Тыя нiчога не сказалi, толькi Дубок плюнуў на падлогу i адвярнуўся. Скруцiлi браты дзяцей па руках i нагах, распалiлi вогнiшча i пачалi iх бiць i менчыць, каб дапытацца, чаго жадалi. Шмат часу сцiналi Дубка, а ён маўчыць, сцiснуў вусны, як дарослы, i толькi як падгрэблi да яго ног жар — вылаяўся i змоўк зусiм. А нi стогну, а нi крыку. Пакiнулi яго браты, узялiся за Бярозку. У той вялiкiя вочы абурэннем налiлiся, слёзы на iх варам ускiпелi. Плюнула яна iм у вочы. За Ясеньку ўзялiся, падралi на iм вопратку, катавалi цела белае, а Ясень смяецца iм у вочы, песнi пачаў спяваць, здзеквацца пачаў да таго, што ў братоў вочы крывёю налiлiся:
— У, змяiныя вырадкi.
Адказаў Ясень:
— Чаго лiчыць, хто ад каго нарадзiўся. У нас бацька змей, а справы чалавечыя, а ў вас бацькi людзi, а ўчынкi вашыя, як у змяi.
Схапiлi браты малодшанькую, Асiнку. А тая, як пабачыла гэта, — затрымцела i заплакала.
— Кажы, дзе бацька, бо мы зараз братоў тваiх заб'ем i сястру заб'ем.
Заплакала Асiнка i ўсё распавяла. Браты кiнулi ўсё i пабеглi да крывой вольхi. Дно там чыстае, пясчанае. Выманiлi яны караля вужоў на бераг, пасеклi яго мячамi i кiнулi ў ваду, а потым паехалi дахаты. Ранак трэцяга дня падходзiць. Клiча Ялiна на беразе ля межытокi мужа:
Цiха ўсё на паверхнi. Збiралася ўжо дадому iсцi, як раптам гайданулася вада, i выплыў на паверхню, разгарнуўшыся, як дзiўная кветка, алы згустак крывi. I потым распырскалася, закiпела ў глыбiнi крывавая чырвоная пена. Кiнулася Ялiна ў хату, схапiла вёслы, а ўжо матка зразумела, у чым справа: стала сярод хаты на каленях, не пушчае:
— Не хадзi да вужа, Ялiнка, вужа клятага, вужа слiзкага, нялюбага.
— Аслабанi, мацi. Гэта я думала так, што не кахаю яго. Але чаго ж сэрца маё так балiць.
— А за што табе яго кахаць?
— За тое, што святла не бачыў ён, за тое, што не кахала я яго калiсь. Пашкадуй мяне, адпусцi.
Сумна паглядзела на яе мацi i адпусцiла. Бяжыць бегма Ялiнка да ладдзi, кроў з ног на вострых камянях пакiдае. Бясконцыя сiлы ў ёй уваскрасаюць, човен не па вадзе плыве — па паветры ляцiць. Плывуць стараною абшары балот, а сэрца на кавалкi рвецца.
— Муж мой! Дзецi мае!
Вось i замак, бяжыць яна да яго. Бачыць, ляжыць мёртвы вуж.
I чуе яна дзiўны голас:
— Не кахала ты яго, не кахала.
Крыкнула ў той час вужыная каралева:
— Хлусiш ты! Кахала я яго болей за ўсё, ды не разумела.
Не разумела ў каханнi ды шчасцi, затое зараз сэрца маё ў трох агнях гартаванае. Спазнiлася я, спазнiлася. Падай мне з вады галасочак, кароль вужыны. Цiха ўсё, памёр ты. Хто цi заплача над табою, калi не я. Каханы мой.
Каханы мой!
I бачыць: расплылася каламутная вада, некуды збеглi крывавыя струменi i стаў бачны чысты вiр з белым пяском, а па дне яго пад крыштальнай вадой ляжыць цудоўнай прыгажосцi юнак у блакiтным адзеннi з срэбрам, з залатою каронаю на галаве залатой.
I чуе Ялiна голас мужа:
— Вось i скончылася ўсё на свеце белым. Зачараваў мяне, прынца гэтага замка, злы чараўнiк, i тады толькi мог я зноў ператварыцца ў чалавека, калi самым моцным каханнем пакахае мяне, халоднага вужа, самая лепшая з красунь чалавечага роду. Спазнiлася гэтае каханне, няма ўжо паратунку, але сонцу кажу я "дзякуй" за тое, што здолеў абудзiць яго, гэткае каханне, хоць перад смерцю, хоць на гадзiну, на мiг адзiны. На ўсё халоднае жыццё гэтага хопiць. Дзякуй табе, i за смерць маю таксама дзякуй.
I зноў усё змоўкла, толькi пры апошнiх словах яго пырснуў у чорную прорву балот першы за шматлiкiя гады сонечны прамень, яскравы i чысты. Дзецi выбеглi з замка, цягнуць да яго, да сонца рукi. I раптам прамень зноў згас.
Зразумела ўсё Ялiна, падняла дагары рукi i крыкнула дзецям:
— Дык станьце ж вы тым, кiм у жыццi былi. Хто моцны быў — той хай такiм i будзе, слабы — хай так i застанецца слабым. I я з вамi разам, як мацi, стану.
Плача Ялiна над мёртвым прынцам, варушыць вецер яе валасы, раскiдвае ўшыр, i — о, цуд! — становяцца зялёнымi залатыя яе касмылькi, стала моршчыцца вопратка, драўлянець рукi. Заспявалi трывожна пад ветрам яе валасы, зазвiнелi, як жаночы плач. I вось ужо на месцы Ялiны высокая ялiна стаiць, зялёная, стромкая, плачуць яе галiны пад ветрам.
Апошнiм позiркам глядзiць яна на дзяцей, а тыя ўжо таксама знiклi. На месцы старэйшага сына стаiць каржакаваты, магутны дуб — не гнецца, не ламаецца, глядзiць у вочы навальнiцам; на месцы дачкi старэйшай — бяроза расце, усю яе сонцам прасвечвае, грае на ёй кожны лiсток радасцю да жыцця, а кожная галiна — цвёрдасцю. Воддаль ад iх стаiць асiнка, слабае дрэўца — нацiснуў — яно й захрупцела.
Пранеслася над iмi навальнiца, зноў упаў сонечны прамень на балоты, i заквiтнелi яны пад цёплым подыхам яго.
Чуеш, хлопча, як за вокнамi гудуць дрэвы?..
А на краi балота стаiць усiмi клятая асiна. Нiякае дрэва не плача так, калi апынецца ў печы. Шчэ далёка днi восенi i халады, а яна ўжо ўся чырванее, загадзя перад усiм схiляецца. А калi ўжо загадзя схiляецца — значыцца, поскудзь — дрэва.
Стаiць яна, здаецца, i ветру няма, а яна дрыжма дрыжыць усiм лiсцем, жалiцца. На локаць падымецца ад зямлi — дрыжыць, вырастае — дрыжыць i памрэ — дрыжэць будзе.
А ты падумаў, чаму гэта так? Iншыя людзi вось не разумеюць, а ты цяпер ведаеш. Гэткiя вось справы.