У чартапалоха Анры папрасiў толькi парачку добрых кароў, парачку коней ды яшчэ сама неабходнае ў звычайным вясковым жыццi. Ён нiколi не прасiў нiчога лiшняга - нi з вопраткi, нi з ежы, i таму чартапалох захаваўся ў яго на ўсё жыццё. Колькi ён так пражыў са сваёй мацi, нiхто не ведае. Але кажуць, што Каралева феяў зрабiла iх пазней несмяротнымi i забрала да сябе ў палац, дзе яны жывуць i цяпер.
КАЗКА ПРА БЛАНДЗIНУ, ДОБРУЮ КОЗАЧКУ I КАТКА-ВУРКАТКА
Глава 1
Бландзiна
Жыў сабе аднойчы кароль, на iмя Бенэн. Быў ён добры, i ўсе яго вельмi любiлi. Баялiся яго толькi злыднi, таму што ён быў справядлiвы. Яго жонка, каралева, таксама была вельмi добрая, i звалi яе Дусэта. Была ў караля з каралевай дачка, маленькая прынцэса Бландзiна, якую назвалi так за яе цудоўныя бялявыя валасы, i была яна такая ж добрая i чароўная, як яе бацька i мацi.
На няшчасце праз некалькi месяцаў пасля нараджэння Бландзiны каралева памерла, i кароль доўга i многа плакаў ад гора. Бландзiна ж была маленькая i не разумела, што яе мама памерла; яна па-ранейшаму смяялася, гуляла, пiла малачко i цiхутка спала. Кароль вельмi любiў Бландзiну, i Бландзiна таксама вельмi любiла свайго бацьку - болей за ўсiх на свеце. Кароль дарыў Бландзiне найпрыгажэйшыя цацкi, найлепшыя цукеркi i найсмачнейшыя ласункi, i дзяўчынка была вельмi шчаслiвая.
Iшоў час, i вось аднойчы прыдворныя пачалi прасiць караля, каб ён ажанiўся зноў. Яны хацелi, каб у яго нарадзiўся сын, якi пасля свайго бацькi мог бы заняць яго месца на троне. Спачатку кароль адмаўляўся, але ўрэшце такi саступiў настойлiвым угаворам прыдворных. Ён паклiкаў свайго мiнiстра Лежэ i сказаў:
- Дарагi мой дружа, усе хочуць, каб я ажанiўся зноў. Але пасля смерцi маёй дарагой Дусэты на душы ў мяне такi сум, што я не хачу шукаць iншае каралевы. Таму я прашу цябе, знайдзi мне сам такую прынцэсу, якая змагла б прынесцi шчасце маёй мiлай Бландзiне. Iншага мне не трэба. Iдзi, дарагi дружа, i калi знойдзеш добрую дзяўчыну, прасi ў яе рукi ад майго iмя ды вязi да мяне ў палац.
Лежэ адразу выправiўся ў дарогу. Ён аб'ехаў усiх каралёў i бачыў шмат розных прынцэс, але ўсе яны былi брыдкiя, гарбатыя цi злыя. Нарэшце прыехаў ён да караля Баламута, у якога, як казалi, была прыгожая, разумная i на выгляд вельмi добрая дачка. Мiнiстру Лежэ яна так спадабалася, што ён адразу ад iмя караля Бенэна папрасiў у яе рукi, забыўшыся нават спытаць, цi сапраўды яна такая добрая, як выглядае. Пачуўшы мiнiстраву прапанову, Баламут вельмi ўзрадаваўся: ён быў шчаслiвы пазбавiцца ад сваёй дачкi, характар у якой быў злы, зайздрослiвы i наравiсты. Апроч таго кароль любiў ездзiць у далёкiя i блiзкiя вандроўкi, на паляванне i на скачкi, а з такою дачкой ён не мог сабе гэтага дазволiць. Таму ён адразу пагадзiўся з Лежэ i папрасiў яго нават, каб ён хутчэй вёз прынцэсу да караля Бенэна.
У той жа дзень Лежэ разам з прынцэсай Фур'етай i ўсiм яе скарбам, сукенкамi ды аздобамi, пагружанымi аж на чатыры тысячы мулаў, выправiўся дадому.
Пра iхнi прыезд кароль Бенэн быў папярэджаны праз пасланца, i калi iх доўгi картэж пад'язджаў да палаца, кароль сам выйшаў сустракаць прынцэсу. Фур'ета здалася яму даволi прыгожай, але ў аблiччы ў яе не было такой дабрынi, якая была ў Дусэты. Калi ж Фур'ета ўбачыла Бландзiну, то зiрнула на яе такiмi злымi вачыма, што маленькая дзяўчынка, якой было ўсяго тры гадкi, спалохалася i заплакала.
- Што з табой? - спытаўся кароль. - Чаму мая добрая, мiлая Бландзiна плача, як нейкае дрэннае дзiцё?
- Татачка, тата, - закрычала Бландзiна, хаваючыся ў караля ў абдымках, не аддавайце мяне гэтай прынцэсе. Я баюся, яна такая злая!
Кароль здзiвiўся. Ён зiрнуў на прынцэсу Фур'ету, але тая не паспела перамянiць свайго твару, i кароль адразу заўважыў яе страшны позiрк, якi так напалохаў Бландзiну. У тую ж хвiлiну ён вырашыў, што Бландзiна i новая каралева будуць жыць паасобку, а выхаваннем яго дачкi, як i раней, будуць займацца яе мамка i пакаёўка, якiя заўсёды i шчыра яе любiлi. З гэтага часу каралева мала бачылася з Бландзiнай, а калi зрэдку сустракала яе, то не магла схаваць сваёй нянавiсцi да дзяўчынкi.
Прайшоў год, i нарадзiлася ў каралевы дачка, якую назвалi Брунета, таму што ў яе былi чорныя, як смоль, валасы. Брунета была прыгожая, але не такая, як Бландзiна. I апроч таго яна была злосная, як яе мацi, i вельмi не любiла Бландзiну, робячы ёй усякiя гадасцi: яна кусала яе i шчыкала, тузала за валасы, ламала ёй цацкi ды пэцкала яе сама прыгожыя сукенкi. Але добрая Бландзiна нiколi не злавалася на яе, наадварот - яна заўсёды спрабавала знайсцi ёй апраўданне.
- Ай, тата, - казала яна каралю, - не сварыцеся на яе, яна ж яшчэ такая маленькая. Яна не разумее, што робiць мне балюча, ламаючы мае цацкi... I за валасы яна мяне торгае, каб падурэць... А кусаецца, проста гуляючы...
Кароль Бенэн абдымаў сваю дачурку Бландзiну i нiчога ёй не адказваў. Але ж ён добра бачыў, што Брунета робiць усё гэта толькi праз сваю злосць, а Бландзiна па сваёй дабрынi ўсё ёй даруе. I таму ён любiў Бландзiну ўсё болей i болей, а Брунету - усё менш i менш.
Каралева Фур'ета была не дурная i таксама ўсё добра бачыла, але праз гэта толькi яшчэ больш ненавiдзела Бландзiну. I каб яна не баялася караля Бенэна, то ўжо даўно зрабiла б падчарку сама няшчасным дзiцём на свеце. Але кароль забараняў каралеве заставацца сам-насам з Бландзiнай, i яна не адважвалася парушыць яго загаду, бо чула, што ён справядлiвы i сурова карае за непаслушэнства.
Глава 2
Бландзiна згубiлася
Iшоў час, Бландзiне споўнiлася сем гадоў, а Брунеце тры. Кароль падарыў Бландзiне чароўную брычку, запрэжаную двума страўсамi, якiмi кiраваў маленькi паж. Пажу было дзесяць гадоў, i клiкалi яго Гурмандзiнэ. Ён быў пляменнiк Бландзiнiнай мамкi i ведаў Бландзiну ад самага яе нараджэння. Ён заўсёды гуляў разам з ёю i вельмi яе любiў, а Бландзiна адказвала яму ўсёй сваёй дабрынёй. Але была ў пажа адна страшная загана: ён быў такi ласун i так любiў розныя слодычы, што за мяшэчак цукерак быў здольны нават на дрэнны ўчынак. Таму Бландзiна часта казала яму:
- Хоць ты i добры хлопчык, Гурмандзiнэ, але мне не падабаецца, што ты такi аб'ядайла. Ужо, калi ласка, як-небудзь выпраў гэтую брыдкую сваю загану, iначай нiхто i нiколi цябе не будзе любiць.
Гурмандзiнэ цалаваў ёй у руку i абяцаў выправiцца, але ўсё роўна цягаў цесткi з кухнi цi цукеркi з буфета i быў часта сцябаны за сваё абжэрства i непаслухмянасць.
Аднойчы пра загану маленькага пажа дачулася каралева Фур'ета. Яна адразу падумала, што зможа выкарыстаць гэтую загану на шкоду Бландзiне. I вось што яна вырашыла зрабiць.
На сваёй брычцы, запрэжанай страўсамi, Бландзiна вельмi любiла катацца па садзе, якi шырыўся вакол палаца, i вазiў яе на гэтыя прагулкi Гурмандзiнэ. Сад быў абнесены агароджай, а за ёй пачынаўся прыгожы бязмежны лес. Гэты лес называлi Бэзавым, бо круглы год у iм квiтнелi чароўныя кусты бэзу. Але нiхто не хадзiў у той лес, бо ўсе ведалi, што ён зачараваны: хто хоць аднойчы туды трапляў, той нiколi ўжо з яго не вяртаўся. Гурмандзiнэ ведаў гэтую страшную гiсторыю, i яму было строга забаронена вазiць у той бок Бландзiну, каб яна выпадкова не пралезла памiж прутамi ў агароджы i не трапiла ў Бэзавы лес.
Шмат разоў кароль спрабаваў паставiць вакол сада высокi каменны мур цi хоць бы зрабiць шчыльней пруты ў агароджы, каб памiж iмi няможна было пралезцi, але кожны раз, як муралi завяршалi працу, нейкая невядомая сiла ўсё знiшчала, i мур цi агароджа самi сабой знiкалi.
I вось, каб паддобрыцца да Гурмандзiнэ i ўбiцца яму ў давер, каралева Фур'ета пачала кожны дзень частаваць яго сама рознымi ласункамi. Урэшце Гурмандзiнэ так прызвычаiўся да ўсякiх слодычаў, што ўжо й паўдня не мог пражыць без цукеркi, жэле цi пiрожнага, якiмi яго ўволю кармiла каварная гаспадыня. Тады яна паклiкала яго да сябе i сказала:
- Гурмандзiнэ, я хачу нешта ў цябе папрасiць, i калi ты пагодзiшся, у цябе будзе цэлы куфар цукерак i розных ласункаў, калi ж не - ты болей нiколi не будзеш iх есцi.
- Як не буду?! О, панi, без iх я памру ад тугi. Скажыце хутчэй, што я павiнен зрабiць, i я ўсё выканаю.
Тады каралева пiльна зiрнула на яго i прамовiла:
- Ты павiнен завезцi прынцэсу Бландзiну ў канец сада, дзе пачынаецца Бэзавы лес.
- Але я не магу зрабiць гэтага, панi, кароль мне строга забаранiў, адказаў няшчасны хлопец.
- Ах, ты не можаш? - незалюбiла каралева. - Ну што ж, тады бывай. Больш ты не ўбачыш ад мяне нiводнае слодычы, i я забараню ўсiм, каб табе iх давалi.
- О, панi, - плачучы, пачаў прасiць Гурмандзiнэ, - не будзьце такою жорсткай! Дайце мне любы iншы загад, якi я змагу выканаць.
- Паўтараю табе яшчэ раз: я хачу, каб ты завёз Бландзiну да Бэзавага лесу i зрабiў так, каб яна сышла з брычкi, пералезла за агароджу i ўвайшла ў гэты лес.
- Але, панi, - увесь збялеўшы, зноў пачаў малiць Гурмандзiнэ, - калi прынцэса ўвойдзе ў той лес, яна ўжо нiколi з яго не выйдзе. Вы ж ведаеце, што гэты лес зачараваны. I пасылаць туды прынцэсу - значыць пасылаць яе на немiнучую смерць.
- Трэцi i апошнi раз я пытаюся ў цябе: павязеш ты Бландзiну да лесу цi не? Выбiрай жа - або поўны куфар цукерак, якi я буду напаўняць кожны месяц, або ўвогуле i назаўжды нiякiх слодычаў ды ласункаў.
- Але як я потым здолею пазбегнуць той страшнае кары, якую мне прызначыць кароль?
- Пра гэтае не турбуйся. Як толькi табе ўдасца завабiць Бландзiну ў Бэзавы лес, прыязджай да мяне. Я дам табе абяцаныя цукеркi i падрыхтую ўсё, каб ты адсюль з'ехаў.
- О, панi, пашкадуйце, не прымушайце мяне губiць маю дарагую прынцэсу. Яна была са мною заўсёды такая добрая!
- Ты яшчэ не рашаешся, нягоднiк! Якая табе рознiца, што будзе з Бландзiнай? Я абяцаю табе, што потым зраблю ўсё, каб цябе ўзялi на службу да Брунеты, i буду сама сачыць, каб у цябе заўсёды было ўдосталь цукерак.
Некалькi хвiлiн Гурмандзiнэ ўсё яшчэ не рашаўся, але ўрэшце, як гэтага не шкада, пагадзiўся ахвяраваць сваёю добрай маленькаю гаспадыняй, прамяняўшы яе на некалькi фунтаў цукерак. Увесь вечар i ўсю ноч ён мучыўся ад думкi, што павiнен зрабiць вялiкае злачынства. Але ж адмовiўшыся выканаць загад каралевы, ён нiколi ўжо не змог бы паласавацца смачнымi слодычамi! Такая перспектыва яго палохала яшчэ болей, i таму, паспадзяваўшыся, што аднойчы, з дапамогаю якой-небудзь магутнай чараўнiцы, ён усё роўна здолее адшукаць Бландзiну ў зачараваным лесе, ён адкiнуў усе сумненнi i вырашыў падпарадкавацца каралеве.
Назаўтра, гадзiне а чацвёртай, Бландзiна папрасiла, каб ёй падалi яе маленькую брычку. Сеўшы ў яе, яна развiталася з бацькам i паабяцала, што праз дзве гадзiны вернецца дадому. Сад быў вялiкi. I спачатку Гурмандзiнэ накiраваў страўсаў у адваротным напрамку ад таго месца, дзе пачынаўся Бэзавы лес.
Калi ж яны ад'ехалiся так далёка, што з палаца iх ужо было не вiдаць, ён перамянiў напрамак i паехаў проста да агароджы, за якой шырыўся Бэзавы лес. Па дарозе ён увесь час быў маўклiвы i сумны: злачынства, якое ён мусiў учынiць, увесь час не давала яму спакою i кроiла сэрца.
- Што з табой, Гурмандзiнэ? - спытала ў яго Бландзiна. - Ты ўвесь час маўчыш. Ты часам не захварэў?
- Не, прынцэса, - адказаў Гурмандзiнэ, - я адчуваю сябе добра.
- Але ж ты такi бледны! Скажы, што з табой, бедны Гурмандзiнэ. Я абяцаю, што зраблю ўсё, каб табе было лепей.
Расчулiўшы Гурмандзiнэ сваёй дабрынёй, Бландзiна сябе амаль уратавала. Але ўспамiн пра цукеркi, паабяцаныя каралевай Фур'етай, прымусiў хлопца прагнаць свае добрыя пачуццi.
I не паспеў ён нiчога адказаць, як страўсы ўпёрлiся ў агароджу, за якой рос зачараваны Бэзавы лес.
- Ах! - ускрыкнула Бландзiна. - Якi прыгожы бэз! I як ён чароўна пахне! Вось добра было б сабраць вялiкi букет i падарыць яго тату! Гурмандзiнэ, калi ласка, злезь з брычкi i прынясi мне некалькi галiнак.
- Я не магу, прынцэса, - азваўся маленькi паж. - Пакуль мяне не будзе, страўсы могуць уцячы.
- Ну i што? - сказала Бландзiна. - Я i сама магу на iх даехаць да палаца.
- Але тады кароль будзе сварыцца, што я вас пакiнуў адну. Можа, вы лепей самi сходзiце па гэтыя кветкi ды выбераце, якiя вам больш спадабаюцца.
- I праўда, - пагадзiлася Бландзiна. - А то мне будзе вельмi непрыемна, калi на цябе, мой бедны Гурмандзiне, будуць з-за мяне сварыцца.
I сказаўшы гэта, Бландзiна саскочыла з брычкi, пралезла памiж прутоў у агароджы i пачала збiраць кветкi.
Як толькi яна гэта зрабiла, у Гурмандзiнэ ўсё ўсярэдзiне здрыганулася i яго пачалi мучыць згрызоты. Яму захацелася выправiць сваё злачынства, паклiкаць Бландзiну назад. Але хоць прынцэса была ўсяго за дзесяць крокаў, i ён яе выдатна бачыў, яна зусiм не чула ягоных крыкаў i ўсё глыбей заходзiла ў зачараваны лес. Гурмандзiнэ доўга яшчэ глядзеў, як яна збiрае прыгожыя кветкi, пакуль прынцэса зусiм не знiкла з вачэй.