Паліна Качаткова
Гняздо-2
© Качаткова П., 2016
© ПВУП «Галіяфы», 2016
© Распаўсюджванне. ТАА «Электронная кнігарня», 2017
Частка I
Аповеды
Цень і кароткі дзень
Дні кароткія, мутныя, халодныя. Цемра наплывае вельмі хутка. У такія дні добра пішуцца калядныя апавяданні, а душу грэюць успаміны.
Снежаньскім халодным днём хадзіла па Траецкім прадмесці ў Мінску каля музея Максіма Багдановіча на галаве чорны капюшон ад байкі «НЕ смяротнаму пакаранню».
Раней у гэты час музей мне нагадваў домік з каляднай паштоўкі.
Ужо сцямнела, і ў некаторых музейных вокнах гарэла святло. У вокнах майго былога кабінета было цёмна.
Уявіла ў музеі свой прывід цень дваццацігадовай даўніны. Прывіды застаюцца ў тых мясцінах, дзе мы перажывалі самыя моцны эмоцыі так? Значыць, у музеі павінен жыць мой прывід. Неабавязкова для гэтага паміраць, за дваццаць гадоў чалавек так змяняецца, што ўжо і не пазнаць ні ўнутрана, ні знешне.
Вось мой цень націскае кнопку званка службовага ўвахода. Адчыняе заўгас, які даўно ляжыць на Кальварыйскіх могілках. Заходжу, бяру ключы ад другога паверха і экспазіцыі. Падымаюся, на электрычным шчытку ўключаю адразу пяць тумблераў запальваецца святло ва ўсіх пяці залах экспазіцыі. Заходжу. Экспазіцыя на месцы. Я правяраю захаванасць экспанатаў, як тады. Рэчы-рэліквіі, фотаздымкі. Браты Луцкевічы, Ластоўскі, слуцкі пас, Адам Багдановіч, Максім Багдановіч усё, як было. Цёпла, пахне каваю і старымі кнігамі. З гардэроба па лесвіцы ўздымаецца экскурсія дзеці.
Хадзіла па горадзе і ў думках парушала правіла: гісторыя не мае ўмоўнага ладу, а адпаведна ўсе развагі пра тое, «што было б, калі б», бессэнсоўныя. Думала: ці магчыма было не звальняцца з музея Максіма Багдановіча? Можа, трэба было застацца? Можа, сваёй працай я магла б штосьці змяніць?
Але падзеі дваццаць гадоў таму развіваліся вельмі хутка, любая стабільнасць пачынаецца з нестабільнасці ішло выцясненне са сферы культуры. Калі сыходзіла, думала, што вярнуся. Цяпер ведаю: не вярнуся. І няхай мой цень нікога не напалохае ў музеі, ён добразычлівы.
І яшчэ адна простая зімовая гісторыя трывожыць мяне Пачатак 60-х гадоў. Пасля школы мая маці паступіла адразу ў Маскву ва ўніверсітэт, а дзве яе школьныя сяброўкі не (з імі ўсё было ў парадку, яны паступілі праз год). Але першы год пасля школы яны засталіся ў Оршы. І пазнаёміліся з дактарамі, якія працавалі ў Копысі, ездзілі да іх зімой цягніком. Дактары сустракалі іх на станцыі на санях і везлі ў Копысь праз Дняпро да цяпла, да печак з кафляй з чырвонай гліны з выявамі коцікаў. І ўсё, толькі гэтая карцінка: цягнік, мароз, сані, Дняпро, печка.
Хвалюе той момант, калі жывое жыццё ператвараецца ва ўспамін, а пасля ўсё знікае. Цяпер тут мост.
1 снежня 2015 годаВодар свята
17 снежня ў беластоцкім гіпермаркеце жанчына зняла з паліцы маленькае шкляное начынне з надпісам «Водар свята».
Пакруціла ў руках, паспрабавала панюхаць, але абяцаны водар быў надзейна схаваны пад шклом.
Пакуль не набудзеш рэч, не раскрыеш маленькую колбачку, водару свята не адчуеш.
Як уяўляецца свята? Вось так, адразу не думаючы. Як на каляднай паштоўцы (нездарма ж іх малююць) дамок пад заснежнымі дрэвамі, у двары жывая ўпрыгожаная ялінка з шарыкамі. На ялінцы мігцяць агеньчыкі. На стале высокія чырвоныя свечкі Шчырыя размовы, калі можна гаварыць пра ўсё і цябе разумеюць. Радасць. Надзея. Вера ў будучыню. Што яшчэ? Водар свята пах елкі, мандарынаў, смачнай ежы.
Няўжо гэта ўсё тут за тонкім шклом? Раскрыеш ці разабеш і водар свята разліецца наўкола, апануе?
Дарэчы, свечкі Побач з водарам свята на паліцы шкляныя падсвечнікі, важкія і празрыстыя. Яна ўзяла адзін з іх. Для свята.
Снежаньскія сутонне і змрок гэта нешта Як правальваешся ў іх. Сяброўка кажа:
Там ёсць нейкае абяцанне, у гэтым сутонні і мораку. Гэта голас з казкі ці цуду. А казка і цуд не бываюць добрыя. Нават пра Калабка. Гэта змрок напоўнены нечым, дакладна чарамі. У змроку абяцанне часам вельмі падманлівае і небяспечнае. Чары, магія, няўлоўнае, але вельмі адчувальнае.
І вось чары. Сапраўдныя, прафесійныя.
Дома ў цябе пустата, гаварыла варажбітка ў Мінску, у шэрым доме каля кінатэатра «Змена».
Пустэча. Пустка.
Вакол людзі, ад якіх нічога добрага не пачуеш. Стаіш побач і ўся энергія як пыласосам высмоктваецца. Дарэшты.
Яе ўгаварыла схадзіць да варажбіткі сяброўка, бо мела праблемы з мужам. Спачатку трэба было знайсці адрэсу, а пасля атрымалася, што трэба і схадзіць.
Знайсці адрэсу было прасцей: па панядзелках яна хадзіла ў саўну і басейн з кабетамі, якія былі звязаныя паміж сабой толькі гэтай лазняй у асноўным прадпрымальніцы.
Але была сярод іх і жонка дэпутата, у мінулым прадавачка ў кнігарні. Цяпер яна не працавала, але ўвесь час шукала сувязі з іншасветам, які мусіў дапамагаць у вырашэнні штодзённых праблемаў, а таксама спрыяць аздараўленню.
Вось у жонкі дэпутата і атрымала кантакты варажбітак, дзве з іх жылі аж у Паўночным пасёлку, і толькі адна бліжэй да цэнтра, калі кінатэатра «Змена». Спачатку яна думала, што місія яе скончыцца толькі адрасам варажбіткі, але сяброўка сказала, што трэба ісці разам.
Гэта як гульня, у якую табе прапанавалі згуляць. Ты можаш адразу адмовіцца. І нічога не будзе. Усё спакойна. Ты можаш нават назіраць, як гуляюць іншыя. Але калі пачаў гуляць, то ці зможаш выйсці з гульні, ці будзеш гуляць да знямогі ніхто не ведае, нават ты сам не ведаеш, чым скончыцца гульня.
Адмаўлялася спачатку, казала, што адвент, што пост перадкалядны час утаймоўвання жаданняў і спакусаў. Ісці ў такі час да варажбіткі не варта, нядобра, бо гэта час для роздуму і спасціжэння.
Але пайшла за кампанію.
Дом у стылі сталінскага ампіру, «сталінка», як пішуць у абявах па продажы нерухомасці, кватэра на першым паверсе. Націснулі на званок. З кватэры, як ці то ў фільме, ці то ў казцы, данеслася:
Адчынена.
За дзвярыма адразу пакой, шчодра аздоблены праваслаўнымі іконамі. У пакоі нікога.
Праходзьце, пачуўся голас збоку.
Варажбітка сядзела на кухні. Мажная, з хімічнай завіўкай і засаленымі картамі класіка жанру.
І вось пачался варажба:
Дома ў цябе пустата, у душы пустата.
Зразумела. Тут не трэба і варажыць.
Вось яшчэ:
Дарога
Гэта таксама не навіна, вядома трэба ехаць у Беласток.
І недавер да варажбіткі адбіваецца на твары.
І тут навіна:
Ты паедзеш у горад, у якім нарадзілася. Надоўга. Назаўжды.
Што? Што я там буду рабіць?
Жыць.
Чаму?
Зоркі так склаліся.
Якія зоркі? Варажылі па картах.
Выйшла ў калідор. Прыйшла чарга сяброўкі.
Змяні стаўленне да мужа і ўсё зменіцца, а ўсе праблемы ў вас пачаліся з адной пянкі, даносілася з кухні.
З якой пянкі?!
З пянкі, якая была ў вас дома.
Чакала сяброўку. У вітальні ўжо былі іншыя жанчыны, якія жадалі ведаць сваю будучыню. І быў нават адзін вельмі сумны мужчына з выглядам загнанага аленя.
Дарма схадзілі, сказала сяброўка, калі пасля палілі ў халодным парку. Нічога яна не распавяла.
І вось Беласток, гіпермаркет, на далоні «водар свята». Шкляны падсвечнік. Купіць чырвоныя свечкі і ў дарогу з водарам свята ў кішэні.
Мяне там чакаюць. Я прывязу водар свята.
Чэргі на польска-беларускай мяжы. Мытнікі трасуць торбы, узважваюць прадукты. Людзі нервуюцца. Холадна, золка. Мокры снег. Адліга.
Мінск. Чыгуначны вакзал са святочнай ёлкай, шары на ёй грукаюцца адзін аб адзін ад ветру. Толькі што зехаў цягнік да горада, дзе яна нарадзілася. Наступны ў чатыры раніцы.
І таксісты:
Куды едзем, куды едзем?
Вы туды не возіце, куды я еду.
А вы скажыце, можа, возім.
Сказала.
100 даляраў і паехалі.
Паехалі. Таксіст нават прапанаваў плед вось яна, утульнасць. Вось дарога да свята, цяпла і супакою. А водар свята ў кішэні.
Снег. Сасна пры дарозе. Шлагбаум. Назва станцыі Хорбарава, ёсць у гэтай назве нейкае трывожнае абяцанне. Але назва толькі на імгненне зяўляецца ў святле фар. І знікае.
Таксі праязджае чыгуначныя рэйкі, шлагбаум. Да горада, дзе яна нарадзілася, застаецца зусім недалёка.
Назад не павернеш. Назад таксі паедзе без яе, а цёплы плед застанецца на пустым месцы пасажыра. Яна верыць, што наперадзе свята, што праз год можна пасадзіць жывую елку ў двары, што кот будзе спяваць песенькі, вецер хістаць дрэвы каля дома, а ў доме (які яна адрамантуе абавязкова а як іначай?!) будзе ўтульна і спакойна. І знікне пустэча ў душы і навокал.
18 снежня 2014 годаКватэра 0
Ці жывуць тут людзі?
Маладая жанчына адчыніла шырокія, высокія і цяжкія дзверы і ўбачыла Старую жанчыну. З падезда пацягнула холадам, якраз у гэты момант нехта заходзіў з вуліцы, а кватэра была на першым паверсе, першай ад увахода.