Уладзіслаў Ахроменка
Музы і свінні
Навелы
© Уладзіслаў Ахроменка, 2014
© Распаўсюджванне. ТАА «Электронная кнігарня», 2016
Музы і свінні
Калі раскруціць глобус і неадрыўна ўглядацца ў яго недзе паміж пяцьдзясят другой і пяцьдзясят шостай паралелямі паўночнае шыраты, то ўваччу рана ці позна акрэсліцца пяшчотна-смарагдавы пяцікутнік, расквечаны камуфляжнымі плямкамі пясочных узвышшаў, валошкавых азёраў і ўльтрамарынавых рэчак. Сваімі абрысамі пяцікутнік нагадвае невялічкі кантынент, прынесены ў Еўропу загадкавымі вятрамі і акуратна ўпісаны ў самую яе сярэдзіну.
Калі павялічыць камуфляжны абшар і глянуць на яго прымружаным вокам, то пры жаданні можна ўбачыць і тамтэйшых насельнікаў. Гэта працавітыя гаспадары і шчаслівыя халопы, сціплыя інтэлігенты і брутальныя гопнікі, цнатлівыя каралеўны і недарагія прастытуткі. Ёсць яшчэ адстаўныя партызаны, патрыятычныя пярэваратні, маркотныя музы і калгасныя свінні.
Свінні і ўладараць на ўсім гэтым абшары: пішуць законы, дбаюць пра прагрэс і, галоўнае размяркоўваюць харч. Штодня да ночваў з камбікормам дысцыплінавана шнуруецца ці не ўсё наяўнае насельніцтва: гаспадары, гопнікі, партызаны, пярэваратні, інтэлігенты, і нават каралеўны. Парадак у чэргах абядноўвае сэрцы і накіроўвае розумы амаль усіх свінскіх падданых, а для некаторых нават замяняе імкненне да шчасця.
Але здараецца, што харчу на ўсіх не стае, і тады ў чэргах нясмела прыгадваюць пра свабоду. Гэта імгненна руйнуе парадак, бо свабоду кожны разумее па-свойму: гопнік беспакарана ссаць у падездзе, прастытутка адвольна падвышаць таксу, а інтэлігент зедліва крытыкаваць аплылых кныроў.
Такі момант самы прыдатны для зяўлення музаў, бо сытасць не спрыяе росквіту мастацтваў. Прыўкрасныя паненкі становяцца роўнааддалена ад падезда, бардэля і Акадэміі навук, настройваюць залатыя кіфары і спяваюць узвышаныя гімны пра годных ды адважных герояў. Прытым, некаторыя дзеўкі нават спрабуюць уцягнуць несвядомых гледачоў у несанкцыяваны карагод.
Людства хаўкае пашчэнкамі, нясмела таньчыць і спакваля набліжаецца да катарсісу. Але ж у гэты момант з бліжэйшага свінакомплекса прыбягаюць байцоўскія кабаны. Музам імгненна выстаўляецца абвінавачанне ў падрыўной, злачыннай дзейнасці. У падрыўной таму што мастацтва прымушае глядзець на свет іншымі вачыма. А ў злачыннай бо правакуе жаданне гэты свет змяніць. Музы спрабуюць давесці, што яны ўсяго толькі законапаслухмяныя паэткі чыстае красы, але ж разюшаныя кабаны адбіраюць у дзявуль кіфары, з асалодай лупцуюць іх дужымі капытамі па налітых цыцках і валакуць злачынак да вязніцы.
Вятры разносяць па краі ўрыўкі пашкамутаных спеваў. Словы пацеркамі абсыпаюцца долу. Але ж загадкавыя магнітныя імпульсы, якія нябачна віруюць над гэтым краем, цудадзейна складаюць з напаўзабытых словаў найноўшыя фразы, абзацы і рыфмы. Толькі цяпер спалучэнні персанажаў, сітуацый і іерархій фантасмагарычнае і выбуховае. Пазалота абсыпаецца з герояў, бы луска з карасёў. На месцы зляцелых німбаў раптоўна выторкваюцца дябльскія рогі, але ж і праз чорную звярыную поўсць іншым разам прарастаюць карункавыя анёльскія крылцы.
Неўзабаве перакручаныя гісторыі становяцца гарадскім фальклорам і нават набываюць легітымнасць нацыянальных міфаў. Як і мае быць, гэтыя міфы існуюць незалежна ад музаў, а ўжо ад свінняў і пагатоў. З цягам часу міфы абрастаюць падрабязнасцямі, набіраюцца глянцам і выпраўляюцца шпацыраваць па свеце, бы вольналюбныя каты. І без тае сучаснае міфалогіі немажліва зразумець насельнікаў камуфляванага пяцікутніка, які называецца Беларуссю.
А тым больш іх палюбіць.
І. Кліа. Муза гісторыі
Як Дзед Талаш пабываў на прыёме ў таварыша Сталіна
Падчас Другой Сусветнай вайны найбуйнейшым асяродкам беларускай культуры быў наменклатурны гатэль «Масква» у горадзе з такім жа назовам. У «Маскву», што месцілася непадалёк ад Чырвонай плошчы, ад самага пачатку вайны звозілі беларускую савецкую інтэлігенцыю з занятай немцамі тэрыторыі. Па хуткім часе на чацвертым паверсе падабралася досыць ладная кампанія: народны паэт Якуб Колас, дзіцячы пісьменнік Міхась Лынькоў, празаік Кузьма Чорны, спявачка Ларыса Александроўская
Увосень 1943 года ў элітным гатэлі зявіўся незвычайны госць: сівы дзядок у зашмальцаваным паляшуцкім кажушку, прапаленых нагавіцах і стаптаных ботах, змазаных дзёгцем. Пакручаныя паліартрытам пальцы сціскалі смярдзючую люльку. Дзеда суправаджалі двое супрацоўнікаў НКВД. Прытым адзін абярэжна нёс падрапаны дзедаў чамадан, перацяты раскудлачанай вяроўкай, а другі з падкрэсленай павагай падтрымліваў старога пад локаць.
Фармуляр на новага пастаяльца запаўняў адзін з энкавэдэшнікаў. Адміністратарка, якую ўвогуле цяжка было нечым здзівіць, недаверліва перачытала запіс і сціпла ўдакладніла: маўляў, няўжо новаму пастаяльцу сапраўды дзевяноста дзевяць гадоў можа, якая памылка?
У нас у НКВД ніколі не памыляюцца! прымружыўся першы чэкіст.
Нумар дайце самы лепшы, з броні ЦК! І абавязкова з відам на Крэмль! запатрабаваў другі.
Зляканая адміністратарка хацела было яшчэ нешта запытацца, але тут нечакана падаў голас дзіўны госць.
Тут табе, дзявуля, не воўкі пярдзяць, а людзі гавараць! гаркнуў дзевяностадзевяцігадовы стары так, што крышталёвыя жырандолі ў фае злякана ценькнулі. Ключы ад хаты давай!
Не прайшло і гадзіны, як уся беларуская дыяспара, якая жыла на чацвертым паверсе, ужо ведала, што ў «Маскву» засяліўся Васіль Ісакавіч Талаш. Той самы, які стаўся правобразам Дзеда Талаша ў знакамітай партызанская аповесці Якуба Коласа «Дрыгва».
Для літаратурна-мастацкага бамонду БССР навіна гэтая была супастаўляльнай хіба што з бамбёжкай гатэлю «Масква» сотняй «Юнкерсаў». Бо ўсе выдатна разумелі, чаго ад гэтага палешука можна чакаць.
Народны паэт Якуб Колас адразу прыгадаў, як Васіль Ісакавіч нахабна вымантачваў з яго частку ганарараў за «Дрыгву» маўляў, аўтар без дазволу скарыстаў светлы Талашовы вобраз. Дзіцячы пісьменнік, а па сумяшчальніцтву і старшыня праўлення Саюза Пісьменнікаў БССР Міхась Лынкоў яшчэ не забыўся пра скаргі, якія Дзед Талаш страчыў асабіста яму маўляў, аўтар «Дрыгвы» зламысна сфальшаваў мае партызанскія геройствы, бо насамрэч я паклаў не трох легіянераў-пілсудчыкаў, як той хлуслівы пясняр напісаў, а цэлых пяць. Спявачка Ларыса Александроўская добра памятала, як на адным урадавым канцэрце пушчанскі дзед зароў на ўвесь Оперны тэатр, указваючы на яе дэкальтэ «у цябе, дзявуля, сукня падраная!» Празаіку Кузьму Чорнаму таксама было што сказаць, але восем месяцаў, праведзеных у мінскай турме НКВД, прывучылі яго ніколі і ніякія згадкі не агучваць.
Увечары выбітныя дзеячы культуры збіраюцца ў нумары Міхася Лынькова. Ранейшае спакойнае жыццё скончылася; ад Васіля Ісакавіча ў кожны момант можна чакаць неверагодных выбрыкаў і брутальных неспадзяванак. Так што трэба думаць, як цяпер жыць з народным героем пад адным дахам. Настрой звышпаганы, і нават армянскі каньяк з рэстарацыі «Масквы» не дапамагае яго падвысіць.
Першым, як і мае быць па рангу, выказваецца Якуб Колас. І выказваецца ён у тым сэнсе, што нашыя палешукі людзі страшныя. Першае слова ў іх не «мама», а «дай», а слова «бяры» яны ўвогуле не ведаюць. Рана ці позна нясціплы Васіль Ісакавіч пачне і ў Маскве больш належнага патрабаваць. Што тады пра нас, савецкіх беларусаў, падумаюць партыя, урад і асабіста таварыш Сталін? Падвядзе нас усіх пад манастыр!
Ларыса Александроўская тужліва ўздыхае. Маўляў, да нашага берага нічога добрага не прыплыве: то трэска, то гаўно. Сядзеў бы стары ў сваёй дрыгве, дык не у Маскву прывезлі! І нашто толькі ён тут спатрэбіўся?
Міхась Лынькоў, чалавек абазнаны ў літаратурна-партыйным будаўніцтве, дзелавіта адказвае, нашто. Дзед Талаш наша беларускае ўсё. Партызаны-партызаны, беларускія сыны. Подзвіг народа несмяротны. Жывы сымбаль, карацей. Тым больш, што такога каларытнага прыгажуна з пушчанскім каўтуном не сорамна і ў «Хроніцы дня» паказаць. А то і прадэманстраваць якой дэлегацыі саюзнікаў: пакуль вы з Другім фронтам марудзіце, у нас нават стогадовыя ваююць! Таму і даставілі дзеда акурат з таемнага аэрадрома на Любаншчыне ў Маскву па асабістым загадзе таварыша Пантылеймона Панамарэнкі, найгалоўнага начальніка партызанскага руху пры Стаўцы Вярхоўнага Галоўнакамандавання. А ў народныя мсціўцы, між іншым, паляшук ісці не хацеў, яго туды падпольны гаркам абяцанкамі завабіў: маўляў, атрымаеш пасля перамогі гектар пакосу
Кузьма Чорны злякана паказвае вачыма то на электрычную разетку, то на жырандолю: забыліся, што ў «Маскве» нават у сценаў ёсць вушы? Тут нядаўна адзін народны паэт таксама лішняе нападпітку трымцеў, дык потым выпадкова са сходаў зваліўся То дагаворыцеся!