Шалі (зборнік) - Зміцер Баяровіч

Зміцер Баяровіч

Шалі

©  Баяровіч З., 2012

© ПВУП «Галіяфы», 2012

© Распаўсюджванне. ТАА «Электронная кнігарня», 2016

Калейдаскопна-вітражная проза Змітра Баяровіча

У маім дзяцінстве гадоў дваццацьдваццаць пяць таму, калі кампютарныя тэхналогіі ледзь набіралі моц, а паняцце віртуальнай рэальнасці падавалася адно толькі экстравагантнай выдумкай футуролагаў ды пісьменнікаў-фантастаў цацкі былі вельмі простымі, але побач з імі, а дакладней, разам з імі зусім не было сумна: наадварот, усе гэтыя завадныя машынкі, канструктары, электрычная чыгунка, лато і шмат што яшчэ з немудрагелістага дзіцячага інвентару давалі такі неверагодны выхад фантазіі малёнка, што ягоны свет быў не проста насычаны, але нават перанасычаны імкненнем ствараць свой уласны свет, сваё сурёзнае жыццё, схаванае ад пільных вачэй дарослых. І была сярод дзіцячага скарбу адна, на першы погляд, вельмі простая, але разам з тым геніяльная рэч, прыбор нават, калейдаскоп, зірнуўшы ў маленькі акуляр якога можна было бясконца разглядаць выкшталцоныя рознакаляровыя кампазіцыі, створаныя ўнікальным спалучэннем дробных шкельцаў-аскепкаў. Гэтая забаўка і да сённяшняга дня зачароўвае, застаецца адной з самых улюбёных у аматараў не рукатворнай, а выпадковай і таямнічай прыгажосці.

Думаю, мае рацыю той, хто лічыць, што пісьменнікі на працягу ўсяго свайго жыцця застаюцца дзецьмі. У дадзеным меркаванні дзіцячасць не мае нічога супольнага з паняццем інфантылізму. Проста стаецца так, што пасталеўшы аднойчы, літаратар ніколі не страчвае здольнасці здзіўляцца кожнаму новаму эпізоду жыцця, які для іншых падаецца звычайным фрагментам шэрай паўсядзённасці. Кожны пісьменнік глядзіць на свет праз акуляр свайго чароўнага калейдаскопа, у якім рознакаляровыя шкельцы-аскепкі гэта мінуты, гадзіны, дні і гады, што ствараюць непаўторнае вязьмо нашай экзістэнцыі. Калі хочаце, пісьменнік сам становіцца адухоўленым калейдаскопам, сам мадэлюе той іншасвет, сатканы з уласных уяўленняў, пачуццяў, адчуванняў і прадчуванняў, які завецца літаратурай.

Свой шлях у свет прыгожага пісьменства Зміцер Баяровіч пачынае зборнікам лірычна-побытавай прозы (тэрмін аўтара) Шалі. Жанр лірычнай прозы зяўляецца досыць засвоеным у беларускай літаратуры (варта хаця б прыгадаць рамантычныя імпрэсіі З. Бядулі, абразкі М. Гарэцкага, мініяцюры Я. Брыля, А. Разанава і інш.). Але, працягваючы традыцыю папярэднікаў, Баяровіч імкнецца разнастаіць, а можа, і ўзбагаціць жанр. Так, побытавасць успрымаецца аўтарам не як скупая тэматычная характарыстыка, але як метафізічная катэгорыя суназірання паўсядзённасці, як фіксацыя тых яе праяваў, дзе чалавек балансуе паміж уласным веданнем і няведаннем, паміж пытаннем і адказам, паміж згодай і нязгодай з самім сабой. Для аўтара важнай і значнай робіцца тая прастора, у межах якой асоба зяўляецца стомленай ад немажлівасці (альбо наканаванасці) выбару, прастора, у якой індывідуум у пэўнай ступені безабаронны перад заўсёднай адхланню неадназначных і часам сумнеўных маральных нормаў сучаснага грамадства.

Кампазіцыйна кніга складаецца з дзвюх частак. Калі ў першым раздзеле (Шалі) аўтар трапна, амаль афарыстычна, фіксуе ўласныя жыццёвыя назіранні і яскравыя дзіцячыя ўспаміны, прыходзячы часам да парадаксальных, іранічных высноў, то ў другім раздзеле (Партэр партрэтаў) ён засяроджваецца на даследаваннях уласна антрапалагічных: тут у цэнтры ўвагі сябры і прыяцелі, блізкія і знаёмыя аўтара, хаця найчасцей Зміцер звяртаецца да вобраза жанчыны, такой блізкай і адначасова далёкай, характар паводзінаў якой, здавалася б, прадказальны, але разам з тым незразумелы лірычнаму герою.

Наогул, увесь зборнік Змітра Баяровіча прасякнуты абвостранай спавядальнасцю, выключнай шчырасцю і інтымнасцю аповеду. У чытача можа скласціся ўражанне, што перад ягонымі вачыма дзённік (дарэчы, упершыню з творамі аўтара я пазнаёміўся менавіта на ягонай старонцы ў Live Journal, якая стала першым месцам, дзе Зміцер змясціў свае літаратурныя спробы). Зрэшты, так яно і ёсць: перад намі зборнік цалкам аўтабіяграфічных лірычных мініяцюр, прычым аўтар не хавае гэтага за абагульненай халоднай рэфлексіяй, наадварот, вельмі часта маналог вядзецца ад першай асобы, а формула я + ты робіцца адпраўным пунктам, канстантай аўтарскага самавыяўлення.

Перагарнуўшы апошнюю старонку кнігі, міжвольна ловіш сябе на думцы, што аўтарскае я пакладзена на шалі выбару паміж паэтычным і празаічным, паміж высокай лірыкай і спробай абмежаваць яе сціслай, строга геаметрычнай формай дакументальнага выказвання. Так, аўтар вагаецца і зрэдчас схіляецца ў бок чыстай лірыкі, увасобленай у вершаванай форме (найбольш яскравы прыклад тэкст Саша, які і жанрава, і фармальна зяўляецца вершам, прычым вершам тонкім, глыбока філасофскім і надзвычай удалым). У якое царства прыгожага пісьменства прывядуць жыццёвыя і літаратурныя пуцявіны Змітра Баяровіча, пакажа час і, хочацца верыць, расставіць правільныя акцэнты ў творчым лёсе маладога творцы. Але першы крок аўтарам зроблены, а першы крок, як вядома, гэта заўжды пачатак шляху. Спадзяюся, што шлях гэты будзе натхнёным, няўрымслівым і паспяховым.

...............................................................................................................................................................................................................................................

нядаўна, літаральна тыдзень таму, я падарыў мой улюбёны калейдаскоп дзецям сваіх даўніх сяброў. Жывучы ў далёкай заможнай Канадзе, Даша і Поля не мелі такой простай, але разам з тым геніяльнай забаўкі. Дзяўчынкі былі ў захапленні: падарунак ім спадабаўся. І мне зусім не было шкада аддаць ім дарагую мне рэч просты кардонны калейдаскоп. Зрэшты, дома чакаў на мяне рукапіс калейдаскопна-вітражнай, светлай і пранікнёнай прозы Змітра Баяровіча

Шалі

шалі

Так атрымоўваецца, што нашае жыццё пабудавана на процілегласцях:

каб цябе пачулі трэба гаварыць шэптам. Тое, што ты аддаеш,  вяртаецца. І робіцца тваім назаўжды. Тое, што ты думаеш пра іншых, не думаюць іншыя пра цябе. Самы блізкі чалавек самы далёкі. Велькая дабрыня гэта велькае зло. Велькая дабрыня  гэта велькая злосць (толькі для розных людзей па-рознаму).

Самы шчыры смех да слёз.

Падлога столь.

Не так.

Я ты.

А паміж усім шалі.

пачатак

Тата ў дзяцінстве будзіць мяне пацалункам. Праз сон пра парасон. Пра першы снег. І што трэба цёпла апрануцца, бо зябка. На шчацэ козыт ад яго вусоў. У кватэры млосная раніца.

Я яшчэ роўна-роўна ляжу пад коўдрай, баючыся варухнуцца і незнарок крануць паветра. А тата, пакінуўшы шчыльны слупок святла ў дзверах, выратавальна ідзе на кухню.

Так вецер перад навальніцай не выварочвае,а толькі крыху разгортвае старонкі кнігі на падваконні, быццам зазірае ў іх.

цёплы швэдар

Цётка Вера купіла сабе цёплы швэдар.

У ліпені.

Быў распродаж. Было горача ў раздзявальнях таннай крамы. Ёй параілі. Проста бязлітасна параілі: «Вера, купі швэдар». Вера паверыла.

І купіла.

Цяпер цётка Вера ў цёплым швэдары.

Дзінь-дон.

яднанне

Такі дзень, калі вады столькі, што яна аж здаецца цвёрдай. Такі час, што з дахаў праз трубы выпаўзае і нізка-нізка сцелецца пара. Гэткія лужы, што лопаюцца люстэркі. Такі дождж, што, бывае, хвілінамі проста бе ў грудзі і прабівае дзіркі (і душа макрээ). Такая вільгаць, што нават пустэльняй не выратаваць горад. І колераў адзін. Такая прастора, што становіцца млосна. Настолькі моцны ціск, быццам пусціў хто з нацягнутай гумкі гэтыя стрэлы кропляў. І на вуліцы, абклееная шэрымі шпалерамі, сцяна дажджу.

Толькі дзяўчына побач са мной на дыбачках нясе шчыльна напоўненую шклянку з гарбатай, баючыся праліць яе на асфальт.

І чамусьці здаецца, што ў гэтым свеце ўжо ніколі не будзе яднання.

вальс

Раніцай пад маім акном вальсаваў дворнік. Я цікаваў за віхурай лісця з-пад яго падэшваў.

Раз-два-тры, раз-два-тры

Калі раптам яго заўважалі людзі (як дзіця, калі яму страшна ноччу, недарэчна адчыняе дзверы ў пакой бацькоў-мілаванцаў), слупянеў.

Хвіліну-другую мацюкаўся сам з сабою. А потым працягваў.

І брудная вуліца зноў патанала ў чысціні яго душы.

рацыяналізм

Я знайду сабе тлустую кабету. Я вырашыў. Я буду спяваць стансы і пісаць вершы на балконе, а яна будзе гатаваць цудоўныя супы ўвесь дзень на кухне, абцірацца фартухам, глядзець «Дом-2», наведваць сваіх дзяцей ад трэцяга шлюбу (на яе словы, ён быў так падобны да Гранта). Я смяяцца. Яна будзе класці тры лыжкі цукру ў гарбату, праць мае рэчы, пахнуць малаком і капустай.

Тлустай кабеце будуць патрэбны ад мяне сухія абяцанні. І раз на месяц пяціхвілінная зачэпка для пажыццёвага радыкуліту. Тлустая кабета будзе добрай, як я. Таму мы ніколі не будзем з ёй размаўляць.

Уласна, кабета проста фізічна будзе тлустая. Гэта не абраза. Я знайду сабе гэткую, якой не прыйдзе ў галаву крыўдзіцца на гэтае слова. Я ёй нават буду пакідаць грошы на аплату ЖКП, часам абдымаць. Затое мае камоды будуць яе любіць, шафы і нават моль. Яна будзе класці мне парасон у торбу, трымаць язык за зубамі, выносіць смецце і мяне. Я толькі спяваць стансы і пісаць вершы на балконе.