Нарэшце дзяўчына наблiзiлася да старога. Яму здавалася, што яна ледзь стрымлiвае смех. Хуценька загаварыла:
- Я спыталася ў калегi, якi працуе тут больш, чым я. Ён сказаў мне, што мадэмуазель Кантэн сапраўды працавала тут, але больш як год назад звольнiлася.
- Больш як год назад? - перапытаў Кантэн i нахмурыўся.
Цяпер ён быў перакананы, што яны смяюцца з яго. Але што гэта дзяўчына i той малакасос з дзявочай шыяй маюць супраць яго дачкi? Што яна iм зрабiла?
- Вы кажаце, больш як год назад...
Гэта ўсё, што ён змог прашаптаць.
- Але, - сказала дзяўчына i тут жа дадала: - Яна павiнна быць у салоне Трыанон... Ведаеце, дзе гэта?
- Не, - адказаў Кантэн, - я не жыву ў Лiёне.
Дзяўчына ўсмiхнулася, агледзеўшы яго з ног да галавы. Кантэну карцела сказаць ёй, што лепш быць селянiнам, чым такой лялькай, як яна, яму хацелася паказаць ёй свае працавiтыя рукi. Але ён моцна сцяў зубы i паспрабаваў уявiць на месцы гэтай дзяўчыны сваю дачку. Няўжо Марыя-Луiза таксама вось такою зрабiлася?
Дзяўчына двойчы паўтарыла адрас i растлумачыла, як яму iсцi. Кантэн ужо павярнуўся да выхаду, калi яна дадала:
- Вы лёгка знойдзеце, здаецца, гэта на другiм паверсе.
Стары падзякаваў i выйшаў на вулiцу. Дзяўчына нейкi час стаяла на парозе i глядзела яму ўслед.
Па ходнiках бясконцай плынню цёк чалавечы натоўп. Кантэн спынiўся i ўздыхнуў на поўныя грудзi. Ад свежага ледзянога паветра яму рабiлася лепш.
9
Стаяў Кантэн доўга. Яму здавалася, што ён толькi што пабыў у нейкiм нерэальным свеце. Ён адчуваў на сабе гэты невыносны пах, якiм прапахла яго адзенне i ад якога сушыла ў горле. Гэты свет быў незнаёмы яму, але Кантэн нiяк не мог пазбавiцца ад уражання, што некалi ён ужо перажыў гэткую сустрэчу, што ён ужо быў у гэтым салоне, бачыў занадта маляваны твар гэтай малой i слабую шыю малакасоса, апранутага ў занадта кароткi халат. Яму было пагана ад той душнай атмасферы, якая была ў салоне, аднак яго чамусьцi мала здзiвiла тое, што яму там сказалi. Ён нават не здзiвiўся, калi даведаўся, што Марыя-Луiза больш як год там не працуе. Гэта азначала, што ў лiпенi, калi яна прыязджала дадому, Марыя-Луiза казала iм няпраўду.
Цяпер ён крочыў у адваротным напрамку, шукаючы вулiцу, пра якую яму гаварыла дзяўчына. Думкi раiлiся ў галаве.
Чаму Марыя-Луiза не сказала iм, што перайшла на iншае месца? А можа, гэты малакасос зманiў? У яго такi непрыемны твар. Можа, ён пасмяяўся з Кантэна? Можа, гэта з-за яго звольнiлася Марыя-Луiза? Бо ён здзекаваўся з яе сялянскага паходжання. Ён i з Кантэна смяяўся. Гэта было вiдаць па тым, як ён глядзеў на яго футравае палiто. А ўсмешка дзяўчыны, калi яна вярнулася, каб прадоўжыць размову! Цi ж яна не вiнаватая хоць крышачку ў тым, што Марыя-Луiза паехала адсюль? Цi ж яна не разносiла плёткi разам з гэтым малакасосам, каб дамагчыся звальнення Марыi-Луiзы? А потым заняла яе месца. Але спачатку трэба даведацца, цi звольнiлi Марыю-Луiзу. Можа, усё гэта выдумкi. Бо не магла яна сказаць бацькам няпраўду.
А што, калi дапусцiць, што яна сапраўды звольнiлася? Яна ж такая гордая! Магла i не сказаць пра гэта. Мучылася, галадала, пакуль шукала новае месца, але трывала. А гонар не дазваляў ёй папрасiць у бацькоў дапамогi. А яны злавалi на яе, што так рэдка прыязджае. Нават настаўнiк. Каб жа ён ведаў!
Ад гневу, якi змяшаўся з пачуццём гонару за дачку, Кантэн сцяў вусны так моцна, што на падбароддзi з'явiлiся складкi.
Ён абыходзiў больш-менш удала групы прахожых i няспынна паўтараў адрас салона Трыанон. Вулiца павiнна быць вузейшай. Салон знаходзiцца на другiм паверсе. Вiдаць, ён бяднейшы, i Марыi-Луiзе плацяць менш, таму ёй даводзiцца быць вельмi ашчаднай, каб па-ранейшаму высылаць падарункi сястры i рабiць выгляд, што яе становiшча паляпшаецца.
Чым больш Кантэн думаў пра гэта, тым больш яго гнеў узрастаў, набываў форму i напрамак. Успомнiлася жонка, якая ўвесь час папракала яго за тое, што ён нi разу не наважыўся наведаць дачку.
- Яны яе эксплуатуюць. Яна адна... Дзяўчынка зусiм адна, а табе напляваць. Толькi думаеш пра свае землi, пра свае кнiгi ды як пагутарыць з гэтым iдыётам-настаўнiкам.
Дык гэта па яго вiне пакутавала Марыя-Луiза; каб ён паслухаў Iзабэлу, гэты Раберцi не пасмеў бы так зрабiць. I малакасос таксама. Пачуццё не падманула Iзабэлу. Яна прадчувала, што рабiлася з дачкой, добрае цi кепскае. I казала гэта. Апошнiм часам яна не пераставала цвярдзiць:
- Я прадчуваю, што нешта з ёй не так. А ты сядзiш тут! Цябе нiчога не кранае, быццам яна чужая табе!
Кантэн чуў гэта сотню разоў, таму не звяртаў на гэта больш увагi. А сёння ён раптоўна адчуў, што яго жонка мела рацыю.
Ён нечакана спынiўся на рагу вулiцы. Дагэтуль ён iшоў i думаў, таму не звяртаў увагi на дарогу. Ён фантазiраваў. Ён пабудаваў усю гэту гiсторыю нi з чога i цяпер, мабыць, быў далёка ад праўды.
Ён скалануўся, каб вызвалiцца ад сваiх думак. Урэшце, у яе маглi быць свае прычыны, раз яна змянiла месца. Ён нiчога аб гэтым не ведае. Яму нiчога не застаецца, як шукаць гэты салон Трыанон.
Кантэн спытаўся, дзе знаходзiцца вулiца Лучнiкаў, i пакрочыў далей.
Гэты павярховы салон павiнен быць значны. Цi няхай ён будзе меншы, але больш сур'ёзны. Лягчэй будзе пабачыць гаспадароў.
Кантэн намагаўся ўявiць сабе цырульны салон на паверсе. Ён ведаў толькi адну цырульню, там, у Лонсе. Гэта была змрочная i шэрая старая халупа бацькi Адрыена. На жаль, нiчога лепшага, чым гэта чорнае i закуранае памяшканне, ён не мог сабе ўявiць.
Ён лёгка адшукаў вулiцу Лучнiкаў i пакрочыў уздоўж яе, узiраючыся ў нумары дамоў. Некаторыя нумары нельга было разабраць, бо яго асляплялi яркiя светлавыя надпiсы, iншыя былi закрыты брызентам. Разы са два да яго падыходзiлi прастытуткi, i Кантэн быў вельмi здзiўлены, што бачыць iх у цэнтры горада ў такi час, калi на вулiцах поўна людзей. Гэта быў адзiн з сама фешэнебельных кварталаў. Тут знаходзiлася шмат багатых крамаў. Кантэн чамусьцi ўспомнiў, як некалi да яго суседа прыязджаў на адпачынак адзiн чалавек. Ён расказваў, што сама галоўны зводнiк Лiёна - вельмi багаты i паважаны камерсант. Стары са злосцю прагнаў гэты ўспамiн, якi прыйшоў яму ў галаву якраз у той момант, калi ён збiраўся ўбачыць сваю дачку. Ён намагаўся ўспомнiць усё тое, што некалi прачытаў аб гэтым або iншым горадзе. Гэтыя ўспамiны ўтварылi нейкую дзiўную мешанiну, i цяпер Кантэн бачыў у кожнай вулiцы, у кожным будынку добрае i кепскае.
Патрэбны нумар ён заўважыў непадалёку ад Рэспублiканскай вулiцы, якая была шырэйшай, больш асветленай i больш люднай, чым iншыя.
Над уваходам вiсеў вялiзны брыль, адна створка цяжкiх драўляных дзвярэй была расчынена насцеж. Кантэн адразу заўважыў чорную пластмасавую шыльдачку, на якой было напiсана белай фарбай: "Салон Трыанон. Другi паверх. Запiс на прыём". Побач вiсела яшчэ адна шыльдачка, медная, на якой значылася прозвiшча адваката. Кантэн адчуў сябе няёмка: у доме, дзе жыве адвакат, не можа быць значнага цырульнага салона.
Кантэн увайшоў. Калiдор i каменныя прыступкi былi слаба асветлены. Афарбоўка сцен выцвiла, тынкоўка была падрапаная. Кантэн агледзеўся i асцярожна ўдыхнуў вiльготнае паветра, якое пахла прэллю i дымам. Вiдаць, гэты пах даходзiў сюды праз шчылiны ў дзвярах, якiя знаходзiлiся пад прыступкамi i вялi ў склеп. Кантэну не падабаўся люкс, аднак цяпер яму чамусьцi стала шкада салона Раберцi. Але ён тут жа сказаў сабе, што нельга меркаваць аб доме толькi па тым, якiя ў яго прыступкi. I потым, гэта пераканаўчая шыльдачка з прозвiшчам адваката...
На дзвярах, якiя вялi на лесвiчную пляцоўку другога паверха, таксама была прыбiта шыльдачка, на якой, акрамя назвы салона, было надрукавана яшчэ: "Манiкюр. Толькi для мужчын".
Гэта крыху ўразiла Кантэна. Ён ведаў, што Марыя-Луiза пачала знаёмiцца з прафесiяй манiкюршчыцы, але яму здавалася, што яна больш працуе цырульнiцай, паколькi сама ўвесь час гаварыла пра гэта. Яна часта прысылала ў канвертах невялiчкiя цiкавыя малюнкi, каб растлумачыць сваёй сястрычцы, як яна рабiла тую цi iншую прычоску. Яна называла гэта завiўкай.
Кантэн пачуў наверсе крокi i, баючыся, каб яго не засталi перад гэтымi дзвярамi, хуценька пазванiў. Прайшла нейкая хвiлiна, пакуль нарэшце дзверы адчынiлiся.
На парозе стаяла жанчына сярэднiх гадоў. Яна прывiтала Кантэна лёгкiм кiўком галавы i саступiла ўбок, каб прапусцiць яго ў пакой. Невялiчкi пакой меў квадратную форму. Пасярод яго стаяў круглы столiк на адной ножцы. Яшчэ з мэблi было: два крэслы, стул i трохвугольны столiк у куце, на якiм стаяў тэлефонны апарат.
Жанчына разглядала Кантэна са здзiўленнем, нават з непакоем. Яна была невысокага росту, даволi моцная, з маршчынiстым, вiдаць, ад частага ўжывання касметыкi, тварам. Кантэн звярнуў асаблiвую ўвагу на яе валасы. Яны былi вельмi блiскучыя, з выразным блакiтным адценнем. Нарэшце жанчына спыталася:
- Вы прыйшлi, каб прызначыць спатканне?
Кантэн палiчыў пытанне зусiм нармальным, таму адказаў з усмешкай:
- Не, мадам. Я толькi прыйшоў пабачыць Марыю-Луiзу Кантэн.
Завiткi з блакiтным адлiвам уздрыгнулi на лобе жанчыны, яна адразу зрабiла выгляд, што ўсё разумее.
- О, мой дарагi месьё! Яна ўжо даўно не працуе ў мяне. Але гэта не мае значэння, у нас ёсць iншыя... Сядайце, калi ласка.
Але тут Кантэн перапынiў яе:
- Ды не, кажу я вам, мне трэба пабачыць толькi Марыю-Луiзу!
Ён прамовiў гэта так гучна, жорсткiм голасам, што твар жанчыны раптоўна пацямнеў. Але калi ён змоўк, на яе твары зноў з'явiлася ўсмешка, яна падмiргнула Кантэну i сказала:
- Ну, так усе кажуць спачатку, а пасля задаволены. Вось убачыце...
Тут жанчына замаўчала, бо звярнула ўвагу на пакунак, якi Кантэн трымаў пад пахай. Яна з цiкаўнасцю спыталася:
- А-а-а, я разумею, вы хочаце нешта перадаць ёй?
- Я... Я, значыць, гэта самае...
Кантэн ледзь не сказаў: "Я яе бацька", але стрымаўся. Нешта прымусiла яго не вымавiць гэтых слоў.
У сваю чаргу жанчына пачала фразу, якой таксама не скончыла:
- Вы, мабыць...
Яны стаялi адно супраць аднаго i не ведалi, што рабiць i што казаць. Кантэн гайдаў сваёю рукой вялiкi чорны капялюш i пакусваў нiжнюю губу i свае шэрыя вусы. Твар жанчыны быў напалову ўсмешлiвы, напалову варожы, быццам адна маршчына выкрывала тое, што хавала другая. Кантэн урэшце сцiпла сказаў:
- Я ад яе сям'i.
Здаецца, жанчыне стала крыху лягчэй. Яна растлумачыла ўпэўненым голасам:
- Дык вось. Мадэмуазель Кантэн больш у нас не працуе. Амаль тры месяцы прайшло, як яна пайшла ад нас.
- Тры месяцы?
- Але. Можа, нават болей.
Кантэн паглядзеў вакол сябе. Усе прадметы мелi няясныя абрысы, быццам у тумане. Яму здалося, што ён знаходзiцца далёка ад гэтага пакоя. Кантэн авалодаў сабой i спытаўся:
- А дзе яе можна знайсцi, вы не скажаце?
- Ну, ведаеце... Калi мяне пакiдае работнiца, я не маю звычкi...
Тут яна замаўчала, адвярнулася i крыкнула ў калiдор:
- Жазэта!
- Што? - адазваўся нехта ў глыбiнi.
- Ты не ведаеш, дзе цяпер Марыя-Луiза?
- Яна не казала мне, але думаю, што перабiваецца адна. Дзе, гэта ўжо iншая справа. А жыве яна, здаецца, на той самай кватэры.
Голас змоўк, i Кантэн пачуў, як дзесьцi зарыпелi дзверы. Жанчына спытала ў яго, цi ведае ён адрас Марыi-Луiзы, i Кантэн падумаў, што ён павiнен папрасiць у яе прабачэння.
- Ведаю, - адказаў ён. - Але ў гэткi час я разлiчваў убачыць яе тут...
- Сапраўды. Тады iдзiце на яе кватэру, там вы зможаце пакiнуць свой пакунак у кансьержкi.
На яе твары зноў з'явiлася ўсмешка. Жанчына павярнулася да дзвярэй, але тут Кантэн пачаў дзякаваць ёй.
- Няма за што, - проста адказала яна.
10
Кантэн не заўважаў, што крочыць па вулiцы. Ён не памятаў, як спусцiўся па бруднай лесвiцы салона Трыанон. Цяпер ён спынiўся ля ярка асветленай вiтрыны, расшпiлiў палiто i паглядзеў на гадзiннiк. Было шэсць гадзiн з паловаю. У глыбiнi вiтрыны было вялiкае люстэрка, i Кантэн здзiвiўся, калi ўбачыў у iм свой твар, свой капялюш, сваё футра, пакунак рудога колеру, перавязаны белым матузком. Доўгiя водсветы драбнiлi яго воблiк. Лямпы надавалi яго твару своеасаблiвы, незнаёмы колер. Такога колеру не бывае ў прыродзе. I Кантэн стаяў, быццам палонны ў гэтым люстры, быццам прывязаны да свайго двайнiка, якi так мала быў падобны да яго.
За спiною двайнiка крочылi людзi, а iх галасы i крокi Кантэн чуў за сабою. Нейкi момант ён глядзеў на iх. Яму быў незнаёмы гэты рухлiвы свет, яму было чужое ўсё гэта, што не адбывалася ў iм самiм.
- Марыя-Луiза...
Ён некалькi разоў паўтарыў гэта iмя, назiраючы ў люстры, як варушацца яго вусны. Ён глядзеўся ў люстэрка толькi тады, калi галiўся. Але ён не звяртаў нiколi ўвагi нi на свае вочы, нi на рот. Ён сачыў, як мыльная пена пакрывае яго бараду, вусы, нос, сачыў за рукою i брытвай.