Мяне мучыла пытанне: няўжо ўвесь учарашнi дзень мая iстота чакала менавiта гэтага? Гэтага надзвычай рэльефнага i аб'ёмнага, я сказаў бы нават, гiперрэальнага, але ўсяго талькi сну? I, калi адказаць станоўча, што значылi ягоныя сiмвалы?..
Нiтку думак абарваў тэлефонны званок. Апарат адазваўся сваiм улюбёным голасам. Наташа абяцала прыехаць не пазней як праз паўгадзiны. У выхадныя мы нiколi не бачылiся. Я не меў прычынаў адмаўляцца, аднак упершыню ў гiсторыi нашых адносiнаў не сустрэў у душы ранейшае радасцi.
Паўгадзiны хапiла, каб схадзiць па вiно i адмовiцца ад змайстраванай нашармака байкi пра суседку з ключамi.
Наташа прыехала на таксоўцы. Я не збiраўся хлусiць, i адначасова не хацеў, праўдзiвей, проста не мог дазволiць сабе расказаць ёй пра Шапэна, ментолавы пах i астатняе. Вiр падзеяў укручваў мяне па сваёй спiралi ўсё глыбей, я ўжо належаў яму, але i ён, гэты вiр, належаў мне, ён таксама быў маёй уласнасцю, маёй таямнiцаю, якою я не меў намеру, а магчыма, i права нi з кiм дзялiцца.
Я быў удзячны Наташы, што яна нi аб чым не пыталася, i мог бы назваць сустрэчу нашых целаў вiхураю жадання i асалоды, але гэта была б палова праўды. Недзе злева, каля сэрца, я адчуваў востры крышталiк, якi мусiў растаць, аднак не прапаў i анi не страцiў сцюдзёнай вастрынi граняў.
Наташа надзела шлафрок, i мы пайшлi на кухню; потым палуднавалi i адкаркавалi яшчэ пляшку чырвонага, а там падкралася тая непазбежная хвiлiна, калi шлафрок шчыгульней прылёг да Наташынага цела, падкрэслiваючы ўсе ягоныя лiнii, каб здацца непатрэбным i лiшнiм...
А злева ад сэрца халадзiў крышталiк, i ў iм было закадзiраванае тое, што раздвойвала мяне: адна мая iпастась заставалася з Наташаю, а другая з лабараторнай цiкавасцю пазiрала на нас з пэўнай дыстанцыi, што вымяралася не прастораю, а часам. Я-першы любiў Наташу, а я-другi глядзеў на гэта, крыху, можа, усяго на колькi дзён, апярэджваючы час, i пачуццi мяне-другога не вешчавалi мне-першаму будучынi.
Разгадка раздваення хавалася дзесьцi побач, за блiжэйшым паваротам, i яна адкрылася, калi мая правая рука зноў абдымала Наташыны плечы, а левая ляжала там, дзе яна любiла ляжаць, адчуваючы пругкую падатлiвасць Наташыных паўшар'яў.
Сон! Адказ таiўся ў сённяшнiм сне, у лодцы з лiлеямi i выратаванай птушкай, у тым, што здзейснiлася на траве пад яблыняй, лiстота якой плавiлася i станчалася ў промнях высокага сонца...
Наташа здзiўлена расплюшчыла вочы, i мне давялося зрабiць намаганне, каб вярнуцца з зялёнае выспы на ложак.
Тады яна першы раз сказала, што можа застацца ў мяне да ранiцы. Паведамленне заспела мяне знянацку, але я адразу зразумеў, што не хачу гэтага. Стараючыся быць натуральным, я мякка папракнуў яе, што не папярэдзiла загадзя, бо сёння я ад'язджаю i паездку немагчыма адкласцi. Яна адвярнулася да сцяны.
Я-першы гладзiў яе па плечуку i, як дзяўчынку, угаворваў, што ўжо ў аўторак буду вартаваць яе крокi на лесвiцы, а я-другi назiраў за гэтай сцэнаю з недаверлiва кплiвай усмешачкай.
На прыпынку Наташа запыталася, калi ў мяне цягнiк. У 23.40, не задумваючыся, схлусiў я.
Каля паўночы зазванiў тэлефон. Пасля секунднага вагання, чамусьцi глянуўшы на сябе ў люстэрка, я з цвярозай адвагаю ўзяў трубку. Тая памаўчала i Наташыным голасам пажадала шчаслiвага падарожжа.
У тую ноч я адкрэслiў мiнуласць ад будучынi. Тыднi i месяцы, чыiм эпiграфам было Наташына iмя, цяпер належалi часу, якi магла злучыць з маiм толькi ўспышка кароткага ўспамiну, што ненадоўга пакiдае пасля сябе прыемны дымок.
Праз колькi дзён я знайшоў у паштовай скрынцы Наташын камплект ключоў i напалохаў iмi дрымотных жабаў у паркавай копанцы, якую ўжо бралiся шклiць лiстападаўскiя прымаразкi. Але гэта быў яшчэ не пастскрыптум да нашай гiсторыi. У сценнай шафе вiсеў зялёны з шыпшынавымi кветкамi шлафрок, i аднойчы я акуратна склаў яго ў полiэтыленавы пакет i "забыў" на прылаўку той самай камiсiйнае крамы, куды некалi збiраўся здаць прайгравальнiк.
Мой учынак быў прадыктаваны не хвiлiнным настроем, а меў важкiя прычыны, пра якiя скажу трохi пазней.
Ад моманту, калi я паставiў кропку ў папярэднiм сказе, прамiнула, паводле некаторых прыкметаў, не меней за чатыры днi. Гадзiннiк паводзiць сябе ўсё больш дзiўна, а iсцi да шапiка, каб купiць газету i даведацца, якi сёння дзень, мне зусiм неахвота. Такiх доўгiх падарожжаў у нас дагэтуль не здаралася. Не выключана, што мне трэба спяшацца i, не надта зважаючы на стыль i паслядоўнасць, засяродзiцца на галоўным.
Галоўнае - падарожжы.
Падарожжы з ёю, якiя зрабiлiся зместам i сэнсам майго быцця.
У ноч пасля разрыву з Наташай, калi я зразумеў, што не хачу злучаць разарваны час, мы вярталiся з Вiльнi праз Нарач, дзе дарога паўтарае мудрагелiстую канфiгурацыю ўзбярэжжа. Яна сядзела за рулём i, убачыўшы чараду лебядзяў, звярнула з шашы. Мы паслалi пры цiхай вечаровай вадзе абрус, якому наканавана было ператварыцца ў прасцiну. Белыя птушкi здзiўлена выцягвалi шыi i засталiся развiтальным уражаннем перад магутным усплёскам асалоды, якая здзеклiва смяялася з усiх чатырох вымярэнняў.
У другую з тых, першых начэй мы трапiлi на Палессе. Пераменлiва хуткая рака, чые берагi праплывалi паўз нашую маторку, верагодна, звалася Гарынню; над вадою, як звычайна ў тых мясцiнах, сядзелi з вудамi жанчыны, а ў прыбярэжным трыснягу я злавiў маленькую, як пяцiкапеечная манета, балотную жалвушку.
Час ад часу мы вячэралi ў невялiкiх рэстаранчыках, што ў апошнiя гады паадчынялiся ў былых гарадскiх падвалах. Памятаю мiнi-фантан з залатымi рыбкамi-тэлескопамi ў адным з гэтых зацiшных месцаў i мiнiяцюрную сажалку з парачкаю ракаў у другiм, дзе карцiна над утульна траскучым камiнам адкрывала перспектыву гатычных спiчакоў старажытнага горада. Дадому мы вярталiся пешкi альбо спынялi таксоўку, i першы дотык Яе рукi на заднiм сядзеннi ўжо абяцаў, ужо быў весткаю...
I той зiмовы вечар сярод бясконцай белай роўнядзi, над якой раз'ятраны вецер гнаў раўналежна зямлi рэдкiя, навостраныя, як iголкi, сняжынкi... А пасля - нечаканай радасцю - вялiкая сялянская хата, напаленая печ i пярына на гарачай чарэнi.
Стан, калi ўраннi я чуўся хворым, што пасля наркозу збег ад дактароў, ужо не паўтараўся. Я прачынаўся з разлiтай па целе салодкай лёгкасцю, i па венах бегла не кроў, а пералiвалася субстанцыя з зашыфраванай формулаю элiксiру маладосцi. Я адчуваў сябе бесклапотна, як у дзяцiнстве, калi мы ўсе яшчэ неўмiручыя.
А потым Яна знiкла, пакiнуўшы пустой спачатку адну маю ноч, пасля - другую i трэцюю. Напрыканцы тыдня сэрца зашчамiла такая нечалавечая туга, што я ўголас прасiў Яе вярнуцца, выходзячы з кватэры, пiсаў цыдулкi з адным толькi словам "Прыйдзi" i бесперастанку ставiў на прайгравальнiк кружэлку з прэлюдам No 15.
Тады я i пазбыўся Наташынага шлафрока.
Не думаю, што гэты мой учынак меў вялiкую вагу. Найверагодней, сапраўдную прычыну Яе адсутнасцi я нiколi не ўведаю. Аднак - Яна вярнулася.
Яна вярнулася да мяне, i з таго самага часу ранiшнiя абуджэннi страцiлi празрыстую дзiцячую бестурботнасць.
Але пакуль я павiнен паспець болей сказаць аб падарожжах, чые маршруты, сюжэты i працягласць дзень пры днi мянялiся, пераходзячы ў новую якасць.
Усе нашы вандроўкi пералiчыць ужо немагчыма. Выберу некалькi, пагатоў, пра некаторыя не магу сказаць нiчога акрэсленага, апрача таго, што нас заносiла неймаверна далёка ад гарадоў, пазначаных на маёй насценнай мапе, i наогул ад цывiлiзацыi.
Аднойчы яна спала на маiм плячы ў "Боiнгу", перад якiм вырастаў з акiяна фантасмагарычны айсберг Грэнландыi. Смуглявы сцюард прынёс плед, i я шэптам папрасiў яго самога захутаць маю спадарожнiцу, таму што баяўся, паварушыўшыся, разбудзiць яе.
Другi раз я чакаў Яе ў пустым бары з тузiнам высокiх круглых крэслаў. Яе доўга не было, i я чамусьцi згадзiўся патанцаваць з чарнаскурай барменкаю ў глыбока дэкальтаванай джынсовай сукенцы. Знячэўку шчокi ў маёй партнёркi з чорных зрабiлiся папялiста-шэрымi, i, павярнуўшыся ў танцы да дзвярэй, я ўбачыў у iх сонечным атворы Яе. У руцэ Яна трымала наведзены на нас дамскi пiсталет. Пасля мы пiлi з высокiх кухляў светлае пiва, а белы пiсталецiк ляжаў на стойцы побач з запальнiчкай i пачкам ментолавых цыгарэтаў. Яна села мне на каленi i сказала, што хоча любiць мяне проста вось тут, на вачах у чорнай спакуснiцы.
I той паром праз Ла-Манш... Мора моцна штармiла, i, пакуль мы мужна змагалiся з марской хваробаю, дзецi ў пасажырскiм салоне наладзiлi спаборнiцтва: хто дабярэцца ад дзвярэй да дзвярэй не завалiўшыся.
Здаралася, я пазнаваў свае ўлюбёныя мясцiны ў гарадах, дзе выпадала бываць раней: пляц каля Домскага сабора ў Рызе, шматкалёрныя мураванкi на вулiцы Лай у Талiне, замак у некранутым часам венгерскiм гарадку на мяжы з Аўстрыяй. Гэта значыла, маршруты вандраваннаў выбiрала не толькi яна, што, прызнаюся, супакойвала маё самалюбства, бо, хай сабе i ўскосна, сведчыла пра нашую роўнасць у адносiнах.
Я здымаў з палiцы кнiгу вучня Блавацкай i чытаў пра тонкi свет, якi не ведаў, што такое час i адлегласць. Дакладней, гэтыя паняткi нiбыта iснавалi i там, але - зусiм iнакш, i таму ў сне, альбо пераносячыся ў тонкi свет у нядрэмным стане, тысячы мiляў нескладана было пераадолець за секунду, зямное стагоддзе - зблытаць з iмгненнем, а iмгненне - з вечнасцю. Матэрыя таго свету, сцвярджала кнiга, настолькi эластычная, што чалавек стварае там думкаю ўсё, што заўгодна. Iншымi словамi, ён сам робiцца формаю ўласнай думкi, набываючы аблiчча, якое адлюстроўвае сутнасць ягоных жаданняў i iмкненняў - прычым усе гэтыя iлюзii ў тым iлюзорным свеце з'яўляюцца такiмi ж рэальнымi, як i рэчы ў свеце фiзiчным.
Я здымаў з палiцы кнiгу вучня Блавацкай i чытаў пра тонкi свет, якi не ведаў, што такое час i адлегласць. Дакладней, гэтыя паняткi нiбыта iснавалi i там, але - зусiм iнакш, i таму ў сне, альбо пераносячыся ў тонкi свет у нядрэмным стане, тысячы мiляў нескладана было пераадолець за секунду, зямное стагоддзе - зблытаць з iмгненнем, а iмгненне - з вечнасцю. Матэрыя таго свету, сцвярджала кнiга, настолькi эластычная, што чалавек стварае там думкаю ўсё, што заўгодна. Iншымi словамi, ён сам робiцца формаю ўласнай думкi, набываючы аблiчча, якое адлюстроўвае сутнасць ягоных жаданняў i iмкненняў - прычым усе гэтыя iлюзii ў тым iлюзорным свеце з'яўляюцца такiмi ж рэальнымi, як i рэчы ў свеце фiзiчным.
У кнiзе з пакiнутымi некiм закладкамi мяне прывабiла iдэя аб тым, што калi ў фiзiчным свеце чалавек можа схаваць сваю сапраўдную сутнасць, дык у тонкiм гэта немагчыма. Там чалавек трапляе ў тую сферу, што адпавядае яго духоўнаму развiццю, i той, хто прыходзiць туды свядома, вядзе асэнсаванае жыццё, у адваротным жа выпадку - працягвае такое самае iснаванне, як i на зямлi, нават не ўсведамляючы, дзе ён знаходзiцца.
Але ўслед за метафiзiчнымi развагамi мяне змушалi паверыць, быццам у тонкiм свеце не трэба гатаваць сабе ежы i турбавацца пра астатняе, бо тонкае цела атрымлiвае ўсё неабходнае, як толькi створыць ва ўяўленнi яго вобраз. Аўтар кнiжкi, вiдаць, не надта разлiчваў на вераемнасць удасканалення чалавечае натуры, бо не ўстрымаўся ад папярэджвання, што жыхары астральнага свету схiльныя злоўжываць дадзенымi iм бясконцымi магчымасцямi, а таму ён, гэты свет, загрувашчаны крышталёвымi замкамi i iншымi ўвасабленнямi зямных мараў.
Чым далей я чытаў, тым саркастычнейшая ўсмешачка змяiлася на вуснах. Да маiх падарожжаў гэты трактат меў прыкладна такое дачыненне, якое мелi да праўды сярэднявечныя фалiянты, чые аўтары абвяшчалi нашых продкаў аднавокiмi гiпербарэйцамi, асуджанымi бавiць жыццё ў вечных снягах i сумовiцца з белымi мядзведзямi.
Мяне спрабавалi пераканаць, нiбыта насельнiкi тонкага свету не маюць патрэбы ў сонечным i ў любым iншым святле, бо самi з'яўляюцца яго крынiцаю, а я не мог забыць, як мы з Ёю раскладалi вогнiшча ў начным лесе з усiмi яго схаванымi ў цемры шолахамi i страхамi. Мяне ўгаворвалi даць веры, што ў тым свеце iснуе агульная для ўсiх мова, а я выдатна памятаў, як у цеснай кавярнi, дзе мы, увайшоўшы з марозу, замовiлi па вялiкай шклянцы глiнтвейну, усе, апрача нас, гаварылi па-нямецку.
Над той кавярняю быў гатэльчык, i мы вырашылi там спынiцца. За вокнамi ўзвышаўся не крышталёвы замак, а заснежаны альпiйскi перавал; гаспадыня падавала на сняданак каву са свойскiмi вяршкамi, а ў прыбiральнi стаяў на палiчцы канцэнтраваны хваёвы дэзадарант, што ўзнiк там, як выглядае, зусiм не ў адпаведнасцi з жаданнем майго астральнага цела, бо я выбраў бы водар язмiну.
Яна любiла светлае вiно, i ў вясковай крамцы мы неспадзявана адкрылi пакаштаваную неяк у Вiльнi "Ларэляй" з яе халаднавата-вытанчаным букетам. Каб трапiць у крамку, трэба было паўгадзiны спускацца ўнiз, у далiну. Сцежка вiлася ўздоўж жывой i ўзiмку рэчкi, што, абсыпаючы падарожнiка срэбным пылам, абрывалася з уступу. Якраз там, каля вадаспаду, мне прыйшла ў галаву думка, што наш шырачэзны гатэльны ложак падымалi з далiны шрубалётам. Мы ведалi, што, пакуль прыйдзем назад, гаспадыня зноў заменiць у нумары ўсю бялiзну i туга прышпiлiць начышчанымi да бляску меднымi гузiкамi-булдавешкамi блакiтную накрухмаленую прасцiну.
Пра альпiйскi гатэльчык я павiнен падрабязней сказаць i з iншае прычыны. Пачынаючы з яго, нашы падарожжы ўвайшлi ў новую стадыю.
Тады на маёй ускраiне канчаўся лiстапад. Пасля фiлiжанкi кавы мяне пацягнула на вулiцу. Дзень быў па-зiмоваму стылы, на падмерзлай траве бялелi лапiкi снегу. Я здзiвiўся, што вулiцы нечакана пустэльныя, бо ўчора ўвечары, калi ўкладваўся спаць, была серада, значыцца, сёння - звычайны чацвер. Уражаны здагадкаю, я павярнуў да газетнага шапiка. Газеты на вiтрыне датавалiся суботай.
Адсюль вынiкала, што я прабыў у ложку не ноч, а два днi i тры ночы, роўна столькi, за якi час мы з ёю заплацiлi ў гатэлi. Падумаўшы: "у ложку", я не ўтрымаўся ад усмешкi.
Калi скажу, быццам мяне апанавала радасць, пакрыўлю душой. Але не было i боязi. Патаемна я ўжо чакаў гэтага.
Не маю часу ды i жадання перачытваць ранейшае, таму, пэўна, паўтаруся, згадаўшы, што думку пра вар'яцтва адкiнуў яшчэ да развiтання з Наташаю. Пра якое вар'яцтва магла iсцi гаворка, калi свет, куды я вяртаўся ранiцой, успрымаўся мною - у краме, у размове з сантэхнiкам або з Лёнем, што прыйшоў па чырвонец - цалкам адэкватна. Iншая рэч - наколькi мне хацелася вяртацца.
Але ў лiстападзе гэтая праблема яшчэ не выходзiла на першы план. Мне хапала ўсведамлення сваёй абранасцi i далучанасцi да таямнiцы. Часам я лавiў сябе на тым, што з пачуццём перавагi паглядаю на прахожых, а часам дазваляў сабе думаць аб перспектывах, якiя давалi мне падарожжы як лiтаратару.
Абуджэнне ў суботу заместа чацвярга сталася рысаю, за якой падзеi атрымалi iнакшы рытм i новую лiнiю руху. Удакладню, што гэтых лiнiяў было адразу некалькi i яны ўвесь час перапляталiся ў складаным узаемадзеяннi.
Пасля гiсторыi з горным гатэлем я купiў наручны гадзiннiк, якi паказваў таксама днi тыдня, i штовечар клаў яго на панель над ложкам, каб ведаць, у якi дзень вярнуўся. Новы гадзiннiк строга трымаўся традыцыйных правiлаў, чаго нельга было сказаць пра стары насценны. Стары пачаў выкiдваць конiкi. Не прамiнула i тыдня, як, седзячы ўвечары каля тэлевiзара, я не столькi ўбачыў, як бакавым зрокам адчуў, што з насценным гадзiннiкам не ўсё ў парадку. Мой хранометр у стылi рэтра паказваў 98.47. Секундная стрэлка наручнага гадзiннiка замерла на месцы. Я дачакаўся змены апошняй лiчбы ў драўляным вакенцы: 98.46. Тут у кватэру пазванiлi. Iдучы да дзвярэй, я паспеў падумаць, што, калi такое чынiцца з часам, зараз завiтае хто-небудзь з пазаўчарашняга цi паслязаўтрашняга дня. Магчыма, Лёня i з'явiўся адтуль, аднак ён хацеў са мной выпiць, i ўдакладнiць сапраўдны час Лёнеў намер анiякiм чынам не мог.
Пакуль я выправаджваў суседа, у вакенцы над ложкам выскачылi чатыры нулi.
З тае ночы маршруты падарожжаў пралягалi i ў прасторы, i ў часе.
Калi быць карэктным, дык вандроўкамi ў часе трэба прызнаць ужо некаторыя першыя спатканнi, бо, напрыклад, тады, як мы пад наглядам лебедзяў любiлiся на беразе летняе Нарачы, за вокнамi мае аднапакаёўкi кружылi белыя мухi. Цяпер жа гэтыя экспедыцыi зрабiлiся больш далёкiмi i рызыкоўнымi.
Неяк на вулiцы мой позiрк спатыкнуўся на вялiзным перадвыбарчым партрэце Лiндана Джонсана.
Дадам выпадак у пiўнушцы, дзе мы запiвалi гумовыя лусцiкi нясмачным цёплым пiвам, а прымацаваны пад столлю тэлевiзар паказваў футбольны матч з Бобi Мурам. У той вечар у пiўнушцы стралялi - праўда, не па людзях, а па футбалiстах на тэлеэкране. Здаецца, гэта адбывалася дзесьцi ў Лацiнскай Амерыцы, бо ангельцы выйгравалi ў зборнай Аргенцiны, а рэкламныя ролiкi iшлi пад мелодыi танга.
Здаралася, прыблiзна вызначыць час, куды нас закiдвала, дапамагалi мадэлi аўтамабiляў i адзенне сустрэчных.
Думаю, не памылюся, калi скажу, што мы не перасеклi мяжы XIX стагоддзя. За адным выняткам.
Я быў алхiмiкам i замураваўся ў лабараторыi для бяссонных пошукаў вялiкага магiстэрыя. Праз тоўстыя муры прабiвалiся прыглушаныя гукi вулiцы: грукат колаў па бруку, галасы царкоўных званоў, гоман развар'яванага натоўпу i крыкi на чэшскай мове. Гэта маглi быць i часы Гуса, i XVI цi XVII стагоддзi.
Са светам мяне злучала вакенца ва ўнутранай сцяне, да якога Яна прыносiла мне ў кошыку простую ежу i пляшку вiна. Вiно падтрымлiвала мяне, але адначасна распаляла агонь бяссiльнае лютасцi, што аднаго вечара дайшла да крытычнае кропкi. Я перакулiў перагонны куб i кiнуўся крышыць бутлi i бутлiкi з рэактывамi, а потым рушыў з кулакамi на неатынкаваныя вiльготныя сцены.
Вандраваннi рабiлiся ўсё больш разгалiнаванымi i складанымi ў сваiх акалiчнасцях: мы нiбы падымалiся па ўсходах, i на кожнай прыступцы чакала сустрэча з датуль нязведаным.
Мы вярталiся ва ўжо знаёмыя месцы i абставiны, шумна радуючыся старым сябрам i заводзячы новых, якiя прызначалi нам спатканнi ў летнiх кавярнях або запрашалi без лiшнiх цырымонiяў заходзiць дахаты. Я пражываў фрагменты дзесяткаў iншых жыццяў, прычым без права назваць iх чужымi, бо заўсёды быў не староннiм назiральнiкам кшталту кiнагледача, а дзейнай асобаю з крывi, плоцi i жывых чалавечых пачуццяў.
Я бываў маладзейшы за свой цяперашнi век альбо на некалькi гадоў старэйшы. Але я нязменна быў, i ў гэтым пераконвала з'яўленне рэчавых доказаў вандровак: манеты вартасцю 50 песетаў, каталiцкага крыжыка на срэбным ланцужку...
Гэта маглi быць не рэчы, але не менш вiдавочныя сведчаннi нашых пiлiгрымак. Знак, пакiнуты Яе вуснамi каля маёй левай смочкi. Да крывi збiтыя ў алхiмiчнай лабараторыi кулакi...
Убачыўшы запечаную на костачках пальцаў кроў, я знайшоў у згаданай вышэй кнiзе патрэбнае месца i з сарданiчным смехам перачытаў пасаж аб тым, што ў тонкiм свеце цела свабодна пранiкае праз сцены i любыя фiзiчныя перашкоды.