Лiнда заўважыла маю надзвычайную дэпрэсiю.
- Доктар, вы занадта многа працуеце. Чаму б вам крыху не адпачыць? Пасля вакацый вы адчулi б сябе лепш.
- Я не супраць, Лiнда, але, баюся, на гэта няма часу. Мне б увесь час думалася, што я бежанец. У мяне пад наглядам хворы, i я павiнен давесцi яго лячэнне да канца.
- Ну, на тыдзень вы б маглi адлучыцца.
- Толькi не з гэтым пацыентам. Спадзяюся, што змагу ўрэшце зрабiць вывад, што гэта iстэрычная фантазiя i што працяглы эмацыянальны канфлiкт вымушае яго адыходзiць ад свайго сапраўднага я. Дагэтуль не змог вызначыць гэтае я, якое яно на самай справе.
Я прыняў рашэнне. На мне ляжала адказнасць за Джэкi. Я разумеў, што павiнен пазбегнуць прафесiйнай пасткi, зацiкавiўшыся пацыентам звыш меры, бо iнакш схiлюся на яго бок замест таго, каб заставацца ўбаку. Я i так пачаў ужо адчуваць, што праяўляю недарэчны бацькоўскi клопат. Разам з тым заўважыў прыкметы i iншых небяспек як для меня, так i для iншых. Джэкi дэманстраваў класiчныя сiмптомы манii вялiкасцi, канчатковым выяўленнем якой з'яўляецца, як вядома, забойства. Цяпер ён гаварыў, што ўзбройваецца, "таму што маё жыццё ў небяспецы" - хоць, наколькi я мог меркаваць, ён нiчога дзеля гэтага не рабiў. Ён нарэшце прызнаўся, што начамi марыць - уяўляе сябе асам - злачынцам, кiраўнiком злачынных змоў, шалёна носiцца ў вялiкiм чорным аўтамабiлi.
Перыяды шчырага пакаяння здаралiся ўсё радзей, i Джэкi з усё больш адкрытай падазронасцю ставiўся да мяне i маiх метадаў, па iронii лёсу, якраз у той час, калi я быў яму патрэбны больш, чым калi-небудзь. Калi я прапанаваў скарыстаць пентатол у якасцi дапамогi, каб дабрацца да каранёў яго псiхозу, Джэкi наадрэз адмовiўся. Ён са злосцю зыркнуў у мой бок, калi я спытаў аб прычынах адмовы.
- Вы ведаеце чаму.
- Не, калi гэта можа дапамагчы. Пентатол проста расслабляе падсвядомыя ахоўныя функцыi мозга. Таму яго часта называюць сывараткай праўды. - Я растлумачыў важнасць спавядання для тэрапii на аснове самааналiза. - Амаль усе мы карыстаемся той цi iншай формай спавядання ў якасцi прыроднага засцерагальнага клапана. Дзiця выкарыстоўвае для гэтага сваю мацi, муж - жонку цi наадварот... Так, калi была яшчэ жывая мая жонка, я часта рабiў яе сваiм спавядальнiкам, каб пазбавiцца любых дэпрэсiй, што мучылi мяне.
Гэты раз Джэкi ў якасцi ахоўнага панцыра паспрабаваў павярнуць супраць мяне мае ж словы.
- Людзi спавядаюцца таму, што баяцца, цi не так?
- Гэта вельмi грубае абагульненне.
- Чаму вы не прызнаяцеся, што былi вымушаны рабiць поўны даклад кожную ноч сваёй жонцы таму, што баялiся яе?
- Таму, што гэта была б няпраўда.
- Гэта гавораць ахоўныя функцыi мозга, - са здзекам ухмыльнуўся Джэкi. Якраз вам i патрэбна сываратка праўды, доктар. Можа, вы i спазнаяце iсцiну. Як i тое, што гэтыя перыяды медытацый, якiя я парушаў, на самай справе святкаванне з выпадку таго, што ваша жонка памерла, i вы цяпер вольны.
- Вольны рабiць што? - спытаў я стомлена. Апошнiм часам галава пачынала балець значна раней.
- Вольны ўзяць на працу гэтую грудастую брунетку, напрыклад. Ваша жонка ў свой час не дазволiла б гуляць у такiя гульнi, цi не так? - Мне прыйшло ў галаву, што нават ухмылкi i грымасы Джэкi рабiлiся з цягам часу ўсё больш распуснымi. - Я таксама вывучаю людзей, доктар. I ведаю, што адбываецца вакол.
Лiнда. Думкi Джэкi апошнiм часам усё больш круцiлiся вакол Лiнды. Яго цiкавасць да маладой рэгiстратаркi, якая ўвесь час паглыблялася, здавалася, мне злавеснай лiнiяй на тэмпературным графiку, што няўхiльна паўзла ўгору.
Перш былi толькi завуаляваныя заўвагi, якiя перайшлi ў больш адкрытыя абмеркаваннi, нягледзячы на ўсе мае спробы адвесцi размову ад гэтай тэмы. Потым пачалiся лiсты - доўгiя, накрэмзаныя алоўкам пасланнi на яе iмя, здавалася б, звычайныя любоўныя лiсты, але нават ад iх выгляду патыхала разбэшчанасцю, непрыстойнасць у iх паступова ператваралася ў бессаромнасць. Але нiводны лiст не быў адасланы па пошце або нейкiм iншым чынам дастаўлены ёй; ён перш аддаваўся мне, а потым трапляў у дасье Джэкi, якое паспела за гэты час стаць даволi аб'ёмiстым. Больш таго, Джэкi не рабiў нiякiх спроб асабiстага зблiжэння з Лiндай, можа, таму, што я сурова папярэдзiў яго супраць любых такiх спроб.
Я папярэдзiў таксама Лiнду, але больш ускосна. Як бы мiж iншым сказаў, што, здаецца, апошнiм часам з'явiлася шмат злачынцаў, што нападаюць на жанчын, дадаўшы крыху з гумарам:
- Але я не думаю, што Эд кiдае цябе адну на доўгi час, Лiнда.
Яна засмяялася ў адказ.
- Я б сказала, што не кiдае. Эд дома кожны вечар. Я ўвесь час гавару яму, што не дзеля таго выходзiла замуж, каб увесь час быць адной.
Гэта мяне супакоiла. Паколькi дома яна знаходзiлася пад аховай мужа, а на рабоце - пад маiм пiльным вокам, я не лiчыў, што Лiнда знаходзiлася ў якой-небудзь канкрэтнай небяспецы, нават калi выявiцца, што Джэкi шалёны вар'ят. Я ж па-ранейшаму быў упэўнены, што ён iстэроiдны фантазiйнiк, падвоеная асоба, якая жыве ў летуценным свеце юнацкiх iмкненняў i спантаннай маны.
Потым нейкi час здавалася, што адбылося сапраўднае паляпшэнне. Джэкi зноў адчуў жаданне, каб яму дапамаглi. Хоць ён сядзеў са збянтэжаным выглядам i неахвотна iшоў на размову, але тое, што я гаварыў, слухаў уважлiва. Ён, як i раней, хутка прымаў канчатковыя рашэннi палепшыць свае паводзiны, але цяпер, як мне здавалася, большасць iх выконваў. Прызнаўся, што бязмэтна блукае ноччу па вулiцах горада, але ўжо без актаў дробнага вандалiзму. А таксама, што па-ранейшаму адчуваў шалёныя позвы, але цяпер, як ён заявiў са змрочным гонарам, перамагаў iх. Але самым значным было тое, што ён не гаварыў так часта, як раней, пра Лiнду i больш не пiсаў ёй эратычныя лiсты.
Упершыню я пачаў верыць, што настаў паваротны момант i што Джэкi хутка будзе пры сваiм розуме.
У адзiн чацвер ён прыйшоў у вельмi ўзрушаным стане. Вiдаць, паўгадзiны ён моўчкi круцiўся ў вялiкiм скураным крэсле, нават не гледзячы ў мой бок. За ўвесь час ён толькi раз выкрыкнуў:
- Паскудная распуснiца - што б з ёй нi здарылася, яна гэта заслужыла!
Я iнстынктыўна здагадаўся, каго ён меў на ўвазе, але вырашыў упэўнiцца.
- Лiнда?
- Ну, я ўсё бачу. Учора вечарам, праз акно яе дома, яна i гэта тупая жывёла, за якога яна выйшла замуж, цалуюцца, абдымаюцца, дурацца - не хапiла нават прыстойнасцi апусцiць шторы.
- Джэкi, ты абяцаў...
- Ад гэтага робiцца моташна. - Ад злосцi ён сцiснуў кулакi. - Скача па пакоi ў адных майтках, а гэты iдыёт сядзiць i лыбiцца, а ўвесь гэты час на яго месцы павiнен быў быць я. - I дадаў недарэчы: - А на вячэру ў iх быў бiфштэкс.
Я панура слухаў, як Джэкi ўсё больш юшыўся, пераказваючы кожную непрыемную падрабязнасць таго, што рабiлi Лiнда i яе муж. Ён праседзеў цэлы вечар на кукiшках на пажарнай лесвiцы каля iх кватэры, назiраючы i слухаючы, што рабiлася за вокнамi. Нарэшце я перабiў яго.
Здавалася, ён не пачуў маёй заўвагi.
- На станiку, злева - сэрца з карункаў. Нiчога больш прыгожага я не бачыў - такое прыгожае, што хацелася сарваць.
- Джэкi, паслухай! Час спынiцца!
- Я нiчога не зрабiў. - Ён хiтравата паглядзеў на мяне. - Чаго гэта вы так хвалюецеся?
- Тое, што ты зрабiў, было даволi гнюсна, - адказаў я са злосцю. Я вымушаны быў прыкласцi намаганнi, каб супакоiцца. - Ты ж разумны чалавек, Джэкi, i ведаеш, чым канчаюцца такiя паводзiны. Я паверыў, што мы разам з табой зможам вырашыць твае праблемы. Але яшчэ некалькi такiх учынкаў - i я буду вымушаны звярнуцца па дапамогу збоку.
Ён устаў i нахiлiўся нада мной, неяк дзiўна ўтаропiўшыся ў мой твар.
- Але я не думаю, што вы сапраўды хочаце мяне вылечыць, доктар. Я думаю, што вы хутчэй мною цешыцеся.
Сказаўшы гэта, ён пайшоў.
Я праседзеў рэштку адведзенай на яго вiзiт гадзiны, утаропiўшыся ў тэлефон i вырашаючы для сябе, цi трэба патэлефанаваць палiцыi i тым самым палажыць канец усёй гэтай справе. Але я не мог прымусiць сябе ўзяць слухаўку. Яшчэ адна сустрэча, вырашыў я, i я буду ведаць дакладна. Да таго ж я быў абсалютна ўпэўнены, не маючы на гэта падстаў, што Джэкi вернецца.
Ён вярнуўся ў звычайны час, у наступны чацвер, спакойны i самаўпэўнены. Я таксама iмкнуўся схаваць сваю нервовасць.
- Джэкi, ты думаў пра нашу папярэднюю размову? - спытаў я.
Ён усмiхнуўся, абышоў стол i спынiўся, схiлiўшыся нада мной.
- Ну, зразумела.
- Тады, я мяркую, ты прыйшоў да якога-небудзь рашэння.
- Так, я канчаткова вырашыў. Я збiраюся выправiцца пасля гэтага.
- Пасля гэтага? - Ад таго, што я глядзеў на яго знiзу ўверх, у мяне пачало ламаць шыю. - Пасля чаго?
- Пасля таго як я займуся Лiндай. Вось што мне было патрэбна ўвесь час выгнаць з сябе нячысты дух. I тады я змагу стаць добрым раз i назаўсёды. - У яго звонкiм голасе чулася палёгка i хлапчуковая захопленасць. - Гэта такi просты спосаб лячэння.
Я з цяжкасцю мог гаварыць, пачуўшы такую фантастычную прапанову.
- Джэкi, - прашаптаў я, - ты памыляешся. Як ты мог нават падумаць...
- Усяго толькi адзiн апошнi дрэнны ўчынак, - аб'явiў ён. У кутку яго рота блiснула слiна. - Вось тады ўсё будзе скончана. Вы ведаеце, што я мушу гэта зрабiць, доктар. Таму паклiчце яе сюды i дазвольце мне гэта здзейснiць. - Ён пачаў расшпiльваць кашулю.
- Джэкi, - прашаптаў я, - ты памыляешся. Як ты мог нават падумаць...
- Усяго толькi адзiн апошнi дрэнны ўчынак, - аб'явiў ён. У кутку яго рота блiснула слiна. - Вось тады ўсё будзе скончана. Вы ведаеце, што я мушу гэта зрабiць, доктар. Таму паклiчце яе сюды i дазвольце мне гэта здзейснiць. - Ён пачаў расшпiльваць кашулю.
- Не! - крыкнуў я. - Справа заходзiць занадта далёка! Сядай i падумай, наколькi гэта ўсё немагчыма!
- Але гэта будзе так проста. Я мацнейшы за яе, гэтак жа як я мацнейшы за вас. I, акрамя нас, тут нiкога больш няма.
Тое, што ён сказаў, была праўда. У гэты момант уладаром быў Джэкi. Але я ўсё ж звярнуўся да яго з апошнiм заклiкам.
- Джэкi, ты хоць бы падумаў, што можаш зрабiць самому сабе! Падумай аб вынiках! Падумай, што яны зробяць з табой!
- Мне трэба атрымаць спакой, - урачыста сказаў ён. - Яны зразумеюць гэта, калi я iм усё раскажу. Так, паглядзiм - куды я паклаў гэту пешню для лёду?
Я адчуў, што не магу зварухнуцца з месца. Нiбы скрозь тонкую заслону туману я бачыў, як ён выцягнуў шуфляду шафы для дакумантаў i пачаў там корпацца, шукаючы пешню для лёду. Я дакладна зразумеў, што ён хоча зрабiць, але не меў сiлы яму перашкодзiць. Нiбыта ў страшным сне, я быў пазбаўлены волi. Над усiм уладарыў Джэкi. Я ўбачыў, як ён нацiскае кнопку званка, каб паклiкаць Лiнду, i падрыхтаваўся быць сведкам жахлiвай сцэны, што павiнна была вось-вось адбыцца.
Дзверы адчынiлiся, i ў кабiнет зайшла яна з усмешкай на твары i ў белай унiформе - нiбыта iлюстрацыя да паняцця фiзiчнага здароўя i нармальнай псiхiкi.
- Слухаю вас, доктар.
- Падыдзi сюды, - хрыпла загадаў Джэкi. - Я цябе даўно чакаю.
Яна зрабiла крок наперад, потым вочы яе шырока адкрылiся ад здзiўлення, калi ўбачыла, як да яе пачаў красцiся Джэкi.
- У чым справа? - спытала яна, адступаючы назад. - Што вы робiце з гэтай пешняй?
Лiнда пачала крычаць, калi на яе наскочыў Джэкi, моцна прыцiснуў да сябе, а потым пачаў iрваць на грудзях унiформу. Лiнда аказалася мацнейшай, чым думаў Джэкi - яна змагалася за сваё жыццё. Яна ўхапiлася за запясце яго правай рукi i абедзвюма рукамi старалася адхiлiць ад грудзей вострую пешню, а Джэкi вольнай рукой бiў яе па твары i сцягваў сукенку. Я ж увесь гэты час спаралiзаваны жахам назiраў за гэтым садысцкiм нападзеннем.
Вырываючыся, Лiнда паслiзнулася i выцягнулася на падлозе каля ног Джэкi. Той выскалiў зубы ў шалёнай радасцi ад перамогi. Ён узняў пешню, каб нанесцi апошнi ўдар. Лiнда закрычала, просячы лiтасцi i называючы яго iмя.
Але ў гэтым крыку пачулася не iмя Джэкi. Гэта было маё iмя.
- Доктар Конавер! - крычала яна. - Богам прашу, не забiвайце мяне!
Раптам востры боль зноў абцугамi ахапiў маю галаву: вось я ўжо не назiральнiк спробы забойства. А той, хто робiць гэтую спробу. Я з жахам зiрнуў на пешню, што трымаў у руцэ, на Лiнду, што скурчылася каля ног. Не Джэкi Н'юмана, а доктара Джона Кермiта Конавера. Джэкi - гэта быў я.
Не дзiўна, што я быў цалкам захоплены яго "захворваннем", бо гэта была мая хвароба. Лiнда, выкрыкнуўшы маё iмя, прарвалася праз ланцугi, што сцiскалi маю волю, i я змог убачыць жахлiвы твар асобы, якую я прыдумаў, "новага чалавека", якiм я iмкнуўся быць.
Джэкi ўяўляў сабой усё тое, чым я нiколi не быў. Цяпер я мог азiрнуцца на сваё пустое жыццё: памылковая ранняя жанiцьба яшчэ ў каледжы, сем гадоў вучобы на медыка пад пугай амбiцый Хэлен. Нават Джэкi, гэтае амаральнае, прыдуманае мною, сваё ўвасабленне, не хацеў гаварыць пра тыя сем год. "Ён" не баяўся праўды. Я ненавiдзеў Хэлен. Я рады, што яна памерла. Але памерла яна занадта позна, каб я мог памяняць сваё жыццё i цешыцца новай воляй.
Стоячы на тым самым месцы, калоцячыся ад болю адкрыцця, я не заўважыў, як Лiнда выскраблася за дзверы. Яна хутка вярнулася ў суправаджэннi шасцi мужчын з суседнiх кантор. Яны падыходзiлi да мяне асцярожна, але iм не было чаго баяцца. Я выпусцiў з рук пешню i стаў перад iмi на каленi.
А цяпер я сяджу тут, у дзiўным замкнёным пакоi, чакаючы дзесятага - цi, можа, сотага? - вiзiту трох мужчын, якiя будуць пытацца ў мяне наконт разрыву ў маёй асобе. Я ведаю ўсе словы, што яны скажуць. Iстэроiдная фантазiя... самаўнушэнне... працяглы эмацыянальны канфлiкт... Якая рознiца. Джэкi нiколi не вернецца. Як i я.
Пераклад: Уладзiмiр Шчасны