Лесу на працягу дзесяткаў кіламетраў ад горада ўжо даўно не існавала, хіба толькі рэдкія таполі мільгалі абапал дарогі. Змрочныя будынкі са шматпавярховых паступова станавіліся ніжэй і ўрэшце ўвогуле ціснуліся да зямлі адным-двума паверхамі. Горы смярдзючага смецця на шматлікіх звалках часам ганяў вецер. Там-сям яго падпальвалі, і тады задушлівы дым імкліва слаўся над дарогай і прасочваўся ў кабіну. Спарахнелыя і напаўзгніўшыя касцякі даўно кінутых на абочынах машын усцілалі шлях.
“Скажы, — раптам спытала Мойра, — калі б паліцыянты пачалі нас затрымліваць, мяне, у прыватнасці, ты пачаў бы страляць?”
Я адказаў, што так, безумоўна, бо ў мінулым удзельнічаў у вайне і ведаю, што ў большасці не-бяспечных выпадкаў усё залежыць ад хуткасці рашэнняў.
“А за якую правіннасць цябе выслалі з горада?”
Я коратка патлумачыў, што нёс у кішэні забароненую старажытную кнігу і мяне здала “штучніца”. Я расказаў пра змест кнігі і ў канцы дадаў, што віды пакаранняў, якія апісвала ў сваім дзённіку фрэйліна Арнгейм, былі ў старажытны час непараўнальна больш жорсткімі. Так, напрыклад, магчымага адступніка прывязвалі на пожаг і жывога вэндзілі над агнём на працягу некалькіх сутак. А то яшчэ саджалі на кол.
“Думаеш, фільтрацыйна-папраўчы лагер лепш?”
Я сказаў, што, вядома, не быў там, але чуў пра яго шмат жахлівага.
“Платон часткова прайшоў праз тое пекла. Яму ўдалося ўцячы.”
Вось яно як, падумаў я. Пэўна, Ёхан Цынк спрычыніўся да тых падзей, няйнакш, але вырашыў даведацца пра ўсё потым.
Я перавёў гутарку ў іншы бок і пацікавіўся ў Мойры, ці чытала яна калі-небудзь кнігі, і калі чы-тала, то якія.
“Так, — адказала яна, — я люблю паэзію і нават часам сама спрабую нешта сачыняць, і мне трапляліся на вочы адпаведныя артэфакты, бо зараз кнігі нішчаць, і прыгожым пісьмом, пэўна, ніхто сур’ёзна не займаецца.”
“Не думаю, — аспрэчыў я, — сапраўды, як калісьці казалі, гэта адзіны від дзейнасці, які дазваляе ў грамадстве спажыўцоў не зарабляць ні граша, не рызыкуючы стаць пасмешышчам, але ўпэўнены, што ўсё роўна таемна кнігі пішуць.”
“А жывапіс? — дадала яна. — Хіба не гінулі ўвесь час у невыноснай галечы вялікія мастакі і вялікія паэты? Няўжо грамадству так цяжка пракарміць гэтых нешматлікіх свяшчэнных скарабеяў?”
Мухам заўсёды будуць нянавісныя павукі, — нявесела ўсміхнуўся я і спытаў: — Дык гэта ты стварыла той самы тэкст пра Эдэм і закінула ў Сеціва, каб потым пераадрасаваць мне?
“Хіба ты не зацікавіўся?”
Раз-пораз я не забываў сачыць за дарогай, бо адгэтуль лічыць сябе ў бяспецы не выпадала, тым больш, што я ўжо быў адказны за жанчыну, якая так нечакана даверылася мне. Засцярога мая не была беспадстаўнай, бо заўсёды існавала верагоднасць нарвацца на бадзяжную банду. Такія банды — звычайна з трохчатырох узброеных чальцоў — цяпер можна неабачліва сустрэць у самых нечаканых месцах: не только на шашы, а і на гравійцы.
Бандыты атакавалі адзінокія ма-шыны, каб завалодаць грузам альбо абрабаваць уладальнікаў аўто і пасажыраў, якіх, як правіла, не пакідалі жывымі. За межамі Мегаполіса паліцыя ўжо даўно не магла даць ім рады.
“І часта ты бываеш у горадзе? — праз паўзу спытаў я ў Мойры. —
Гэта ж рызыкоўна.”
”У мяне ёсць некалькі падробленых даведак, якія даюць дазвол на разавае прабыванне. Толькі цяпер мне трэба засцерагацца, бо яны ўжо сканіравалі з тэлекамер выявы ўсіх падазроных: у гатэлі мяне бачылі разам з Платонам, хоць я і закрывала твар. Урэшце, тут нас наўрад ці падслухоўваюць — зірні, мы едзем пакуль у адзіноце.” “У паселішчы ў цябе ёсць якія блізкія?” “Не. Акрамя сяброў-аднадумцаў. Цяпер будзеш ты.”
А мастак, які распісвае храм, чамусьці хацеў задаць я недарэчнае пытанне, але прамаўчаў.
“Ты любіла Платона?” — замест гэтага не вельмі тактоўна спытаў я.
”Ён быў мне нібы за брата. Паміж намі існавала і плоцевая сувязь.”
“Не варта за яго помсціць. Ты павінна нараджаць дзяцей і забыцца на астатняе.”
Мойра сумна ўсміхнулася, няўцямна паціснула плячыма і загадала мне звярнуць з бальшака. Мы нейкі час ехалі па брукаванцы, якая, пэўна, налічвала больш за сто год, мінулі невялікі ўчастак змешанага лесу з засохлымі, хворымі вершалінамі соснаў, і раптоўна перад намі паўстала паселішча.
“Новы Эдэм,” — сказала Мойра.
3.
Сапраўды, будучыня павінна пужаць нас яшчэ больш, бо самыя вялікія дасягненні цывілізацыі, якімі сёння там-сям па-
ідыёцку радуюцца і ганарацца — гэта працэсы, што няўмольна разбура-юць тыя грамадствы, у якіх яны адбываюцца. У наш час матрычны распад рэальнасці разарваў адзіную мапу свету на мноства альтэрнатыўных і змяшаў шматлікія этнасы і культуры, што фа-тальным чынам адбілася на ўсёй былой тэхналагічнай магутнасці Еўра-атлантычнай цывілізацыі. Па меры набліжэння сістэмы да катастрафічнай мяжы няўмольна павялічваліся як спантанныя гайданні ўнутры яе, так і сама хуткасць руху, і прыйдзе час, меркаваў я, калі ўсё пяройдзе ў стан хаосу, хоць сітуацыя можа на кароткі перыяд і стабілізавацца, што і адбылося цяпер. Стабілізацыя раздзяліла мегаполісы і стварыла побач з імі прымітыўныя прамысловыя сельскагаспадарчыя кластэры: кампактныя месцы пражывання, адным з якіх і быў Новы Эдэм.
Паселішча, якое размяшчалася ва ўзгорыстай (што рэдкасць для гэтага рэгіёна), амаль абязвод-жанай, акружанай звалкамі мясцовасці, налічвала каля дзесяці тысяч чалавек. Акрамя некалькіх дзесяткаў высланых — накшталт мяне альбо Мойры, нябожчыка Платона і яшчэ невядомых мне асоб, за якімі вялася пастаянная адсочка, тут пражывалі, займаючыся разбоем, папрашайніцтвам, альбо прымітыўнай працай на лічаных невялічкіх фабрыках і фермах, а таксама на сельскагаспадарчых угоддзях, як нешматлікія аўтахтоны, так і самыя розныя экзэмпляры чалавечай пароды, дасканаласць якой апынулася ў апошні час, насуперак афіцыйнай прапа-гандзе, пад вялікім пытаннем.
Дык вось — Новы Эдэм — так калісьці назвалі паселішча, якое я, можа, і не адразу, але з часам залічыў у апошнія месцы на
Зямлі. Назва, што з аднаго боку сведчыць аб штучным намеры пэўнай міталізацыі, а з другога — аб межава зніжаным поглядзе на рэальнасць, і ўсё разам на-гадвае звыклае са старажытных часоў: жыць па хлусні. Бадай, кожная чалавечая супольнасць, аб’яднаная ў адным месцы пражывання, вызначае твар гэтага месца. Які ён, твар Новага Эдэма? Пра гэта я даведаўся крыху пазней, калі асэнсаваў, што тут адбылося за тыя дні, хроніку якіх я і прапаную таму чытачу, які, у рэшце-рэшт, натрапіць на гэтыя сціплыя нататкі.
Новы Эдэм меў пры сабе ўсе неабходныя атрыбуты, якія яму спадарожнічалі: цэнтральную плошчу з традыцыйным бронзавым помнікам, мясцовы муніцыпалітэт, лякарню, занальны адд-зел упраўлення службы бяспекі, грамадскую лазню, крамы і крамкі, шэраг раскіданых на даволі вялікай адлегласці аднастайных, у асноўным аднапавярховых будынкаў-баракаў, Палац сходаў, два напаўразбураныя малельныя храмы, прытоны, нават нейкае падабенства ракі, якая стагоддзе таму, пэўна, была адносна чыстай і глыбокай, а цяпер пераўтварылася ў брудны, смуродны ручай, напаўзасыпаны смеццем і гніючымі трупамі дробных жывёл: пацукоў і бадзячых сабак, якіх, не паспеўшы з’есці, часам проста знішчалі на навакольных звалках.
Я пасяліўся ў невялічкім флігелі, які ляпіўся з тыльнага боку дома. У ім і жыла Мойра. Яна адразу папярэдзіла мяне пра небяспеку пражывання ў паселішчы, згадаўшы, што мясцовае жыццё тут складаецца ў асноўным з двух пластоў: кіруючых “ценявікоў” і крыміналу, згуртаванаму па этнічных альбо карпаратыўных прынцыпах.
Я адказаў на гэта, што асноўны з іх знаёмы мне з мінулага і гучыць ён прыкладна так: “памры ты сёння, а я — заўтра.” “Увогуле, — дадаў я, — усе паселішчы аднолькавыя ў гэтым сэнсе, ну, хіба з нязначнымі адрозненнямі. Застаецца толькі даведацца, які збой ты мела на ўвазе”.
“Пасля таго як ты вызначыш з дапамогай нашых сяброў прыроду таго збою, і, калі ўдасца, зды-меш на камеру доказ, то можаш адразу з’язджаць. Заўсёды нескладана падрабіць неабходныя дакументы. Мы дапаможам.” “З’язджаць, куды?” “Вызначыш сам.”
Так быццам вырашыла яна, але я з гэтым згадзіўся, нават унутрана быў незадаволены тым, што буду пражываць тут, бо ўсётакі спадзяваўся, што пажыву нейкі час на прыродзе і ў душэўным спакоі, а калі-небудзь зноў вярнуся ў Мегаполіс.
Мойра расказала мне, што раней, калі яна толькі тут з’явілася, было яшчэ горш, бо амаль усе этнічныя групоўкі аб’ядноўваліся, хоць і часова, па адной прыкмеце — варожасці да ўсіх белых, асабліва аўтахтонаў. У іх жытло нахабна заходзілі і не толькі днём, а і ноччу, грукалі ў дзверы, забіралі тое, на што клалі вока, асабліва ежу, падцікоўвалі ў вокны, гвалцілі жанчын, білі і зневажалі дзяцей. І як не дзіўна, асабліва вызначаліся ў гэтым выхадцы з Чайнаросі, у генах якіх, магчыма, дагэтуль тлела паталагічная нянавісць да ліцвінскіх плямён. Усё цягнулася да той пары, гаварыла Мойра, пакуль яны, сасланыя сюды, не згрупаваліся і не стварылі самаабарону, бо нам, высланым, ужо не было чаго губляць. Мясцовыя ўлады амаль не звярталі ўвагі на сутычкі і крымінал, бо іх непакоіла іншае — страх перад наступствамі Непажаданых Падзей, а таксама перад магчымым бунтам знізу, бо нешта не склейвалася з іх доўгачаканай бессмяротнасцю. А яшчэ больш яны баяліся і ненавідзелі праўду.
Адзінае, за чым яны няўхісна сачылі — гэта ідэалагічная цнота і выкананне вытворчых планаў, якія ім скідвалі з Мегаполіса. Мясцовым “працаробам” (у асноўным, зацкаваным уплывовай набрыддзю аўтахтонам) ставілася ў абавязак штодня выходзіць на працу і пасля кароткай ідэалагічнай гутаркі, якую праводзілі так званыя “палітрукі”, займацца тым, што ім даручалі брыгадзіры і наглядчыкі. Тых, хто ленаваўся, альбо злосна парушаў рэжым ці ўвогуле збягаў — лавілі і скіроўвалі ў так званыя малыя выпраўленчыя ізалятары — “мавізы”, дзе вінаватых што дня збівалі гумовымі дубінкамі, пасля чаго акальцоўвалі электроннымі апазнавальнымі бранзалетамі і зноў адпраўлялі на палі, фермы і ў прамысловыя цэхі.
У той жа дзень Мойра пазнаёміла мяне з Васка Петкавічам, які, па яе словах, быў сваім чалавекам і павінен быў увесці мяне ў курс справы. Гэта быў сярэдняга росту, замкнёны ў сябе мужчына гадоў пяцідзесяці, таксама калісьці высланы сюды з горада за нейкую правіннасць. З чаго яна складалася, я даведаўся потым. Петкавіч, спецыяліст па квантавай механіцы, зарабляў сабе на хлеб работай у мясцовай механічнай майстэрні. Урэшце, само яго імя распавяло мне пра многае. Пра тое, напрыклад, што ён меў ліцвінскія карані, а тэндэнцыя называць дзяцей па імёнах продкаў, на пачатку стагоддзя, нечакана набыла своеасаблівы рэнесанс сярод нешматлікіх свядомых людзей. Урэшце, і маё імя — Берташ — таксама адтуль. У старыя часы прозвішчы сапраўды гучалі як музыка, думаў я, углядаючыся ў аскетычны, стрыманы твар суразмоўцы. Васка, Юцка, Юц, Стан, Мац, Рымко, Богуш, Грыц, Юры, Пац, Будр, Андруш...
Перадусім Мойра прынесла мне тое-сёе з ежы, але садзіцца са мной за стол не стала, патлумачыўшы, што мусіць мець неадкладныя справы ў сувязі са смерцю Платона.
Васка Петкавіч, павагаўшыся, заняў адзінае крэсла, і пасля таго, як нейкі час углядаўся ў мой твар, сказаў наступнае: “Калі сцісла, то тут у нас ёсць магчымасць задакументаваць, зняць на камеру і растлумачыць з’яву, што, на мой погляд, будзе адным з доказаў, а іх цяпер ледзь не істэрычна забараняюць улады. На жаль, нам не хапае неабходных ведаў, якія, як я разумею, назапасіў калісьці ваш бацька, і якія, мяркую, ён пакінуў вам”.
“Што за веды вы маеце на ўвазе?” — спытаў я.
”Збой. Я маю на ўвазе адзін з рэцыдываў з’яўлення прывіду, які можа пацвердзіць вядомы і так ненавісны ўладам аргумент аб