"Ты хто: ён цi яна?" - пытаўся Бiм, абнюхваў адпаведныя месцы (толькi для блiзiру, вядома).
"Сам бачыш, чаго пытаешся", - адказвала яна.
"Як жывецца?" - весела пытаўся Бiм.
"Працуем!" - вiскнуўшы, адказвала субяседнiца, гуллiва падскочыўшы на ўсiх чатырох нагах.
Пасля гэтага яны курэлi да гаспадароў i то аднаму, то другому дакладвалi пра знаёмства. Калi абодва паляўнiчыя садзiлiся ў цень пад кусты цi дрэва, каб пагаварыць, сабакi нагульвалiся так, што язык не ўлазiў у рот. Тады яны клалiся каля гаспадароў i слухалi цiхую шчырую гаворку.
Астатнiя людзi, акрамя паляўнiчых, мала цiкавiлi Бiма: людзi, i ўсё там. Усе яны добрыя. Але ж не паляўнiчыя!
А вось сабакi, гэтыя - розныя.
Аднойчы на лузе спаткаўся ён з кудлаценькiм сабачкам, удвая меншым за яго, чорненькiм такiм. Павiталiся халаднавата, без гуллiвасцi. Ды якiя там смешачкi, калi новенькi на звычайны ў такiх выпадках кодэкс пытанняў адказваў, лянiва махаючы хвастом.
"Я есцi хачу".
Пахла ў яго з рота мышанём. I Бiм спытаўся здзiўлена, абнюхаўшы яго губы:
"Ты з'еў мыш?"
"З'еў мыш, - адказаў той. - Я хачу есцi". - I ўзяўся грызцi белы вузлаваты корань чароту.
Бiм хацеў таксама паспытаць чаротавага кораня, але Кудлатка запратэставаў, сказаў усё тое ж:
"Я есцi хачу".
Бiм пасядзеў, пачакаў, пакуль ён дагрыз усё, i запрасiў яго з сабою. Той пайшоў без пярэчанняў, патрухваючыся ўслед, ускудлачаны, але чысты: вiдаць, любiў купацца, як i большасць сабак, таму летам яны i не бываюць гразныя, нават валацугi. Бiм прывёў яго да гаспадара, якi здалёку сачыў за знаёмствам свайго сябра. Але Кудлатка не паверыў адразу чужому чалавеку, сеў наводдаль, не гледзячы на тое, што Бiм увесь час бегаў ад гаспадара да яго i назад, клiкаў, пераконваў. Iван Iванавiч зняў рукзак, дастаў адтуль каўбасу, адрэзаў маленькi кавалачак i кiнуў Кудлатку:
- Iдзi ка мне, Кудлатка. Iдзi.
Кавалачак упаў за тры метры ад яго. Ён, асцярожна пераступаючы, дастаў да яго, з'еў адразу. Па другi кавалачак падышоў блiжэй. А пасля сеў ля самых ног чалавека, нават даўся пагладзiць сябе, хоць i з аглядкаю. Бiм i Iван Iванавiч аддалi яму ўсё кольца каўбасы: гаспадар кiдаў кавалачкi, а Бiм не замiнаў Кудлатку есцi. Усё не новае: кiнь кавалачак - падыдзе блiжэй, кiнь другi яшчэ блiжэй, разам з трэцiм, чацвёртым - будзе ля самых ног i стане служыць вераю i праўдаю. Так думаў Iван Iванавiч. Ён абмацаў Кудлатку, паляпаў па загрыўку i сказаў:
- Нос халодны - здаровы. Гэта добра. - I загадаў абодвум: - Пайшлi, пайшлi!
Кудлатка не разумеў такiх слоў, але калi ўбачыў, як Бiм заснаваў чаўнаком па траве, скемiў: трэба бегаць. I, вядома, яны загулялi зусiм па-сабачы, так, што Бiм нават забыўся, чаго ён тут. Iван Iванавiч не пярэчыў, а iшоў сабе, пасвiстваў.
Да горада Кудлатка правёў без усяго, але на ўскраiне нечакана сеў збоч дарогi - i нi з месца. Клiкалi, запрашалi - не iдзе. Так i застаўся сядзець, праводзiў iх вачыма. Памылiўся Iван Iванавiч - не кожнага сабаку можна купiць за хлеб.
Бiм не ведаў i не мог ведаць, што ў Кудлаткi таксама былi гаспадары, што жылi яны ў сваiм маленькiм домiку, што тую вулiцу, дзе быў дамок, знеслi, а гаспадарам Кудлаткi далi кватэру на пятым паверсе, з выгодамi.
Адным словам, кiнулi Кудлатку на волю бога. Але ён знайшоў i новы дом, i дзверы гаспадара, а там яго набiлi i прагналi. Вось i жыве ён адзiн. Ходзiць па горадзе толькi ноччу, як i многiя бяздомныя сабакi. Iван Iванавiч дагадаўся пра ўсё, але расказаць Бiму немагчыма. Бiм проста не хацеў пакiдаць яго: азiраўся, прыпыняўся i пазiраў на Iвана Iванавiча. А той iшоў сабе.
Каб толькi ведаў ён, якi горкi лёс звядзе Бiма i Кудлатку, каб ведаў, дзе i калi сустрэнуцца яны, не iшоў бы цяпер так спакойна. Але будучыня невядома i чалавеку.
...Мiнула трэцяе лета. Добрае Бiму лета, нядрэннае i Iвану Iванавiчу. Аднае ночы гаспадар зачынiў акно i сказаў:
- Марозiк, Бiмка, першы марозiк.
Бiм не зразумеў. Ён устаў i тыцнуўся носам у калена Iвану Iванавiчу, быццам сказаў: "Не разумею".
Iван Iванавiч ведаў сабачую мову добра - мову вачэй i рухаў. Ён запалiў святло i спытаў:
- Не разумееш, дурненькi? - Потым растлумачыў дакладна: - На слонак заўтра. Слонка.
Во, гэта слова Бiм ведаў! Ён падскочыў i ўсё-такi лiзнуў свайго гаспадара ў падбародак.
- На паляванне заўтра, на паляванне, Бiм!
Куды там! Бiм закруцiўся, як юла, ловячы свой хвост, вiскнуў, потым сеў i ўпiўся вачыма ў твар Iвана Iванавiча, уздрыгваючы ачосамi пярэднiх лап. Гэта чаруючае слова "паляванне" вядома Бiму як сiгнал на шчасце.
Але гаспадар загадаў:
- А пакуль што спаць. - Выключыў святло i лёг.
Да канца ночы Бiм пралежаў ля ложка сябра. Якi там сон! Ён i сам, Iван Iванавiч, то драмаў, то прачынаўся ў чаканнi свiтання.
Ранiцаю яны разам склалi рукзак, выцерлi ад масла ствалы стрэльбы, крыху пад'елi (на паляванне iсцi нельга наеўшыся), праверылi патранташ, перакладваючы набоi з гнязда ў гняздо. Работы было многа на гэты кароткi час збораў: гаспадар на кухню - Бiм на кухню, гаспадар у кладоўку - Бiм туды, гаспадар вымае кансерву з рукзака (нядобра легла) - Бiм бярэ яе i пхае назад, гаспадар правярае патроны - Бiм сочыць (каб не памылiўся); i ў футарал ад стрэльбы трэба не раз тыцнуцца носам (цi тут?); а тут якраз свярбiць за вухам ад хвалявання - толькi i ведай, што падымай лапу i чухай, прападзi яно пропадам, калi без таго клопату - не прадыхнуць.
Ну, сабралiся. Бiм быў у захапленнi. Як жа! На гаспадару паляўнiчая куртка, закiнута за плечы паляўнiчая сумка, знята стрэльба.
- На паляванне, Бiм! На паляванне, - паўтарыў ён.
"На паляванне, на паляванне!" - гаварылi Бiмавы вочы ад захаплення. Ён нават павiскваў, перапоўнены ўдзячнасцю i любоўю да свайго адзiнага на свеце сябра.
У гэты момант i ўвайшоў чалавек. Бiм ведаў яго - сустракаў на дварэ, - але лiчыў нецiкавым, якi не заслугоўвае асаблiвае ўвагi. Каратканогi, тоўсты, шыракаплечы, шыракатвары, ён сказаў чуць скрыпучым баском:
- Значыцца, прывiтанне! - I сеў на крэсла, выцiраючы твар хусцiнкаю. Та-ак... На паляванне, значыцца?
- На паляванне, - незадаволена буркнуў Iван Iванавiч, - на слонак. Ды вы заходзьце - будзеце госцем.
- Вось та-ак... на паляванне... Давядзецца адкласцi, значыцца.
Бiм перавёў позiрк з гаспадара на госця, здзiўлена i ўважлiва. Iван Iванавiч сказаў амаль сярдзiта:
- Я не разумею. Растлумачце.
I тут Бiм, наш ласкавы Бiм, спачатку чуць загырчаў i неспадзеўкi гаўкнуў. Зроду такога не здаралася, каб дома - i на госця. Госць не спалохаўся, яму, здавалася, было ўсё роўна.
- На месца! - гэтак жа сярдзiта загадаў Iван Iванавiч.
Бiм пакарыўся: лёг на ляжак, паклаўшы галаву на лапы, i глядзеў на госця.
- Бач ты! Слухае, значыцца. Та-ак... Значыцца, ён i на жыхароў у пад'ездзе брэша, напрыклад, як на лiсу?
- Нiколi. Нiколi i нi на кога. Гэта першы раз. Слова гонару! - хваляваўся Iван Iванавiч i сердаваў: - Дарэчы, да лiсiц ён нiчога не мае.
- Та-ак, - зноў завёў госць. - Давайце па парадку.
Iван Iванавiч скiнуў куртку i сумку.
- Я слухаю вас.
- У вас, значыцца, сабака, - пачаў госць. - А ў мяне, - ён выняў з кiшэнi паперку, - скарга на яго. - I падаў гаспадару.
Iван Iванавiч чытаў i хваляваўся. Бiм прыкмецiў гэта, самохаць сышоў са свайго месца i сеў ля ног сябра, быццам баронячы яго, але на госця больш не глядзеў, хоць i быў напагатове.
- Глупства ўсё, - сказаў Iван Iванавiч спакайней. - Глупства. Бiм ласкавы сабака, нiкога не кусаў i не ўкусiць, нiкога не пакрыўдзiць. Сабака iнтэлiгентны.
- Хэ-хэ-хэ! - пакалыхаў жыватом госць. I недарэчна чыхнуў. - О-о, скацiна! - бяскрыўдна сказаў ён да Бiма.
Бiм яшчэ больш адвярнуўся ўбок, але зразумеў, што гавораць пра яго. I ўздыхнуў.
- Як гэта вы разбiраеце скаргi? - спытаў Iван Iванавiч ужо спакойна, усмешлiва. - На каго скарга, таму даяце яе чытаць. Я i так паверыў бы вам, каб пераказалi.
Бiм заўважыў у вачах у госця смяшынку. А той прама сказаў:
- Перш-наперш, так i патрабуецца. Па-другое, скарга не на вас, а на сабаку. А сабаку мы чытаць не дадзiм... - I засмяяўся.
Гаспадар таксама слаба ўсмiхнуўся. Бiм нават i не падумаў: ведаў, што гаворка пра яго, а што да чаго, не мог уцямiць - вельмi ж незразумелы госць. Той тыцнуў пальцам на Бiма i сказаў:
- Сабаку звальняць трэба. - I махнуў рукою да дзвярэй.
Бiм зразумеў, што патрэбна ад яго: пайсцi. Але ад гаспадара не адступiў i на сантыметр.
- А вы паклiчце тую, што скардзiцца, - пагаворым, уладзiм усё, магчыма, папрасiў Iван Iванавiч.
Госць, зусiм нечакана, пайшоў i скора вярнуўся з жанчынаю:
- Вось прывёў да цябе цётку, значыцца.
Бiм яе таксама ведаў: невялiчкая, крыклiвенькая i тлустая, яна, аднак, цэлыя днi сядзела на лаўцы на двары з iншымi вольнымi жанчынамi. Аднойчы Бiм нават лiзнуў яе ў руку (не ад залiшняе павагi да яе, а да чалавецтва наогул), ад чаго яна завiшчала i пачала крычаць нешта на ўвесь двор, да адчыненых акон. Што яна там крычала, Бiм не зразумеў, але напалохаўся, даў дзёру i задрапаў дома ў дзверы. Больш ён нi ў чым вiны перад цёткаю не меў. I вось яна ўвайшла. Што з iм зрабiлася! Ён пачаў тулiцца да ног гаспадара, а калi той пагладзiў яго, то падцiснуў хвост, пайшоў на ляжак i спадылба глядзеў на яе. Ён нiчога не разумеў, што гаварыла цётка, а яна трашчала як сарока i ўсё паказвала на сваю руку. Але па яе рухах, па сярдзiтых позiрках, Бiм зразумеў: гэта за тое, што лiзнуў не таму, каму трэба. Малады-малады быў Бiм, таму i не ўсё мог дакумекаць. Магчыма, ён думаў i так: "Вiнаваты, вядома, але што цяпер зробiш". Ва ўсякiм выпадку нешта накшталт гэтага было ў яго вачах.
Толькi няўцям было Бiму, што вiнавацяць яго несправядлiва.
- Укусiць хацеў! Укусi-iць! Амаль што ўкусi-iў!
Iван Iванавiч, перабiўшы цётчыну траскатню, загаварыў да самога Бiма:
- Бiм! А прынясi мне пантофлi.
Бiм споўнiў гэта з ахвотаю i лёг перад гаспадаром. Той зняў паляўнiчыя чаравiкi i ўсунуў ногi ў пантофлi.
- Цяпер занясi пастаў чаравiкi.
Бiм зрабiў i гэта: па аднаму занёс iх пад вешалку.
Цётка прымоўкла, вылупiла вочы. Госць сказаў з пахвалою:
- Маладзе-ец! Ты бач, умее, значыцца. - Неяк крышку, здаецца, непрыязна паглядзеў на цётку. - А яшчэ ўмее што-небудзь?
- Ды вы сядайце, сядайце, - запрасiў Iван Iванавiч цётку.
Яна села, схавала рукi пад фартух. Гаспадар паставiў Бiму крэсла i загадаў:
- Бiм! На крэсла!
Паўтараць Бiму не трэба было. Цяпер усе сядзелi на крэслах. Цётка прыкусiла язык. Госць задаволена пакiваў нагою, прыказваў:
- Добра выходзiць, добра, добра.
Гаспадар хiтравата прыплюшчыў вочы да Бiма:
- А ну дай лапу. - I падаў руку.
Прывiталiся.
- Цяпер, дурненькi, павiтайся з госцем, - i паказаў на таго пальцам.
Госць падаў руку:
- Здароў, браток, здароў, значыцца.
Бiм зрабiў усё далiкатна, як i патрэбна было.
- А не ўкусiць? - асцярожна запыталася цётка.
- Ну што вы! - здзiвiўся Iван Iванавiч. - Падайце руку i скажыце: "Лапку!"
Тая i сапраўды выцягнула руку з-пад фартуха i падала Бiму:
- Толькi не ўкусi, - папярэдзiла яна.
Ну, а тут няма як i расказаць, што зрабiлася. Бiм шарахнуўся на ляжак, падрыхтаваўся баранiцца, прыцiснуўшыся задам у куток, глядзеў у вочы гаспадару. Iван Iванавiч падышоў да яго, узяў за аброжак i падвёў да пакрыўджанае:
- Дай лапку, дай...
Не, не падаў лапу Бiм. Адвярнуўся i глядзеў на падлогу. Першы раз не паслухаў. I панура паплёўся ў свой куток, паволi, вiнавата i засмучана.
Вой, што тут зрабiлася! Цётка затараторыла, як сухая трашчотка:
- Ты ж мяне збэсцiў! - крычала яна на Iвана Iванавiча. - Нейкi задрыпаны сабака на мяне, савецкую жанчыну, увагi не мае! - I тыцкала пальцам на Бiма. Ды я... ды я... Пачака-ай!
- Даволi! - неспадзявана раўнуў на яе госць. - Брэшаш ты, значыцца. Не кусаў ён цябе i не збiраўся. Ён жа цябе баiцца, як чорт кадзiла.
- Ты не крычы, - прабавала яна абаранiцца.
Тады госць сказаў коратка:
- Кыш! - I загаварыў да гаспадара: - З такiмi iначай нельга. - I зноў цётцы: - Бач ты! "Савецкая жанчына" яшчэ мне... Iдзi адсюль! - рыкнуў ён. Яшчэ раз накаламуць - асмяю! Iдзi! - Скаргу ён парваў перад ёю.
Апошнi сказ госця Бiм зразумеў выдатна. А цётка пайшла маўчком, ганарлiва задраўшы голаў i нi на кога не гледзячы, хоць Бiм цяпер не зводзiў з яе вачэй i нават глядзеў яшчэ на дзверы пасля таго, як яна выйшла, а крокi яе зацiхлi.
- Вельмi ж вы з ёю... грубавата, - сказаў Iван Iванавiч.
- Iнакш няма як, кажу вам: увесь двор скаламуцiць - ведаю. Калi гавару, то ведаю. Во дзе яны ў мяне, гэтыя сплетнiцы i буяны, - ён паляпаў сябе па зашыйку. - Рабiць ёй няма чаго, яна i цаляе, каб куснуць каго. Дай такiм волю, увесь дом пойдзе цераз пень-калоду.
Бiм увесь час сачыў за тварам, за рухамi, iнтанацыяй i зразумеў выдатна: госць i гаспадар нiяк не ворагi, а нават, як здаецца, паважаюць адзiн аднаго. Назiраў ён доўга яшчэ, пакуль яны пра нешта гаварылi. Але калi даведаўся пра асноўнае, то астатняе яго мала цiкавiла. Ён падышоў да ног госця i ўлёгся, быццам хацеў гэтым сказаць: "Прабачце".
ЗАПIСКI ГАСПАДАРА
Сёння быў старшыня дамавога камiтэта, разбiраўся са скаргаю на сабаку. Выйграў Бiм. Мiж iншым, госць мой судзiў, як Саламон. Самародак!
Чаму ж Бiм загырчаў на яго спачатку? А, зразумеў! Я ж не падаў руку, сустрэў прышэльца сурова (давялося ж адкласцi паляванне), а Бiм рабiў усё па сабачай сваёй натуры: вораг гаспадара - i мой вораг. I тут павiнна быць сорамна мне, а не Бiму. Дзiва, якое тонкае ў яго адчуванне iнтанацыi, выразу твару, рухаў! Пра гэта абавязкова трэба памятаць.
Пасля была ў нас цiкавая гаворка са старшынёй дамавога камiтэта. Ён канчаткова перайшоў на "ты".
- Ты, - кажа, - толькi падумай: сто пяцьдзесят кватэр у мяне ў доме. А чатыры-пяць баламутак-гультаек могуць такога нарабiць, што жыць людзям не будзе як. I ўсiх я iх ведаю, i ўсе баяцца, а цiшком клянуць. На дурнога ж жыхара нават i ўнiтаз бурчыць. Дальбо!.. Самы мой страшны вораг хто? Ды той, хто не працуе. У нас можна i так, брат: не працаваць, а есцi, што аж жывот трэскаецца. Тут нешта не тое, скажу я табе шчыра. Нешта не так, значыцца... Можна, можна не працаваць. Бач ты! Вось ты, напрыклад, што робiш?
- Пiшу, - спакойна адказваю яму, хоць не зразумеў жартуе ён цi сур'ёзна гаворыць (вясёлыя людзi часта так могуць).
- Ды цi ж гэта работа! Сядзiш - нiчога не робiш, а грошы, нябось, плацяць?
- Плацяць, - адказваю. - Але ж я мала палучаю - стараваты стаў, за пенсiю жыву.
- А да пенсii - хто?
- Журналiст я. У газетах рабiў. А цяпер патроху пiшу пра тое-сёе дома.
- Пiшаш? - паблажлiва перапытаў ён.
- Пiшу.
- Ну давай, калi на тое пайшло... Вядома, ты чалавек, вiдаць, нядрэнны, а тут бачыш... Вось яно то i ёсць. Я таксама на пенсii, сто рублёў, а працую старшынёй дамкама. Я прывык працаваць, усё жыццё кiрую, i з наменклатуры не выцiснулi, i на другi захад не iшоў... Пад канец ужо зацерлi: нiжэй, нiжэй. Апошняе месца - маленькi заводзiк. Там i пенсiю далi: замiнка крыху выйшла... Працаваць павiнен кожны. Я так думаю.
- Але ж у мяне работа таксама цяжкая, - спрабаваў я апраўдвацца.
- Гэта пiсаць? Глупства. Каб быў ты малады - дабраўся б я i да цябе. Ну, а калi пенсiя... А так, калi маладыя ды не робяць, выкурваю з дома: iдзi на работу, а не - кацiся абаранкам.
Ён i сапраўды насланнё на гультаёў у доме. Здаецца, галоўнае цяпер у яго ў жыццi - даканаць гультаёў, сплетнiкаў i дармаедаў, але затое - i павучаць усiх па парадку, што ён i робiць ахвотна. Даказаць яму, што пiсаць - таксама работа, аказалася немагчыма: тут ён цi хiтрыў з падводным гумарком, цi быў проста паблажлiвы (няхай, як гаворыцца, пiшуць пакуль што - гультаi ёсць i не такiя).
Пайшоў ён добры, без хiтрыкаў, пагладзiў Бiма i сказаў:
- А ты жывi, значыцца. Але з Цёткаю не займайся. - I да мяне: - Ну, бывай. Пiшы, вiдаць, што зробiш, калi такая справа.
Мы пацiснулi адзiн аднаму рукi. Бiм правёў яго да дзвярэй, вiляў хвастом i зазiраў у твар. У Бiма з'явiўся новы знаёмы: Павел Цiтавiч Рыдаеў, у абыходзе: "Палцiтыч".
Затое ў Бiма з'явiўся i вораг: Цётка, адзiны чалавек з усiх людзей, якiя яму не вераць. Сабака спазнаў паклёпнiка. Але паляванне прапала. Бывае так: чакае чалавек добрага дня, а мае адны непрыемнасцi. Бывае.
Раздзел 4
ЖОЎТЫ ЛЕС
У адзiн з наступных дзён досвета яны ўдвух выйшлi з дому. Спачатку ехалi на трамваi, стоячы на пляцоўцы. Вагонаважатая аказалася знаёмая Iвану Iванавiчу i Бiму. Вядома ж, Бiм прывiтаў яе, калi яна выходзiла перакiнуць стрэлку. Важатая пацерабiла яго за вуха, але Бiм не лiзнуў у руку, а проста патупаў лапамi, седзячы, i адстукаў хвастом адпаведнае прывiтанне.
Потым, ужо за горадам, ехалi на аўтобусе, у якiм было толькi пяць-шэсць чалавек у такую рань. Калi садзiлiся, шафёр нешта прабурчаў, паўтараючы "сабака" i "няма дазволу". Бiм лёгка ва ўсiм разабраўся: шафёр не хоча iх везцi, i гэта дрэнна, - гледзячы на твары зразумеў. Адзiн пасажыр заступiўся за iх, другi, наадварот, паддакнуў шафёру. Бiм зацiкаўлена глядзеў на спрэчку. Нарэшце шафёр выйшаў з аўтобуса. На парозе гаспадар даў яму жоўценькую паперку, узышоў па прыступках разам з Бiмам, сеў на сядзенне i журботна ўздыхнуў: "Эх-хэ-хэ!"
Бiм даўно прыкмецiў, што людзi мяняюцца нейкiмi паперкамi, якiя пахнуць бог ведае чым. Аднаго разу ён пачуў, што адна з тых, што ляжалi на стале, пахне крывёю, патыкаў у яе носам, каб заўважыў гаспадар, але той i ў вус не дзьмуў - бясчутны! - а толькi паўтараў сваё "нельга". Ды яшчэ i замкнуў паперкi ў шуфлядзе. Некаторыя, пакуль чыстыя, пахнуць хлебам, каўбасою, наогул, магазiнам, але амаль усе - безлiччу рук. Людзi любяць iх, гэтыя паперкi, хаваюць у кiшэнi, у шуфляды, як гаспадар. Хоць у гэтым Бiм мала петрыў, аднак сцямiў: як толькi гаспадар даў шафёру паперку, яны пасябравалi. Але чаму ўздыхнуў Iван Iванавiч, Бiм не разумеў, i было гэта прыкметна па яго пiльнаму позiрку ў вочы свайму сябру. Наогул, пра магiчную сiлу паперак ён i прыблiзна не здагадваўся - недаступна гэта сабачаму розуму, не ведаў ён, што яму яны некалi саслужаць пагiбельную службу.
Ад шашы да лесу iшлi пяшком.
Iван Iванавiч спынiўся на ўзлеску адпачыць, а Бiм паблiзу аблазiў мясцовасць. Такога лесу ён яшчэ не бачыў нiколi. Лес-то, прынамсi, той самы яны былi тут вясною, прыходзiлi i летам (так, пагуляць), але цяпер усё тут навокал было жоўтае i барвовае, здавалася, што ўсё гарыць i свецiць разам з сонцам.
Дрэвы толькi-толькi пачалi распранацца, i лiсце падала, пагойдвалася ў паветры, нячутна i павольна. Было халаднавата i лёгка, а таму i весела. Пах восеньскага лесу - незвычайны, непаўторны, моцны i чысты такi, што за дзесяткi метраў Бiм чуў, дзе гаспадар. Лясную мыш ён "прыхапiў" здалёку, але не пайшоў за ёю (яна вядомая драбяза), а вось нешта жывое так шыбанула ў нос, што Бiм прыпынiўся. А як падышоў, забрахаў на калючы мячык.