Сабачка вiтаў маю сяброўку такiм вясёлым брэхам, нiбыта чакаў яе разам са мною. Аднак неўзабаве ён ужо мусiў дэманстраваць радасць толькi пацеркамi бурштынавых вачэй, бо я ўручыў Наташы ключы.
Па яе прыходах можна было правяраць гадзiннiк. А палове пятай за ёю зачынялiся дзверы, а ў 16.35 мы ўжо любiлi адно аднаго. Пяцi хвiлiнаў якраз хапала на тое, каб выпiць келiх вiна i скiнуць з сябе ўсё, што перашкаджала лавiць доўгiя хвiлiны асалоды.
Наташа паходзiла са шчаслiвага племя тых жанчын, якiя нiколi не паўтараюцца i гэта не каштуе iм анiякiх намаганняў, таму што атрымлiваецца незалежна ад iх волi.
Яе з'яўленне не толькi змянiла мой распарадак, але i ўнесла разнастайнасць у рацыён, бо тая самая iнтуiцыя падказала ёй, што каханак мае таемныя схiльнасцi гурмана. Пасля таго як мы, вяртаючыся ў рэчаiснасць з першай блiзкасцi, дапiвалi ў ложку нашу першую пляшку вiна, Наташа iшла на кухню, каб згатаваць на вячэру што-небудзь цiкавейшае за маю дзяжурную яечню цi смажаныя калдунцы.
Кухня бачыла Наташу ў шлафроку, якi яна прынесла i акуратна павесiла на плечыкi ў адно з першых, яшчэ насцярожаных наведванняў. Я напiсаў "кухня бачыла" i падумаў, што выкарыстаў гэты выраз неасэнсавана, але зусiм не выпадкова. У тыя днi я нi за што не напiсаў бы так. Тады мая аднапакаёўка ўпэўнена вяла ролю звычайнай кватэры на гарадской ускраiне.
Ага, шлафрок. Той зялёны з буйнымi шыпшынавымi кветкамi шлафрок напачатку, я дагэтуль памятаю, укалоў мяне думкаю аб тым, дзе вiсела гэтая спакуслiвая апранашка раней.
Мне падабалася дапамагаць Наташы каля газавай плiты i збiраць на стол, у якi мы ператваралi дзве пастаўленыя пры ложку табурэткi. Новую сустрэчу нашых целаў афарбоўвала ўжо не вострае жаданне, а пяшчота ўзаемнага прыцягнення. Здаволiўшы першы раз смагу, цяпер мы як быццам дапiвалi пакiнутыя глыткi, каб запасу валодання адно адным хапiла да наступнае, заўтрашняй цi паслязаўтрашняй паловы на пятую.
Шлафрок займаў сваё месца ў шафе, калi электронны гадзiннiк у драўляным корпусе паказваў без чвэрцi восем. Па дарозе да тралейбуснага прыпынку я браў Наташу за руку i любiў раз-пораз злёгку сцiскаць яе сухiя цёплыя пальцы, адчуваючы iх адказ. Калi насустрач нам траплялася юная парачка, мая сяброўка вызваляла руку, гаворачы, што маладзёнам будзе смешна: такiя старэнькiя i трымаюцца за ручкi. Яна какетнiчала, бо i сама выдатна ведала, што абсалютная большасць гэтых жаўтаротых дзяўчатак магла б адно пазайздросцiць яе маладому, гнуткаму i такому таленавiтаму целу, якое, здавалася, мела намер нiколi не падпарадкоўвацца часу.
Асколак былога, ужо амаль чужога жыцця...
Бэзавы травень неўпрыкмет пералiўся ў язмiнавы чэрвень; у лiпенi Наташа з'ехала на два тыднi ў адпачынак, але такая доўгая ростань нiчога не змянiла: у прызначаны дзень я нецярплiва, як хлапчук, чакаў яе, i ключ павярнуўся ў замку роўна а палове пятай.
Усё пачалося напрыканцы жнiўня, калi ўслед за спёкаю некуды прапалi i цэлыя раi матылькоў-крапiўнiкаў, што яшчэ нядаўна акупавалi наваколле, залятаючы ў адчыненае вакно i бессаромна апускаючыся на нас, куды iм толькi заманецца.
Як нядаўна i як даўно гэта было!.. Часам я сапраўды адчуваю настальгiю па тым жыццi, але яна нагадвае настальгiю жыхара Атлантыды, якому пашчасцiла ўратавацца, калi ягоны мацярык загiнуў. Маё былое жыццё паглынулi хвалi. Напiсана, вядома, занадта прыгожа, каб быць праўдаю. Проста я адчуваю, што дарогi назад няма.
Але цi маю я права ўпэўнена сцвярджаць, што ўратаваўся?..
У любым выпадку я цудоўна памятаю дату здарэння, што сталася прадвесцем... Якi сэнс займацца пошукамi эўфемiзмаў? Прадвесцем прыходаў. Дакладнейшага тэрмiну я не знайшоў, як не вынайшаў i нiчога лепшага за падарожжы.
Падарожжы стануць другой стадыяй...
Прашу вас адкiнуць падазрэннi i не шукаць тут нiякiх сiмптомаў. Падрыхтуйцеся чытаць далей з большай увагаю, i гэта пераканае вас у поўнай яснасцi майго розуму, якую ён захаваў, насуперак усяму, што на яго абрынулася.
Таго дня на праходцы пасля трох ранiшнiх старонак мне ўспомнiўся мой гаспадар. Ужо паўгода ён не ашчаслiўлiваў мяне новымi падарункамi, не высвятляў, цi люблю я Шапэна, i наогул нiяк не нагадваў пра сябе, за што я быў яму бязмерна ўдзячны, як, дарэчы, i за прайгравальнiк, што аздабляў нашыя з Наташаю спатканнi.
Вынiкам гэтай прыгадкi сталi змены ў маршруце, якiя прывялi мяне ў музычную краму.
Я выбраў кружэлку "Led Zерреlin" з маёй улюбёнаю "Лесвiцай у неба", капрысы для скрыпкi Паганiнi i ўжо кiруючыся да выхаду, убачыў на стэлажы рамантычны профiль Шапэна. Памяць была напагатове: "Скажыце... вы любiце... Шапэна?" - "Мне падабаюцца прэлюдыi, але вельмi прашу нiчога больш мне не дарыць..." Тады я адказаў праўдзiва, а на дыску ў чорна-зялёным канверце, якi трымаў цяпер у руках, былi якраз яны, знакамiтыя "Дваццаць чатыры прэлюдыi" ад радаснага парыву першай да трагiчных басовых фiгурацыяў заключнай.
Дома я паслухаў "Лесвiцу ў неба" i паставiў Шапэна. Адварот кружэлкi пачынаўся з прэлюдыi No 15, якую Жорж Санд, нягледзячы на пратэсты Фрыдэрыка, называла "прэлюдыяй у кропельках". Гэтая пастаральная п'еса з рысамi накцюрна зноў прывяла мяне за пiсьмовы стол, натхнiўшы яшчэ на адну старонку чарнавiка.
Ад рукапiсу адарваў водар ментолавых цыгарэтаў. Дакладней, я пачуў яго трохi раней, але нейкi час пяро яшчэ бегала па паперы, а прыемны пах iснаваў на перыферыi ўспрымання, нараджаючы туманныя вобразы тонкай рукi, няярка падведзеных вуснаў, белай цыгарэты з пакiнутым памадаю ружовым колцам... Неўзабаве я адчуў лёгкае здзiўленне i падняў галаву. На тле кнiжных палiцаў плыла шызая пасмачка дыму. Крыху заiнтрыгавана я падышоў да расчыненага вакна i глянуў долу. Унiзе сядзеў на лавачцы былы электрамантажнiк Лёня, што зроду не курыў нiчога, апрача "Астры". Пасмачка знiкла з вiдавоку, ды пах аказаўся ўстойлiвым, нiбыта курылi дзесьцi зусiм блiзка, у суседнiм пакоi, якога ў мяне не было. Мне падумалася, што Наташы такiя водары маглi быць не да густу, i я на ўсялякi выпадак адчынiў дзверы на пляцоўку. З пад'езда звыкла цягнула катамi. Значыцца, вiнаватыя былi вакно i тутэйшая мудрагелiстая ружа вятроў.
Пачатак вечара не быў адметны нiчым, акрамя таго, што мы слухалi новыя кружэлкi, прычым на Шапэна часу не хапiла. Выдатна памятаю, што паставiў прэлюдыi на прайгравальнiк, аднак Наташа ўжо прычэсвалася перад нашым вялiкiм авальным люстрам, i я не стаў апускаць iголку на дыск.
Я вяртаўся ў тым настроi, якi Лёня навучыўся вызначаць абсалютна беспамылкова. Удзячны за атрыманую пяцёрку, ён пацягнуўся следам на мой трэцi паверх. На пляцоўцы Лёня закурыў, i я аўтаматычна адзначыў, што ў руках у яго пакамечаны пачак "Астры".
У гэты момант мне i здалося, нiбыта з-за дзвярэй чуецца музыка. Я напружыў слых i пазнаў "прэлюдыю кропелек". У першыя iмгненнi - цi то з прычыны бесклапотнага настрою, цi таму, што побач стаяў Лёня - адкрыццё ўспрынялося зусiм спакойна. Я крутануў у замку ключ, развiтаўся з суседам i апынуўся ў сваiм цесным калiдорчыку. У кватэры плавала заканчэнне музычнай фразы, i гэта, несумненна, быў прэлюд No 15. Толькi тут да мяне дайшла сутнасць таго, што адбываецца. Чуючы пад сэрцам непрыемны скразнячок, я рыўком адчынiў дзверы ў цёмны пакой i пстрыкнуў выключальнiкам.
У пакоi нiкога не было, прайгравальнiк моўчкi стаяў на месцы, але ў паветры пахла ментолавым цыгарэтным дымам. Я праверыў кухню, ванную i абедзве сценныя шафы, а потым сеў на непрыбраны ложак i засмяяўся.
Не скажу, каб мой смех прагучаў цалкам пераканаўча.
Музыка за дзвярыма, вядома, прымроiлася, але што было рабiць з пахам? Дзесьцi я чытаў пра спецыфiчныя нюхальныя галюцынацыi, аднак адкуль тады ўзялося блакiтнае воблачка на асноведзi чорнай шторы, якое цягнулася да прачыненае форткi?.. Цi не зашмат галюцынацыяў?
Я налiў поўную шклянку вiна i, выпiўшы яго маленькiмi глыткамi, заняўся аналiзам сiтуацыi.
Самым натуральным адказам на ўсе пытаннi была б нядаўняя прысутнасць у гэтых сценах чалавека з цыгарэтаю. Разам з тым такое тлумачэнне выглядала найбольш хiсткiм. Калi ў кватэры насамрэч хтосьцi знаходзiўся, ён меў усяго хвiлiнаў пятнаццаць памiж нашым з Наташаю адыходам i маiм вяртаннем. За гэты час аматар ментолавых цыгарэтаў павiнен быў, па-першае, нейкiм чынам трапiць у кватэру, а па-другое, паспець сысцi да майго прыходу. Але з якой мэтаю? Каб выкурыць цыгарэту i тым самым пакiнуць сведчанне свайго незаконнага ўварвання? Версiя выглядала досыць сумнеўнай, хоць i пакiдала прастору для далейшай распрацоўкi.
Паводле элементарнай логiкi, пранiкнуць у кватэру, маючы лiчаныя хвiлiны, найперш мог чалавек з ключамi. Адны ключы ляжалi ў мяне ў кiшэнi. Другiя Наташа трымала ў касметычцы. Трэцi камплект я паўгода таму паклаў у верхнюю шуфляду пiсьмовага стала.
Па дарозе да стала позiрк спынiўся на попелцы, што стаяла на палiцы памiж Шывам i томам Акутагавы. Аднарогi чорт супакоiў адсутнасцю якiх-небудзь слядоў попелу. Верхняя шуфляда таксама не падвяла. Я налiў сабе вiна i ўключыў тэлевiзар. Iшоў французскi дэтэктыў. Упэўнiўшыся, што ахвяра мёртвая, забойца спускаўся па аплеценай дзiкiм вiнаградам сцяне. Я адчынiў куфар. Вераўчаная лесвiца была ў наяўнасцi, аднак мне ўсё роўна захацелася пераключыць тэлеканал.
Паводле элементарнай логiкi, пранiкнуць у кватэру, маючы лiчаныя хвiлiны, найперш мог чалавек з ключамi. Адны ключы ляжалi ў мяне ў кiшэнi. Другiя Наташа трымала ў касметычцы. Трэцi камплект я паўгода таму паклаў у верхнюю шуфляду пiсьмовага стала.
Па дарозе да стала позiрк спынiўся на попелцы, што стаяла на палiцы памiж Шывам i томам Акутагавы. Аднарогi чорт супакоiў адсутнасцю якiх-небудзь слядоў попелу. Верхняя шуфляда таксама не падвяла. Я налiў сабе вiна i ўключыў тэлевiзар. Iшоў французскi дэтэктыў. Упэўнiўшыся, што ахвяра мёртвая, забойца спускаўся па аплеценай дзiкiм вiнаградам сцяне. Я адчынiў куфар. Вераўчаная лесвiца была ў наяўнасцi, аднак мне ўсё роўна захацелася пераключыць тэлеканал.
Наташын муж, знаходка ў касметычцы, выраб дублiкатаў ключоў еtс... Ад гэтай гiпотэзы я рашуча адмовiўся. Апрача ўсiх астатнiх "нацяжак", нi Наташа, нi яе муж не курылi.
Развагi непазбежна скiравалiся на гаспадара кватэры. Я пракручваў у памяцi нашу першую i адзiную размову, i яна мне ўсё больш не падабалася. Сцэна з ключамi... У дадатак да трох уручаных мне з такiм кранальным клопатам камплектаў, безумоўна, iснавалi яшчэ тры або нават трыццаць тры. А пытанне, цi адзiн я збiраюся жыць... Плюс асцярожны i, магчыма, тонка прадуманы намёк, што я магу заўважыць нешта такое...
Мною авалодала несамавiтае адчуванне таго, што мяне ўцягваюць альбо ў блазенскi розыгрыш, альбо, наадварот, у добра спланаваны эксперымент. У кожным разе становiшча выглядала, далiкатна кажучы, дыскамфортным, бо сцэнарый ствараўся без майго ўдзелу хаця б у якасцi кансультанта. Праўда, дзесьцi на ўзбочыне раз-пораз выплывала з туману тое дзiўнавата-спалоханае гаспадарова пытанне пра Шапэна, але якi, скажыце, здаровы розум здатны быў звязаць яго ў адзiн ланцужок з набытай сёння мною па ўласнай волi кружэлкаю ў чорна-зялёным канверце i, тым больш, з дымам ментолавых цыгарэтаў?
Як паказала надзвычай блiзкая, можна сказаць, затоеная за матавымi дзвярыма будучыня, якраз логiка i была тут найменш патрэбная.
Ладзячыся на сон, я ўпершыню зачынiў уваходныя дзверы на ўсе тры замкi. Я яшчэ не ведаў, што ў доўгай чарадзе наступных начэй гэтая акажацца цi не самай цiхамiрнаю.
Ранiца, як зазвычай, унесла ў вечаровыя ацэнкi свае карэктывы. Зрэшты, iншых высноваў, акрамя вiдавочнага - непасрэднага цi ўскоснага - удзелу ў гэтай таямнiчай гiсторыi майго гаспадара я ўчора так i не зрабiў. Дый сама таямнiчасць у сонечным святле ўвачавiдкi паблякла i атрымала аперэтачны выгляд.
Каля дванаццатай патэлефанавала Наташа. Яна не магла прыйсцi, што мяне крыху засмуцiла, але я даўно быў у тым узросце, калi адмена спаткання не здольная iстотна змянiць яркасць навакольных барваў. Паклаўшы трубку, я ўспомнiў, што паслязаўтра пятнiца, а значыць, Наташа, як заўсёды перад выхаднымi, затрымаецца ў мяне даўжэй i вынайдзе нешта арыгiнальнае не толькi на кухнi.
Пасля дзённай прагулянкi, я не напаткаў дома нiчога падазронага. Самым выяўным з пахаў быў смачны водар змолатай на ручным млынку кавы. Не скажу, што нервы канчаткова ўгамавалiся, аднак заглыбiцца ў пачаты рукапiс удалося без вялiкай цяжкасцi.
Павячэраўшы фiлiжанкаю кавы з лусцiкам, я зазбiраўся на шпацыр. Вечар вярнуў учарашняму здарэнню загадкавую значнасць, у вынiку чаго зборы адрознiвалiся ад звычайных. Найперш я наглуха зачынiў фортку, потым стаў пасярод пакоя i пастараўся запомнiць дакладнае размяшчэнне попелкi, масянжовага Шывы, раскладзеных на стале кнiг i старонак рукапiсу. Дзверы былi, як i, нанач, зачыненыя на ўсе тры замкi, а кiшэню джынсаў прыемна адцягваў падараваны Наташай паляўнiчы нож у скураной похве.
Маршрут руху таксама быў удакладнены. Былыя могiлкi з iх слаба асветленымi ваколiцамi выглядалi для позняга шпацыру месцам даволi спрэчным, затое адтуль я добра бачыў свой дом i вакно ў тарцы на трэцiм паверсе, якое пакiнуў з паднятаю шторай, каб адразу заўважыць святло.
Такiм чынам я бадзяўся па колiшнiх лютэранскiх кладах, дзе нейкiм дзiвам ацалеў адзiн перакулены i абымшэлы надмагiльны камень, i час ад часу са зручных кропак кiдаў позiрк на дом. Кожны раз у такi момант ува мне торгалася нейкая струна i злёгку перацiналася дыханне. Аднак маё вакно нязменна заставалася адзiным цёмным прастакутнiкам у сваёй вертыкалi, i хвiлiнаў праз сорак, настройваючы сябе на iранiчны лад, я рушыў дамоў.
Жнiвень лiчыў астатнiя днi, i пад нагамi ўжо траплялiся першыя кляновыя лiсты. Узбегла на памяць мая юначая навела, чый герой пiсаў каханай прызнаннi на залацiстых кляновых лiсцях. Ягоным правобразам быў сам аўтар, што пражыў з тых часоў два дзесяцiгоддзi i больш нiколi не пiсаў такiх лiстоў, хоць два цi тры разы яшчэ бываў закаханы i некалi -толькi ў iншым горадзе - вось так блукаў увечары па парку i чакаў, пакуль у суседнiм доме загарыцца вакно, святло якога прынясе радасць, што будзе хвалямi нарастаць на лесвiчных маршах, каб дасягнуць найвышэйшай адзнакi перад знаёмымi дзвярыма, за якiмi гучыць цiхая музыка i чакаюць гарачыя прагныя вусны. Таму закаханаму наканавана было стаць прататыпам чалавека, што сёння глядзеў на iншае вакно i чакаў калi не радасцi, дык хоць спакою ад таго, што яно застанецца цёмным, а за дзвярыма сустрэне цiшыня.
Музыку я пачуў на пляцоўцы другога паверха. Гэта быў прэлюд No 15, з якога, як я ўжо казаў, пачынаўся другi бок купленай напярэдаднi кружэлкi. "Кропелькi" гучалi мацней i выразней, чым учора.
Ногi зрабiлiся чужымi, як бывае ад высокае тэмпературы, але загаду падняцца яшчэ на адзiн паверх паслухалiся. "Вочка" ў дзвярах заставалася цёмным, ды за iмi безумоўна хтосьцi быў. Я зняможана прыхiнуўся да лесвiчных парэнчаў i паспрабаваў засяродзiцца.
Мелодыя скончылася. Цяпер павiнен быў загучаць адметны змрочным каларытам прэлюд No 16, аднак замест яго пасля кароткай пярэрвы зноў зазвiнелi "кропелькi". Я выняў нож, праверыў, цi лёгка ён выходзiць з похвы, i, трымаючы зброю ў левай руцэ, правую падняў да званка.
У тое самае iмгненне ў кватэры прачнуўся тэлефон. Пакуль ён з доўгай настойлiвасцю паўтараў званкi, сэрца паспела зрабiць падарожжа па ўсiм целе. Званкi зацiхлi адначасова з фiнальнымi акордамi прэлюдыi.
З таго боку дзвярэй запала глухая вусцiш. "Вочка" па-ранейшаму было цёмнае, але не iснавала нiякай гарантыi, што адтуль хтосьцi затоена не глядзiць на мяне, таксама сцiскаючы ў руцэ нож альбо нешта больш надзейнае. Нядаўнi намер нацiснуць на гузiк званка падаўся мне неабачлiвым. Бегчы да тэлефона-аўтамата, каб выклiкаць мiлiцыю, значыла дазволiць майму госцю без праблемаў падмазаць пяты. Я чамусьцi быў перакананы, што музыку Шапэна слухаў менавiта госць, а не госцi.
Выйсце падказаў грукат з размешчанай насупроць Лёневай кватэры. Сусед штосьцi майстраваў у калiдоры i, на шчасце, быў адносна цвярозы. Яшчэ больш дарэчным падаўся малаток у ягонай руцэ. Я экспромтам папрасiў паглядзець зламаны вентылятар i, не даючы Лёню пакiнуць дома малаток, падштурхнуў яго да сваiх дзвярэй. Левую руку я апусцiў у кiшэню з нажом, правая занялася ключамi. Трэба сказаць, левая чулася спакайней. Лёня зазначыў, што яму хапае аднаго замка i па-фiласофску дадаў, што, вядома, калi б iх было, як у мяне, тры, ён, можа, i не жыў бы цяпер адзiн, бо жонка з капiтанам далёкага плавання зачынiлiся б як след i не дазволiлi застукаць iх проста ў ложку. Ён меў права гаварыць, што хоча, абы трымаў малаток i быў гатовы па маёй камандзе пусцiць яго ў ход.
Калiдор сустрэў нас пустатой, пакой i кухня - таксама; вокны i форткi былi зачыненыя, дзверы на абедзвюх шафах - зашчэпленыя звонкi, але нос пачуў пах ментолавага дыму яшчэ раней, чым вока запрыкмецiла на фоне вакна свежы струменьчык дыму. Няпрошаны вiзiтант мог хавацца толькi ў ваннай.
- Лёня! - крыкнуў я, выхоплiваючы нож. - У ваннай хтосьцi есць! За мной!
Уключальнiк быў у калiдоры. Я тыцнуў у яго пальцам i рвануў дзверы.
З абодвух кранаў капала, а бачок над унiтазам сумаваў па сантэхнiку.
- Ну ты даеш... - пахiтаў галавою Лёня.
Я адкруцiў сiнi кран, вымыў слiзкiя ад поту рукi i, набiраючы ваду ў прыгаршчы, астудзiў твар. Затым павольна выцер яго ручнiком i напiўся. Наколькi магчыма, я адцягваў вяртанне ў пакой, бо ведаў, што там мяне чакае, прынамсi, адно, не лiчачы дыму, непрыемнае адкрыццё.
Адкрыццяў аказалася болей.
Разгорнутая кнiга на пiсьмовым стале кiнулася ў вочы яшчэ ў лiхаманцы ўварвання. Адыходзячы, усе кнiгi я пакiнуў закрытымi.
Рэвiзiя iншых кантрольных рэчаў выклiкала неадольнае жаданне плюнуць на заплачаныя наперад грошы i заўтра ж з'ехаць з гэтай кватэры, каб забыць i перастаўленага з трэцяй на чацвёртую палiцу iндыйскага бажка (на ранейшым месцы застаўся акуратны незапылены квадрацiк), i бязладна ператасаваныя старонкi рукапiсу, i - найперш - чортаву фiзiяномiю папяльнiчкi з напоўненымi попелам вачнiцамi.
Лёня адрамантаваў вентылятар i лашчыў позiркамi выстаўленую на стол пляшку каньяку. Я няроўна наскрыляў паляўнiчым нажом лiмон i налiў адразу па палове шклянкi. Усе тлумачэннi i спадзяваннi, якiмi я сябе закалыхваў, дазвання развеялiся, адкрыўшы голую праўду: хтосьцi з невядомым намерам пранiкае ў маю кватэру.