Скрозь «Маладосць»
Не самая сумная кніжка пра грошы, чорны шакалад, пісьменнікаў і літаратуру
© Дзянісава С. Д., укладанне, 2013
© РВУ «Выдавецкі дом «Звязда», 2013
© Распаўсюджванне. ТАА «Электронная кнігарня», 2016
Ад укладальніка
Імёны, падзеі і факты, названыя, асвечаныя і выкладзеныя на старонках гэтай кнігі, па-першае даволі гучныя, па-другое адбываліся на самай справе, па-трэцяе збольшага як быццам правераны.
Хіба толькі памяць чалавечая, зацёршы адно, нешта іншае трошкі прыўкрасіла.
Прычыны, з-за якіх немагчыма адмовіць сабе ў чытанні гэтай кнігі
Ёсць прапанова адразу перайсці на «ты» бо маладосці ж уласцівы стыль v kontakte.
Ты, значыцца, думаеш зараз, што трымаеш у руках звычайную кніжку, шараговае прысвячэнне чарговаму літаратурнаму юбілею, якія ўжо, дальбог, сустракаць надакучыла. Маеш рацыю. Але толькі ў другой частцы сваёй, прабач, не дужа эксклюзіўнай думкі.
Ну не такая ўжо яна звычайная кніга, якую ты толькі што разгарнуў без асаблівай да яе цікавасці. Бо каб разумеў ты, у чым тут справа, не ў кожнай кніжцы спавядаецца ў граху прафесар Мальдзіс. А тут ён, між іншым, яшчэ і дзеліцца ўспамінамі пра будучыню (вось бачыш, і такое бывае). Тут гучны акадэмік Гніламёдаў сумуе па радочках пра каханне: хто і калі, маўляў, апіша яго так, каб кропкі спрэс шматкропямі паўсталі?..
Дайнека «коціць бочкі» на Бураўкіна. Саламаха пасылае Станкевіча «на зону».
Гігевічу трапляюць пад пяро «душыцелі прыўкраснага пісьменства»
Крыўдуе зноў, які ўжо раз, сярдзіты, прынцыповы Караткевіч. А Дамашэвіч бачыцца святым. Ды і Машэраў паўстае амаль прарокам.
* * *Ёсць кнігі, на якія шкода дрэваў. Ёсць дрэвы, вартыя стваральна-добрых кніг.
Як ты будзеш чытаць гэту кнігу
Паслядоўна, старонку за старонкай, перагортваючы іх пад сёрбанне кавы, выдатная ідэя.
Дарэчы! Таццяна Сівец, дзявяты па ліку рэдактар «Маладосці», прапануе ўзяць да кавы горкага шакаладу. Таму што яго смак такі ж, як матэрыялы ў часопісе «Маладосць», з вастрынкай. Добра, калі так.
Працягнем разглядаць варыянты чытання.
«Не ў тым» парадку пацікаваць на карцінкі, прайсці праз тэкст мастком дыяганалі, схапіцца за вядомае імя, зніякавець ад нейкай спрэчнай думкі і выгукнуць пасля: «Ого, ці-і-кава» Ды калі ласка!
Ты ж не праміні гісторыю пра тое, як чацвёра Гардзей, Казлоў, Кунцэвіч, Саламаха куплялі рыбу ў больш шчаслівых рыбакоў: паехалі лавіць натхненне. Або тое месца, дзе Ягор Конеў апісвае сваю першую «маладосцеўскую» фотасесію. Забаўна. Або вось яшчэ: як Анатоль Шушко палез на гарышча немаведама за чым, а знайшоў там «Маладосць» з вершамі свайго настаўніка, імя якога, між іншым, Мікола Купрэеў.
Што Янка Сіпакоў хаваў у сейфе?
Пра што пісаў у лісце да Валянціны Кадзетавай Генрых Далідовіч?
Як «даймаў» Сцяпан Даймак?
Куды знікла з рэдакцыі «Маладосці» крэсла Машэрава? Каго можна назваць секс-сімвалам часопіса?
Чытай, як падабаецца, чытач. Яна напісана для цябе кніжка, што ў тваіх руках.
* * *Ты можаш чытаць яе нават дагары нагамі яна не зробіцца ад гэтага менш цікавай.
Некалькі дзясяткаў старонак таму
Кніжка, выхад якой меўся быць прысвечаным 60-годдзю «Маладосці» Апошнія словы гучаць неяк трохі недарэчна, ці не так? А ўсё таму, што маладосць здаецца зявай непрацяглай. Але гэта толькі здаецца. Часопіс прыкладам!
Дык вось, кніжка гэта бачылася напачатку трохі іншай.
Дакладней, яна ўяўлялася зусім іншай.
Яшчэ дакладней ад таго, першапачатковага варыянта выдання засталася толькі назва.
Як гэта магло быць?
Уяві сабе віншавальныя словы міністраў і іншых афіцыйных асоб па мелаванай паперы залатымі літарамі, у суправаджэнні фотаздымкаў, старонка на персону, з эксклюзівам подпісамі «ад рукі» на кожным экзэмпляры выдання (а ты ці адмаўляеш сабе ў чым-небудзь, калі марыш?). Далей навукова-практычная, так бы мовіць, частка: аналіз станаўлення і развіцця часопіса (ад 1953-га да нашых дзён) у кантэксце развіцця літаратуры краіны.
Мастацкая літаратура і камуністычная партыя.
Знакавыя постаці, падзеі, публікацыі.
Эвалюцыя часопіса як арт-абекта.
Публіцыстыка тысячагоддзяў старога і новага.
Інстытут галоўнага рэдактара
Хай бы хто падлічыў, колькі разоў прамаўляліся гэтыя словы ў тонкія вушы літаратурных крытыкаў ды аналітыкаў рознага кшталту.
Першай адмовілася ад прапановы напісаць артыкул-даследаванне Няма нават розніцы, хто. Яны ўсе адмовіліся.
Чаму?!
Магчыма, для таго, каб ты, чытач, не бавіў час сурёзнай пісанінай, а мог культурна з кніжкай адпачыць. Празорлівыя людзі нашы крытыкі.
* * *Выхад кніжкі павінна была суправаджаць студэнцкая навукова-практычная канферэнцыя. Месца, якое магло б заняць гэта мерапрыемства ў жыцці кожнага яго ўдзельніка, знаходзіцца цяпер недзе паміж гучнай прэзентацыяй у модным кніжным салоне і дасціпным абмеркаваннем на прыступках эскалатара.
У любым выпадку нядрэнна.
Прыемнага чытання!
Раздзел першы. Размовы
Адам Мальдзіс. Згадкі пра будучыню
Вам прозвішча Фактаровіч ні пра што не гаворыць?
Вясёлы і дасціпны Адам Восіпавіч, знакаміты, слаўны Мальдзіс, павітаўшыся, адразу ж працягвае празрыстую пластыкавую скрыначку з такім апетытным на выгляд печывам, што рука міжволі цягнецца да кубачкаў. У «Маладосці» ёсць нагода для гарбаты!
А гэта ж чалавек, які рашуча паўплываў на маю біяграфію. І адбылося гэта роўным чынам тады, калі ствараўся часопіс «Маладосць».
Аднак лепш за ўсё па парадку
* * *Напачатку раскажу вам, што асабіста для мяне значыць часопіс «Маладосць» і ў якіх абставінах маімі сучаснікамі была ўспрынята вестка пра тое, што ён павінен выходзіць.
1953 год. Вясна. Я студэнт аддзялення журналістыкі філалагічнага факультэта. Тады, трэба ўдакладніць, быў не асобны факультэт, а толькі аддзяленне. Журналістыка, вядома ж, цесна звязана з мовай і літаратурай, і некаторыя студэнты нават пераходзілі з журналістыкі на філалогію або рабілі крок наадварот. Гэта добра: многіх пісьменнікаў мы сёння не мелі б, калі б не адбывалася такая дыфузія. Але ж у журналістыкі свая спецыфіка, і гэта нас ад астатніх студэнтаў трохі аддзяляла. Практыку мы праходзілі тады ва ўніверсітэцкай газеце, якая называлася, натуральна, «За сталінскія кадры». Ну, за якія ж кадры іначай? Мы рыхтаваліся быць журналістамі, а значыць, сталінскімі кадрамі. У адных з нас гэта выклікала адну рэакцыю, у другіх другую Але справа не ў гэтым. У той час адбывалася нейкая дзіўная градацыя. Хлопцы на курсе былі пераважна з вёскі, а дзяўчаты з горада, дочкі палкоўнікаў у лепшым выпадку, а ў горшым бярыце вышэй. Вось на такім супрацьстаянні мы суіснавалі. Па-мойму, з вёскі, а дакладней, з мястэчка Цімкавічы была адна толькі Маша Варчэня, вядомая потым як Марыя Карпенка, рэдактар часопіса «Работніца і Сялянка». Яна трохі спрабавала гэтыя два лагеры простых сельскіх хлопцаў і фанабэрыстых гарадскіх дзяўчат прымірыць паміж сабой. Ну, і, зыходзячы з гэтай градацыі, мы вельмі па-рознаму аднесліся да чутак пра стварэнне новага часопіса. Як сёння памятаю, дзесьці напачатку сакавіка да нас у пакой зайшоў здаецца, гэта быў Анатоль Вярцінскі. Зайшоў і кажа: нарэшце, маўляў, будзе часопіс і для нас.
У «Полымя» ж мы тады не хадзілі, бо разумелі, што друкавацца там наўрад ці зможам. Я асабіста часцей за ўсё насіў свае працы ў «Літаратуру і мастацтва», рэдакцыя якой размяшчалася насупраць Чырвонага касцёла там некалі стаялі маленькія домікі. Увогуле ж, на студэнтаў тады глядзелі не так, як цяпер, звысоку: хопіць, маўляў, і без іх пісакаў, пад нагамі толькі швэндаюцца.
Дык вось, вестка пра новы часопіс узрадавала тады ўсіх, хто быў з вёскі. А ў гарадскіх дзяўчат гэта не выклікала ніякай цікавасці. Ну, будзе новы часопіс. А навошта?
Я жыў на вуліцы Свярдлова, дзе ўніверсітэцкі інтэрнат змяшчаецца і цяпер. Нас, будучых журналістаў, у пакоі было пяцёра. Найбольш вядомага сярод дзяўчат, асабліва заўсёдных наведвальніц чытальнай залы, Генадзя Зотава, на жаль, сярод жывых ужо няма. А ён пісаў, памятаю, такія вершыкі:
В читалку часто ты приходишь,
И я в читалку прихожу,
С меня ты строгих глаз не сводишь,
И я с тебя глаз не свожу.
Іншымі словамі, яго вершы ведалі добра.
Я ўспамінаю дзень, калі ці не той самы Вярцінскі паведаміў: «Памёр Сталін». Мы адразу ўключылі радыё, а гэты Зотаў і кажа: «Выключце, дайце мне паспаць хоць раз». Усе зніякавелі, таму што трэба ж было ведаць, што гэта значыць выключыць радыё ў такі момант. Такім дзеяннем можна было і палітычную справу зарабіць. Але неяк удалося ўсё асекчы. І далей адразу ўзнікла думка, што «Маладосці», новага часопіса, на які ўжо так паспадзяваліся, цяпер не будзе.