- А вось апавяданне: «Чы добра мы зрабілі, пакінуўшы вунію?» Бачыце, яшчэ разбіраецца, мужыцкая морда. Не з такой галавою людзі гэта вырашылі, а ён ім пытанні задае... «Чы добра?»
Ён глядзеў на кніжку і цмокаў языком. А за акенцам усё яшчэ стаяў над трупам стары чалавек. Стаяў, схіліўшы сівую, як дзьмухаўка, галаву.
Вольке нарэшце заўважыў яго. З хітраватай іскрай у вачах, як у хлапчука, што збіраецца ўцячы з урока, сказаў прапаршчыку:
- Я стаміўся, Буткевіч. А вы ж цэлы дзень адпачывалі. Прыміце яго вы. Га? А я пайду на сена, паляжу трошкі.
Нешта прымусіла прапаршчыка згадзіцца, не зважаючы нават на тое, што Вольке заўжды спіхваў яму самыя непрыемныя справы, а цяпер вось спіхнуў і гэту.
...Чалавек сядзеў перад Буткевічам і глядзеў яму проста ў вочы.
- Што вам?
- Аддайце мне забітага.
- Чаму?
- Чалавеку нельга без зямлі... Душа пакутуе...
- Хто вы яму?
Стары паглядзеў проста ў вочы афіцэру.
- Мой сын, - сказаў ён.
- А вы хто?
- Мая мянушка Корч.
Буткевічава галава адкінулася.
- Чаго здзіўляцца, пане? Я Корч... Стары Корч. Гэта быў наш хлеб, пане. Мой, майго бацькі. Наш хлеб - насіць кнігі.
Вочы ягоныя былі сухія.
- Я адчуў, што старэю. Каму ж перадаць рамяство, як не сыну? Я вучыў яго. І вось... не паспеў вывучыць.
- А калі я скажу пра гэта?
- Пан не зробіць гэтага. Вочы не тыя.
- А ў вас якія вочы? Такі малады, а загінуў праз вашу ўпартасць. Нельга ж, казалі вам...
- Мужыкам шмат чаго нельга. Нават есці.
Буткевіч апусціў вочы.
- Як ваша прозвішча?
- Кірыла Туравец. Амаль як святы Кірыла Тураўскі... Толькі таго за кнігі хвалілі.
Зноў ударыў. Хоць скрозь зямлю праваліся.
- Што вы збіраецеся рабіць, Туравец?
- Цяпер давядзецца зноў мне...
- Цяпер гэта небяспечна. Будзем страляць.
Кніганоша пакорліва паціснуў плячыма.
- Вы дакараеце мяне за смерць сына, пан. Што ж зробіш, такі хлеб. Яго магло і сасной хвастануць на лесасецы. Бог бачыць, як мне цяжка.
Памаўчаў.
- Але цяпер зноў мая чарга. А стрэлы? Што ж, Божая воля.
- Вы хаця ведаеце, што носіце, Туравец?
- Гандляры паказваюць мне кнігі. Называюць назвы. Я гляджу і запамінаю. Памяць у мяне добрая. Я заўсёды пазнаю кнігу, якую насіў.
- Дык ты і не...
- Не, пане...
- Можа і не любіш кніг?
І тут Буткевіч заўважыў, як непазнавальна змяніўся, стаў амаль пяшчотны твар у кніганошы.
- Сын мог чытаць... А мяне не ўмудрыў Пан Бог... Але я іх люблю.
Стары як быццам нават вырас. Ён гаварыў цяпер павучальна, з той наіўнай веліччу, якой, пэўна, вызначаліся прарокі. Ці мала і сярод іх было непісьменных?
- У кнізе няма граху. Біблія нездарма таксама кніга. Думаеш, пра што гэта: «Без языка, а гаворыць»? Пра кнігу. А «Вучэнне - святло, невучэнне - цемра»? Таксама пра кнігу. За што ж ловіце?.. І так мудра прыдумана ў той кнізе, тут спінка, а тут табе... абрэз. І лісцікі белыя, а радкі шэрыя.
Намагаючыся пераканаць яго, Буткевіч сказаў: