– Çımı duson,-votışe-bo şanqonə hardeyo çəmə kəykun, bəçəy qoroşən tosə moy qəte duz bə kə bəvardeyon.
Hoqo həmin iyo çımı tıle həxədə əbıə fikon tojədən dəmande rosbe. Isət əsli qəmi mıku be. Tosə çımı əğə şe bo hozı beyo dəqınim,-əlbətdə ım hozıəti bo moy qəteyo nıbe, bo tıleyobe. Rose bə kom tərəf şe zındənıbim, əmo çı əsirətiku rəxeyo bə har tərəfi bedə bıbu şəninbim.
Çı har şeysə bə nav de ərzoği ehtiyotin be qoroş ərəbi bə sə dəğandeyo:
– Çı əğəku be izn çəy nuni hardeyo ixtiyorımon ni,-votıme.
– Ha, rose,-votışe iyən bə barkəz qıləy yolə şəvədə suxari iyən se qulə ovış varde.
Mı çı əğə çəxırə yeşiqon bəke beş zındəbim. Ərəb bo azuğəyo şeyədə bərəy cəmi şişonım varde, navko bo əğəyo bə işğaf noy təki duzım kardəbe. Ğəyzi bımon qıləy penco həşt qirvankəynə de qıləy mumə poə toğə kələf, təvə, mişor, çəkuşımən peqəte. Sıftədə ımon həmə, xısusən peşoən şəm tumo kardə mum, çanə bıvotoş bəçəmə koyış koməq karde. Bə ərəbi iqlən kələk oməym. Soyə dılə odəm çımı ım hiləşən bovə karde. Çəy nom İsmail be. Əncəx həmə əy Mevla hele əkəyn.
– Mevla, barkəzədə çı əğə silohış hese. Itkə borut, seçmə pəydo bıkoş bevəc nibəbe. Bakam bo pateyo i-dı qılə kiyəmon yəy. Çı əğə qəmiyədə seçmə iyən borut beş zındəm,-votıme.
– Çok bəvardem,-votışe iyən dıləş de seçmə, boruti pur əbıə dıqlə yolə sumkəş varde. Borut həşt qirvankə nim əbiy. Seçmən şəş qirvankə əbiy. Əy qulləşən vardəbe. Imonımon həmə barkəzədə vırəbəvırə karde.
Ğəyzi bimi çı əğə kəyutədə əbıə yeşiqon qıləyədə vaxtədə ziyodə mandə çəxıri təyli kardeyədə qıləy yolə şişədən itkə borut pəydobe.
De joqo bo royo lozim əbıə cəmi ehtiyoton hozı kardə bəpeştə, de moy şiko karde bəhonə çı limano beşimon.
Tilovımon şodoy çanəmon çəşkarde hiçimi qəte nızınəy (çunki moy bə tilov omeyədən zıne-zıne okırnedənıbim). Bə ərəbi:
– Çəmə ko xərobe! Əqəm joqo təylə das bə kə oqardəmon çiçon nibəvoten. Boy itkən bə nığıli bışəmon,-votıme.
Ərəb çımı hiyləku hiç şubhəyşi nıkardəy rozi be iyən vakıronış okarde. Mınən sukani idorə kardeyo beşim. Barkəz i mil şə bəpeştə, mı joqo bızın bo moy qəteyo dorozbəm çəy kəmiku doroz bim, peşoən sukanım bə Ksurim doy bə barkəzi tıki tərəf şim. Bə ərəbi nez oməym çəy duşi piyo bə nav bə şey diyəkarde təki qıləymi hol səy. Çəy miyonom qəte rosım karde bə dıyom şodoy. Çəy bə ov eşe bə dim beşeş i be, çunki bənəy pu be. Əy tosə dınyo bə sə dımı şeş bəştə sıxan doy, əy bə barkəz bekırneyoş lovə karde.Joqoən rə-rə sinov hardəbe ki, çəmə arədə əbıə məsafə bə çəş qıniyə dərəcədə bə kam bedəbe. Vo nıbeku barkazən hostə-hostə şedəbe. Çəy bərəy bəmə rəseş hissım karde, bo kəyut tıləym, tifanqım peqəte bəyım nişon doy:
– Bətı bevəci kardem pidəni, tınən mıni rohət vadə, çok sinov hardəş, dıyoən çoke. Tosə kəno bıvotono sinov harde çiy ni, çokiş ıme ki, bəpeş oqard; bəvədə mı bətı niməqıniyə; əks-təğdirədə i kərəm bə barkzi tərəf sinov bəhoş; qullə duz bəştı sə bəjem. Çunki harçi bedə bıbu mı ozod bem ğət kardə,-votıme.
Əv, bə hışki tərəf peqardəy. Əminim ki, əv çokə sinov əhə be qoroş əziyyət nibəkəşe bə sahil bebəşe.
Həlbəttə mı piyə ərəbi dıştə peqəte cıvoni bə dıyo əzınim şodoy. Əmo bə piy ehtibor karde nəbiy. Əv xəyli diyəro bəbe, ıştə dimım bə Ksuri tərəf qəte, votıme:
– Əqəm dımı duz bıvotoş, tıni qıləy çokə odəm bəkardem; boştə duziyətiyoən bə Məhəmməd peğəmbəri bəpe ğəsəm bəhəy. Əqəm joqo nıbu tıniyən bə dıyo şobədom. Əv sof bə çımı çəşi dılə dəmande diyəkarde sırəy iyən bəmı xain nıbeyo, bə har vırəy dımı şeyoş ğəsəm harde.
– Tosə ərəb çı çəşo qin be vokıronım okarde bə dıyo dıləm ro karde. Əmo toyki darşiye vaxtədə barkəzım bə ğıblə tərəf qordıniy çı sahiliku veyən diyəro nıbe qoroş çı həşi-pemə cihətım qəte. Bə sərinə vo qıne diyə nıkardəy ləpə hiç nıbe. Çanə bıvotoş de qıləy çokə suruəti şeykumon maşkinə ruji sahat seədə, sıftə kərə bıbu sahil çiyəy sadı penco mil bə ğiblə tərəf şimon, Fas iyən çı Mərakəşi hukuməti zəmino çı Afrika davlətmandon vıronku diyəro bemon hisım karde.
Əmo bə nez omə sahilədəmon təmomən odəmon yidəbin. Əmo çı ərəbonku joqo tarsəbim ki, nubəsətin bə çəvon das dənıqıneyo qıləy musaidə voykum istıfodə karde, penc ruj nımandim lobərım şonodoy, bə kəno benışim bə ro dəqınim. Penc ruji bəpeştə çı ğiblə vo dəmande qıne. Mı həni çəmə dumoysə omeku tarsedənıbim, bə kəno nez oməym, çı ru qəvədə əbıə qıləy qədə limanədə bo lobər şodoym ğəror doy. Im ru kom ru beş, çı kom vıro iyən kom tərəfo, çı kom xəlği zəmino omeş dair hiç məhlumatimi bə das nıznəy varde. Sahildə inson vindənıbim. Vindeyən oruzu kardənıbim. Əncəx çımı piyə şe şinə ov be.
Şanqovəsəyni bə ru dəşimon; həvo toyki beyədə bə kəno bebəşemon əvrə bənəvemon çəvrə koy omutemon bə ğəror səy. Həvo toyki bə-nıbəy, çı sahilo joqo dəhşətinə sədon, joqo dəhşətinə zikkon, vəhşiyə həyvonon zuzemon məsəy ki, kam mande ki, çı fəğırə hırdəni dıl bıtəkı. Əy bəmı tosə maştə obe bə kəno benışeyo dəmande lovə karde. Mınən:
Çok, Ksuri çəş bəkamon. Əmo bə rujən əyo çı şir iyən əslanisə həniyən tarsış əbıə bə insonon ros ome ehtımolən hesey,-votıme. Əv sırəy:
– Əmə de tifanqi hıcum bəkamon, əvoni bətılvonemon,-votışe.
Mı çəy ım dıl şoətim vinde, nıpiyəme əv çı kefo bı qıno çı əğəku mandə çəxırədəm bımi i ğədəhım doy. Bə əsliş diyə bıkoş çəy məsləhət beməne nıbe qoroş mı bəçəy votəyım quş eğande. Şanqomon lobər ğande niyo bimon. Niyobe votdəm, çunki i dəğiğən bıbu joqo nıhıtimon. Çı lobər ğandeku dı-se sahat bəpeştə sahilədə muxtəlifə cinsədə əbıə, çanə bıvotoş yolə həyvonımon vinde (bə yoli həyvon mı hiç vırəydəm vindənıbe). Əvon bə sahili nez oməyn bəru dəşin dəmandin de iyəndı ovədə hənək karde.Joqo çidə ki, de joqo ıştə bədənişon piyəbe sərin bıkən. Bı vaxtədə əvon joqo zik-zik kardəbin ki, mı hiç ıştə umrədəm joqo sədonım məsənıbe.
Ksuri çanə bıvotoş tarsəbe. Əqəm rosiş bıvotım azən bə dardədəbim. Çı vahiməynə həyvonon qıləy bəçəmə barkəzi tərəf sinov hardeş vindeyədə həniyən ve tarsəymon. Əmə əy vinde nəznimon, əmo ovədə vıniyə fışşəş doy qur-qur kardekuş çanə bıvotoş vahiməynə yolə həyvon beyş təxminimon kardəbe. Bəbolə Ksuri əvış qıləy yolə əslan zınəbe (bakamənhejo əslanbu) bəmış vote:
– Lobəri peğətəmon çığıno bışəmon!
– Ne Ksuri,-votıme,-lobəri peməğətəmon kəşon təmomən okəmon həniyən bə dıyo bışəmon, bəvədə əyo ome nibənen.
Im sıxanonım hələ oroxniyə nıbe ki, noməhlumə həyvoni bə bərkəz rəse i hiyə dorozi mandeş vindıme. Bəştə qıy qətdəm ki, ıştənım itkə qin kardəbe. Əncəx ha çoko bıbu ojnən bə kəyut dəşim çoknə ki, tifanqım peqəte otəşım doy. Həyvon bəpeş oqardəy bə sahili tərəf sinovış harde. Çı tifanqi sədoku sahilədə ros əbıə vəhşiyə sədon bə sə dəğande mumkun ni. Joqo çidə ki, çımrəy həyvonon ıştə umrədə tifanqə sədoşon məsəni. Iyo şanqone bə hışk beşeyo fik kardeyən joqo lozim ni. Bə ruj beşe curuət karde mumkun bəbebu? Imi əmə ıştənən zındənıbimon. Bə vəhşiyə insonon das dəqıne, pələnq iyən bə şiri pəncə dəşe kamə tars nıbe.
Əmo çoknə bedə-bıbu iyo yaən co vırədə çəmə bə sahil beşemon lozime, çunki i tılə şinə ovımon mandənıbe. Ksuri, əqəm əy va bıdom çı tənıskə tərəfo sinov bakarde bə kəno bebəşe ov pəydo bəkarde, votışe. Mı ojnən əncəx əy şe piyeş xəbə seyədə, bəçımı qoroş ıştə əbədiyə sədağəti nişoədə qıləy cəvobış doy:
– Əqəm əyo vəhşiyə inson bıbu mıni baharden, əmo tı səlomət bəmandeş.
– Isət ki joğoy, Ksuri,-votıme,-bəvədə dıkəsən bışəmon, əqəm bə vəhşiyə insonon ros boəmon əvoni bəkıştemon, bəvədə nə tıni baharden, nəən mıni!
Mı bəyım suxari de çəxrim doy. Peşoən ıştə barkəzım çı fəhləkə jiyo nımandə qıləy dərəcədə bə sahili nezım barde, dıştənımon dıqlə tifanq iyən dıqlə ovə quləmon peqəte ıştənımon bə ov şodoy. Bə sahil bə tənıskə tərəf dəmandimon sinov harde.
Mı çı ru jinə tərəfo çı vəhşiyon de lotkon hıcum kardekuşon tarsəym, çı sahiliku diyəro be, ıştə barkəzi çı çəşo qin nıkardem pidəbe. Əmo Ksuri qıləy nezə vırədə çı sahiliku i mili məsafədə ovə vırəş pəydo kardeku ovə qulonış peqəte əyo şe berdəm çəy dasədə ovə ğabon bəçımı tərəf tıleş vindıme. Çəy vəhşiyon səmandəbun? Çı vəhşiyə həyvononku tarsəbu? Bo mudafiə kardeyo tıləym. Nez omeyədə, çəy duşiku çı şey ehaştə bem vinde. Məhlum be ki, bəçəmə həvuşon əmandə qıləy həyvonış kıştəbe. Əncəx ım çəmə həvuşon ranqədə nıbe, lınqonışən ve dıroz be. Çı joqo qıləy mıvəffəğiyyətku əmə ha dıkəsonən şo bimon. Çı jə həyvoni qujdən çanə bıvotoş ləzətin beşe. Əmo sof bəçəmə ve şo be səbəb çı Ksuri şinə ov pəydo kardeş be.
Gulonımon pur karde, çı həvuşi qujdədən qıləymoni ğonəğlığ duz karde. Peşoən iyo çı hiç qılə insoni əsər-əloməti nıvindımone bo şeyo hozıbimon.
Çı ru qəviku beşə bəpeştən, çan kərəyi bo şinə oviyo bə hışk beşimon. İ kərə maştə rəbədə çı qıləy yolə barzə vıni navədə ıştəni muhafizə kardeyo lobərımon eğande, çı ovi rosbe çəş kardəbimon. Berdəm çəşonış çımısə fiz əvində Ksuri dəmande hosə-hosə joqo vote:
Diyəbıkən, bı təpədə qıləy çoknə yolə həyvone hıtə. Əv, ısət, bərk hıtə. Çanə ki, əv pebəni çığıno şe lozime.
Mı bəçəy nişon doə tərəf diyəkardeyədə həğiğətdən qıləymi dəhşətinə həyvon vinde. Əv, çanə bıvotoş qıləy yolə sırribe. Iştənən bə sahili nezi əbıə çı qıləy təpə soğonədə hıtəbe.
– Guş eğand Ksuri,-votıme, bə kəno beşi iyən əy şiko bıkə.
Əv tarsəy:
– Mı əy bıkıştım? Əv ki mıni bəjiye-bəjiye ebəbarde.
Mı həni hiç sıxani nıvotəy bəy sədo nıkardem dasparde; peşoən ıştə tifanqonımon həməm peqəte (se qıləy tifanqımon hesbe). Lap bə yolə qıləy lulə çı qullə əvəzədə dı poə sılf lozim əbıə ğədərədə seçmə iyən borutım ekarde. Əmo bə dıminə yolə qullə, bə seminən penc qılə qədə qullonım noy. De iminə vəhşiyə həyvonım bə nişon qəte ğandıme. Mı çəy səm bə nışon qətəbe, əmo əv, dıştə pencəş ıştə çonəş edoəbe, joqo qıləy holədə hıtəbe ki, qullə çəy zınosə bəpe qıne çəy astəş arışte. Dıştə sədoyi bə sahat pebe, ojnən bəzəmin qıni; peşo ojnən pebe dəmande tıle.
Əv, ıştə umrədəm nıməsə de qıləy sədo dəmande burrə doy bə sahili dorozi tıle. Bəçəy sə jem nızneyku itkə bevəc bim. I dəğə dənıvarde de dıminə tifanqi bə tılə həyvonim otəş doy. Bı səfə ıştə piyə vırəkum jəbe. Əy, hiç sədoy nıkardəy bə zəmin qıni dəmande con doy. Bımədə Ksuri bə curuət oməy, bə sahil beşeyo iznış piyəy.
– Çok, bışi,-votıme. Bə ov eqıni; i dasədəş tifanq qətəbe, de i dasi bə sahili tərəf sinovış harde. Bə zəmin doroz əbıə həyvoni rəsəy tifanqi luləş bə çəy quşış dəğande iyən ğandışe çəy nəfəsış bıriy.
Bə joqo qıləy həyvoni ğələbə karde həlbəttə qıləy çokə ko be. Əmo çəy qujd hardənin nıbe qoroş çı se atım boruti bə hədər şeyo həyf-doğ kəşedəbimon. Əmo Ksuri çoknə bedə-bıbu çəyku istifodə kardeş pidəbe. Bə barkəz oqardə bəpeştə mıkuş təvə piyəy.
– Bo çiçiyoy?-xəbəm səy.
– Çı həyvoni səy obıriyəninim,-votışe. Əmo çəy səş bıre nızınəy çəy pəncəş varde. Im çı qıləy yolə şiri lınq be. Pəncəm vindeyədə, çəy pus bakam bəvəc ome fikım karde. Mı əy çı kom tərəfo pus kardeş, zındənıbim. Ksuri çımısə zirək beşe. Əmo az bəy har curi koməq əti kardəbim. I ruj bədırısi kulşiyəymon. Oxoədə pusımon karde vardımone çı kəyuti bonisəmon peğande. Əv, dı ruj çı həşi yiyo mande təmiz hışk bə bəpeştə vardıme çı noli əvəzədə ıştə hıtəvırədəm oğande.
Çı anə mandə bəpeştə, əmə da-donzə ruj bə cənubi tərəf şimon. Çəmə azuğə ruj-bə-ruj oşkorə bəkam beyo dəmandimon ğənoət karde. Əmo bə kəno əncəx çəmə şinə ov orəxeyədə beşedəbimon. Mı bə Avropa qəmiyon de ros ome umi Ğambii, Seneğal, Havzə vıni yaən çı har qıləy co ru ətrofədə əbıə bə qıləy mandə vırə şe cəzirə pəydo karde, yaən zənciyon (siyo ğulon) dasədə tələf bəninbim. Co çorəş ni. Mı zındəbim ki, cəmi Avropa qəmiyon bə har tərəfi bışunən, bə Gviney sahilon, bə Brazilya yaən bə Miyonə Hindiston ojnən çı Havzə vıni toniku dəvardəninin. Iqlə sıxan-ya bo Avropa qəmiyon pəydo karde, yaən bo tələf beyom sıxan doəbe.
Bəpe votəy təki da rujən bə sahili dorozi bəştə romon dəvom karde. Oxoədə mı bo insonon nıjiyə vıron de inson jiyə vıron əvəz beş hissım karde. Dı-se vırədə sahilədə odəmımon vinde. Əvon həmə siyo bədəninə quciliyə odəmon bin. I kərə bə hışk beşe çəvon toniku şem piyəy. Əmo çımı ağılmandə məsləhət əkəm Ksuri bimi rozi nıbe.
– Niyəpiyəşe,-votışe.
Əmo mı ha çoknə bedə-bıbu de vəhşiyon bo sıxan kardeyo qəmim bə kəno nez barde. Əvon çımı fiki bə sə dəqınin. Əvon be siloh bin. Əmo çı qıləy dasədə doroz, nozıkə ləvoy hesbe; Ksuri çı ləvo (mizrağ) nizə beş iyən çı siyo ğulon dəy çanə diyəro bıbu çok yeşon qəpış yəy. Bəçəy qoroşən mı qəmim bəpeş roməy əncəx de işoron dəmandim qəp je, sıftə kərədə çəmə vəşyən beku əvonım bə sə dəğande. Əvon bə sə dəqınin. Bəmə cəvob doe işorədə bəməno xorək vardeyo çəmə qəmi oqəteyo məhlumatışon doy. Tosə çımı vokıri nışande çəvonədə dı kəs bə vırəy tıləyn. Nim sahaf dəvardənıbe ki, çı qıləy duşisə dı yolə poə hışk kardə qujd, çə qılə kulisə qıləy quşə oqardəyn. Im yəğin ki, təxıl bənine. Peşo məhlum be ki, bəvıronədə bə təxıli əmandə qıləy şey. Əmə ımoni de qıləy yolə roziyəti bo ğəbul kardeyo hozı bimon.
Əmo doə baxşişi çoknə bəbe se? Çı vəhşiyonku tarse qoroş bə sahil beşeyo curuət kardənıbimon. Əvonən çəməku kam tarsedənıbin. Oxo, əvon çı çətinətiku bo har dı tərəfiyo qıləy nıtarsə beşə roşon pəydə karde. Dılədəş qujd iyən hardınə şe əbıə quşəşon sahilədəşon noy, diyəro okıriyəyn. De joqo bəmə qujdə poon de quşon bə barkəz vardeyo imkonışon doy. Peşo ojnən bəştə navkonəni vırə oməyn.
Əmə de işorə çəvonkumon roziyəti karde. Tojədən bə ro dəqıneyo hozı beyədə, bəvon qıləy yolə çoki karde fırsətımon pəydo karde. Hələ çı sahiliku co bənıbimon ki, berdəm çı bando çanə bıvotoş dıqlə yolə vəhşiyə həyvon duz bə dıyo tərəf tıleşon vindımone. Çəvonədə qıləy bə iqlə tərəf tıledəbe. Sahilədə əbıə odəmonən bənəy tarsi iyəndı eqəte-eqəte tıledəbin; jenon həniyən ve tarsəyn. Əncəx nizəynə odəm ıştə vıro lıvedənıbe. Əmo həyvonon bə hiç kəsi diyənıkardəy duz oməyn ıştənışon bə dıyo şodoy. Joqo bızın ki, çəvon cəmi məğsədışon dənışteybən. Berdəm çəvonədə qıləy lozimbə dərəcədə bə barkəzi nez oməy. Mı qıləy joqo hol hiç çəş kardənıbim. Bə sahat çı tifanqi qıləymi pur karde, ə dıqlon pur kardeyən bə Ksurim dasparde dəmandim deşmeni çəş karde. Tosə çəy bə tifanqə mənzıl rəse mı çəxməxım dəkırniy, qullə sof bə çəy sə qıni. Əv bə sahat bə ov eşe, tojədən bə ovi dim beşe tase-tase bə sahili tərəf dəmande sinov harde. Məhlum be qoroş əv de maqi bə canq be. Çəy yarəo şə xun iyən ha bə ov eşeyədə bə çəy ləvə şə oviku nəfəsış bıriyəbe, tosə kənoş nızınəy sinov harde tasəy.
Çı tifanqi sədo əməs, çəy otəşi əvində vəhşiyon tarsi iyən çəvon təəccubi vote mumkun ni. Bəvay tarsi joqo bə zəmin doroz bəbin ki, joqo bızın mardəbin. Çı həyvoni eşe iyən çımə bo nez omeyo işorə karde vindeyədə bə curuət oməyn ,bo mardə həyvoni bevardeyo bə ov dəşin. Mı fik nıkardəy çı həyvoni kom vırədə eşeş təəyin karde zındənıbim. Çunki çəy tasə vırə dırıs xun be. De yolə muşkuləti həyvonım pəydo karde de jiyəm dəbase. Çı jiyə tıkım bo vəhşiyono şodoy. Əvonən okırnişone bəbiyeşon bekırniy. Im həyvon, nadırə cinsin, çanə bıvotoş mahbub xol-xolin, qıləy yolə pələnq be. Çı cəmdəki ətrofədə əmandə vəhşiyon de heyrəti əştə dason bə osmoni tərəf ros kardəbin. Əvon, ə həyvonım de çiçi je bəştə ağl dəvızıqıne zındənıbin.
Çımı tifanqi sədoku tarsə ə iqlə həyvon bəkəno beşe, bə bandi tərəf tıləy. Çı jəbə həyvoni qujdi zənciyon harde piyeşon fameyədə, bəsə dəqınim, əy bəvon bıbaxşım çok bəbe. Həyvoni əvon boştəno peqəteyo işorəm karde. Əvon tosə ımi bəsə dəqıne ve rozi bin iyən vaxti qin nıkardeyo bə ko dəqınin. Çəvon çəxuşon nıbe. Əmo tijə təvə iyən de tık tijə çuon çı pələnqi pusışon joqo cald iyən rəy evate ki, əmə de çəxu joqo rə nəzınimon karde. Əvon bəmışon qujd təklif karde. Mı de işorə, əvım bəvon baxşə, əmo çəy pusi piyeyım əvonım de işorə bə sə dəkande. Əvon sof de yolə həvəsi rozi bin, ğəyzi bımi bomonışon çı navkonənisən ve azukəşon varde. Mınən çəvon çiç beşon nızıne-nızıne ğəbulım karde. Peşo ovımən piyəy. Çı ovə ğabonədəm qıləy peqəte səbəjiyem karde. Dımiyən çəmə ovi orəxe iyən bə şinə ovi ehtiyocımon be əvonım bə sə dəğande. Bəvədə əvon ıştə zıvonədə şeyşoni vote iyən çəvon miyono dıqlə jen co be bo oviyo şin. Itkə dəvardənıbe ki, çı qıliyo tumo kardə əbıə qıləy yolə ğabi bə puri şinə ovışon varde sahilədə bə zəminışon noy (jəqo məhlum, əvon ım qıliyə ğabon həşiyədə patdən). Mı Ksuri de ovə qulonım bə kəno bo oviyom vığande. Əyən ğabonış de şinə ovi purış karde vardışe.