыць парваную якiм-небудзь "юным чытачом" бiблiятэчную кнiжку.
- Эх, - кажа ён, - i якi ж гэта акадэмiк чытаў! Даў бы я яму па заходнiм паўшар'i.
Але нiхто не помнiць, калi гэта каму-небудзь ён даў па "заходнiм паўшар'i".
Дзяцей ён любiў страшэнна. Сваiх яны з бабай Аксанай не мелi - нi дзяцей, нi ўнукаў. Жылi толькi ўдваiх. I ўвесь ураджай свайго казачнага саду раздавалi нам - нават няёмка. Апошнiм часам, месяцы два ўжо, баба Аксана хварэла, ляжала ў раённай бальнiцы, i Фарадзеевiч праз дзень ездзiў туды. I сёння якраз паехаў - мы ведалi.
А ў гэты час Кныш...
Схаваўшыся ў кустах каля плота, мы бачым, як адчыняюцца дзверцы кабiны i адтуль вылазiць у брудных зашмальцаваных штанах Кныш, асцярожна трымаючы ў руках тую загадкавую доўгую скрынку з трубкай. Ступаючы па зямлi, як канатаходзец, ён пайшоў да форткi. Штурхнуў яе нагамi. Рраз! - фанерны чалавечак з-за кустоў: "Добры дзень! Калi ласка!" Кныш механiчна кiўнуў яму, як жывому, i на ганачак. Рыпнулi дзверы (Фарадзеевiч нiколi не замыкае хату), i Кныш знiк унутры.
- Хоча з дымам пусцiць Фарадзеевiча, - кiнуў на мяне Ява востры позiрк.
- Навошта?
- Мабыць, Фарадзеевiч такое нешта вынайшаў, што там не спадабалася, - Ява шматзначна тыцнуў пальцам кудысьцi ўбок - за акiян.
I адразу ж маё ўяўленне малюе вялiзны цёмны злавесны кабiнет. За шырокiм сталом сядзiць страшны генерал са свастыкай на рукаве. Перад iм выцягнулiся Кныш i Бурмiла. Генерал дастае з шуфляды пачкi грошай i кiдае на стол. Кныш з Бурмiлам хапаюць грошы i прагна запiхваюць iх у кiшэнi, за пазуху. Генерал штосьцi загадвае i робiць рукамi жэст, паказваючы выбух. Кныш i Бурмiла, кiваючы, адыходзяць спiной да дзвярэй.
Узрываецца, ляцiць у паветра хацiна Фарадзеевiча...
I тут - шасэ. На крутым павароце iмчаць на матацыклах Кныш i Бурмiла. Бурмiла мокры, у масцы ад акваланга, з трубкай у зубах. А за iмi на матаролерах - мы з Явам. Раз-пораз Кныш аглядваецца i страляе ў нас з нагана. Свiшчуць кулi, шалёна равуць маторы... На нашых мужных тварах рашучасць i адвага.
Потым - хоп! - матаролеры выслiзгваюць з-пад нас, iмчаць па шасэ i знiкаюць... I вось мы ўжо на трыбуне ў акружэннi генералаў, вядомых людзей, амаль што членаў урада. На нашых грудзях паблiскваюць новенькiя медалi "За адвагу". Унiзе - мора людзей. Яны трымаюць нашы партрэты i транспаранты з надпiсамi: "Слава героям!", "Няхай жывуць Ява i Паўлуша!", "Назавём кiеўскае метро iмёнамi герояў!", "Назавём Паштовую плошчу плошчай iмя Явы i Паўлушы!". Аркестр iграе туш... I раптам ззаду нехта мяне балюча-балюча - шчып! "Ты што?" Гэта я так захапiўся, што забыў усё на свеце, пачаў мармытаць туш "Мра-ма-рам-та-ра-ра-рай-ра-рам!" - i не заўважыў, як з хаты Фарадзеевiча выйшаў Кныш.
I як павольна пад'ехаў грузавiк, так хутка ён ад'ехаў. Мы пераглянулiся i нейкi час маўчалi.
Потым Ява гучна хукае i кажа:
- Пайшлi! Мы не можам гэтага дапусцiць!
Я таксама хукаю, але цiшэй, i кажу:
- Рызыка! Можа й сарвацца!
- Можа! - гаворыць Ява i зноў хукае. Я ўяўляю сабе пахаванне, заплаканых аднавяскоўцаў, нашы партрэты ў чорных жалобных рамках - i ў носе шчыпле, як ад цыбулi.
- Але не можам жа мы дапусцiць... - кажа Ява. - Гiсторыя нам не даруе.
Мне хочацца сказаць, што гiсторыi мы з Явам да лямпачкi, у яе больш сур'ёзныя справы, але я не асмельваюся: дужа сур'ёзны твар у Явы.
- Ну, дык на ўсякi выпадак - бывай! - уздыхаю я.
- Бывай! - уздыхае Ява, i мы стрымана, па-вайсковаму абдымаемся. Мне ў носе шчыпле яшчэ болей.
Хаця дзверы адчынены i можна спакойна зайсцi, мы лезем у акно - дзе вы бачылi, каб героi на небяспечную аперацыю хадзiлi праз дзверы!
Таямнiчая доўгая скрынка стаiць на стале.
Ява бярэ яе.
Адчыняе...
У скрынцы... сiнi тэрмас, з вечка якога тырчыць шкляная трубачка, абкручаная марляй.
Ява, адставiўшы ўбок руку i адвярнуўшыся ад тэрмаса, цiха-цiха адкрывае вечка. Яшчэ трошкi, яшчэ...
- Асцярожна... Асцярожна... Асцяр... - замiраю я, адступаючы.
Ба-ббах-х!
Я гопаюся на падлогу i заплюшчваю вочы. Усё! Нас разарвала...
Але тады чаму я чую, што нешта дзюрчыць i булькае. Няўжо гэта на тым свеце дзюрчыць i булькае?
Я расплюшчваю адно вока, потым другое.
Я сяджу на падлозе ў мокрай лужыне. Насупраць мяне сядзiць скрыўлены, з заплюшчанымi вачамi Ява. У яго ў руках сiнi тэрмас, з якога нешта льецца.
Каля мяне валяюцца чарапкi ад гладыша.
Ясна, адступаючы, я незнарок, выпадкова скiнуў з прыпечка глечык. Вось табе й "ба-бах!"
- Ява! - гукаю я. - Адбой?
Ява ўмомант расплюшчвае вочы i падхоплiваецца.
- Глядзi, тэрмас!
Але ўжо позна - амаль што палавiна вылiлася. Дрыготкiмi рукамi Ява закручвае вечка тэрмаса i ставiць яго на стол. А потым...
Вы бачылi калi-небудзь у кiно паскораную здымку, калi людзi рухаюцца з шалёнай, невераемнай хуткасцю?
Дык вось, калi б нас з Явам хтосьцi захацеў зняць у кiно з такой мэтай, дык нiякая б паскораная здымка не спатрэбiлася б.
Мы, як мурашкi, мiтусiлiся на карачках па падлозе, лiхаманкава збiраючы чарапкi i выцiраючы лужыны сваiмi штанамi i сарочкамi. Пры гэтым мы раз-пораз стукалiся лбамi i iншымi, меней паважанымi часткамi цела...Праз хвiлiну ўсё было чыста-чысцюсенька. I, куляй вылецеўшы з хаты Фарадзеевiча (на гэты раз праз дзверы), мы штосiлы паджгалi па вулiцы.
РАЗДЗЕЛ VI
Выяўляецца, гэта глабулус! Касмiчныя мары Фарадзеевiча. "Жыццё заблытаная i складаная рэч!"
- "Атамная бомба"! "На транзiстарах"! Барахольшчык! - пхыкаю я.
- Маўчы! "Давай злезем"! "Ногi размяць"! Герой! - пхыкае Ява.
Нам дрэнна. На душы, як кажуць, каты шкрабаюць. Гэта ж трэба так даць маху з гэтай "бомбай". Ды яшчэ й разлiць тое з тэрмаса. Думка пра шкоду не давала нам спакою.
Фарадзеевiч прыехаў надвячоркам, i ў той дзень мы так нiчога i не даведалiся. Не, усё ж такi даведалiся. Што Фарадзеевiч дзякаваў Кныша за вялiкую "паслугу". Выяўляецца, "спецзаданне" даваў ён i Кныш па яго просьбе прывёз з аэрадрома таямнiчы сiнi тэрмас.
На наступны дзень з самай ранiцы мы пабеглi да хаты Фарадзеевiча. Там ужо было шмат юннатаў-старшакласнiкаў, з якiмi Фарадзеевiч сябраваў.
Мы прыбеглi ўчасна - Фарадзеевiч якраз выйшаў на ганак з сiнiм тэрмасам у руках. Яго адразу абступiлi юннаты.
- Антон Фадзеевiч, ну, скажыце! Антон Фадзеевiч, ну, калi ласка! Антон Фадзеевiч, ну, хоць намякнiце! - вымольвалi нецярплiвыя дзяўчаты.