– Затое ў мяне іх тут два.
– І абое далёка, – сказаў Выліваха.
Стаяў і ўсміхаўся вішнёвым нахабным ротам. А валасы былі залатыя, і вочы светлыя. І зразумела Бона, што ён не просты курацап.
– То што ж гэта ты робіш, Гервасій?
– Нічога. Аднойчы я ўбачыў у палях Верасовую Жанчыну. Тую, што крыкамі палохае людзей, і потым абавязкова нехта памрэ.
– То ж бо ўсе кажуць, што ты важдаешся з д’яблам.
– Гэта нястрашна пасля некаторых жанчын... Дык вось, у яе былі распатланыя валасы, і крычала яна так, што ў людзей дрыжалі сэрцы.
Гервасій усміхаўся.
– А ты? – спытала Бона.
Галава Вылівахі пяшчотна схілілася.
– А я... пашкадаваў яе, пані матка. Яна была, відаць, прыгожая жанчына. І вось праблукала ўвесь век па верасовых пустках, палохаючы ўсіх жудаснымі воклічамі. Так і не зведала, якія паплавы за Дняпром, якое цёплае сена, як п’яніць віно, як не зразумееш, шэпт гэта ці шолах вярбы пад ветрам. Так і не зведала, як цвіце ружовы глог ля маёй камяніцы... Мне стала шкада яе. Мне шкада ўсіх – такое ўжо ў мяне сэрца.
Бона апусціла веі.
– Тлумач.
– Добра. Толькі загадай выйсці... гэтым.
– Чаму?
– Яны не зразумеюць.
Каралева загадала ім выйсці.
– Чаму не зразумеюць?
– Яны не ведаюць, што такое жыццё. Чорны таму, што ён манах. Чырвоны – бо ён варагуе з жыццём, выкручвае і выломвае тое, што Бог падарыў цэлым – на радасць чалавеку. І таму яны ворагі жыцця, ворагі Бога.
– Але ты крыўдзіш людзей.
– Я крыўджу мёртвых людзей. Жывога – не пакрыўдзіш.
– А біскуп?
– Ніхто яшчэ не піў, не еў, не спаў і не цалаваўся ў касцёле. А яны хочуць зрабіць касцёл з усяго свету. Як быццам Бог, пажадаўшы такога, не зрабіў бы гэтага сам... Даў жа нам для чагосьці лясы, і рэкі, і нават такую бескарысную рэч, як святло месяца.
Усміхнуўся.
– Цікава, якія валасы ў літасцівага пана караля, калі ў іх заблытаецца месяц?
– Не ведаю, – суха сказала яна. – У мяне ёсць апачывальня.
– Тады судзі мяне, каралева. Толькі памятай – гэта будзе суд хатняга лебедзя над дзікім.
– Чаму ты так робіш? – з цікаўнасцю падалася да яго яна.
– Жыццё кароткае, як захад. Вось сонца над вадою, а вось – у Дняпры.
– Ты не верыш у рай?
– Так не бывае, каб і тут і там было добра. А мне добра тут.
– А мне – не.
Веі Вылівахі задрыжалі.
– Гэта не твая віна, гаспадыня. Людзі не ўмеюць жыць і таму кажуць пра заўтра, якога не будзе. Сёння мы верым і мучым сваё беднае цела, а заўтра затое будзем жыць. Сёння мы адмаўляемся ад сэрца ў імя велічы, але заўтра нам дадуць узнагароду. Сёння вырываем з сэрца любых, бо нам трэба ўзвялічыць каралеўства, але заўтра мы будзем кахаць.
Голас у яго быў, як скрыпка:
– І ты... не думаеш, што аб той самай велічы, напэўна, думаў і Канстанцін Вялікі, а зараз яго Візантыя, нарабіўшы крывавых брыдкасцяў, ляжыць у тле і праху. І нічога не засталося. Ні велічы, ні нават кахання першага кесара. Бо яго не было. То каму ад гэтага лягчэй? Я не хачу, пані.
– Царква патрабуе для цябе вогнішча.
Выліваха паціснуў плячыма:
– Што ж. У апошнюю ноч у мяне будзе больш успамінаў, чым у Канстанціна Вялікага. І я не пакіну пасля сябе другой Візантыі, акрамя любові. А яна непадуладная туркам... А табе парада – жыві. Апачывальня – гэта як забойства.
– Позна.
– Позна бывае, як кажуць, толькі ў труне. Але я не веру. Я так люблю жыццё – бо проста жыву! – што не магу верыць нават гэтаму.
– Раніцай я клікну варту. Чаго б ты хацеў у гэтую апошнюю ноч?
– Любові.
– Гэта немагчыма, – амаль варожа і жорстка сказала яна.