Зоя Доля
Акно ў замежжа
© Доля З., 2015
© ПУП «Кнігазбор», 2015
© Распаўсюджванне. ТАА «Электронная кнігарня», 2016
Раман
Вера
1
Яе звалі Вера. Ёй было крыху за трыццаць. Яна нарадзілася і вырасла ў Мінску. Той рэліктавы, рэдкі тып карэннай мінчанкі, бацькі і дзяды каторай заўсёды жылі ў Мінску, у старым Мінску, ад якога амаль не засталося следу. Падчас Другой сусветнай вайны Мінск быў бязлітасна разбураны. Сярод руінаў, бітай цэглы, заваленых друзам вуліц узвышаліся рэдкія ацалелыя будынкі. У горадзе, на аскепках былога даваеннага жыцця, заставалася некалькі дзясяткаў тысяч ацалелых жыхароў. Мінула крыху больш за паўстагоддзя, і горад ператварыўся ў двухмільённую новазбудаваную сталіцу. Мінск горад «панаехаўшых». Сталіца ўсмоктвала ў сябе правінцыю, жывілася ёй, перарабляла, перакручвала на свой капыл. Сямя Веры тым часам пражывала ціхае жыццё карэнных мінчанаў, згубленых сярод напорыстых «панаехаўшых» і іх нашчадкаў, падпарадкоўваючыся лёсу і абставінам, перажываючы разам з горадам усё, што выпала на яго долю як цяпер, так і ў былыя часы.
А ты ведаеш мая родная бабка загінула ў засценках КДБ, а можа, у лагеры ў Сібіры Ёй далі дзесяць гадоў без права перапіскі. Уляпілі па поўнай праграме, нечакана сказала Вера.
Дзве маладыя жанчыны сядзелі на адкрытай тэрасе кафэ з відам на Нямігу. Адна з іх Вера, другую звалі Ліда. Яны не былі блізкімі сяброўкамі, хутчэй прыяцелькамі. Зрэдку сустракаліся пабалбатаць. Непадалёку ад тэрасы доўгая лесвіца з вуліцы Багдановіча падымалася на гару. Уверх і ўніз па лесвіцы няспынна ішлі людзі. На другі бок вуліцы, запруджанай машынамі і аўтобусамі, віднелася царква, невялікая, з высокімі вузкімі стрэльчатымі вокнамі і купаламі, нібыта згубленая ў часе сярод гаму і тлуму сучаснага горада.
Прыяцелькі елі марожанае са шкляных, на высокіх ножках крэманак. Яны толькі што адабедалі за бутэлькай віна, падчас абеду вялі свецкія размовы пра новыя тэндэнцыі сусветнай моды: тканіны і сілуэты, колеры і аксесуары, выбітныя калекцыі адзення на еўрапейскіх подыумах. Абедзве былі мадэльерамі паводле адукацыі.
Вера задуменна патупіла позірк у шкляную крэманку. Рудыя стрыжаныя хвалістыя валасы, закладзеныя за вушы, адкрывалі твар з прыемным мяккім авалам. Доўгая грыўка, зачасаная над ілбом на правы бок, была прышпілена да валасоў заколкай, аздобленай дробнымі каменьчыкамі празрыстага шклярусу. Вера паматляла металічнай лыжачкай над марожаным і кінжалам уторкнула яе ў белую халодную масу.
Дзесяць гадоў без права перапіскі, глуха паўтарыла яна сказанае.
Прыяцелька паёжылася. Яна была шакавана. Чужая таямніца навалілася на яе і бянтэжыла. Так нечакана, здаецца, ні з таго ні з сяго.
Навошта ты мне пра гэта гаворыш? Я б ніколі нічога падобнага не магла падумаць. Ты б не сказала, я б і не ведала.
А я хачу расказаць. Мне трэба з кімсьці падзяліцца. Я ведаю, што ўсё застанецца між намі, ты нікому не скажаш, упэўнена сказала Вера і, холадна зачапіўшы позіркам лыжку ў марозіве, выдыхнула, А калі на тое пайшло, то мне наогул пляваць. Я ўсё адно зязджаю ў Канаду.
Вера, я ў шоку! Столькі навін запар! Ліда разгублена глядзела на прыяцельку.
Вось так атрымалася, дарагая мая. Я не хвалілася пра Канаду, бо і сама была не ўпэўнена спраўдзіцца ці не. Мы выйгралі грынкарту, так што зязджаем усёй сямёй: я, муж і дачка.
Ды пачакай ты з Канадай. Давай па парадку. Раз пачала пра бабку сваю, то расказвай. Як гэта магло здарыцца?
Вера хмыкнула, без злосці, толькі з нейкай неадольнай тугой.
Як магло здарыцца? А вельмі проста. Прыехалі ноччу і забралі Яна мадысткай была. Бадай як мы з табой, толькі без дыплома. Мадысткай, разумееш? Гучыць, праўда? Так раней швачак называлі, каторыя файна шылі. Бабуля мая абшывала жонак вышэйшага афіцэрскага складу Яе выклікалі ў КДБ і прапанавалі пісаць даносы на афіцэраў і іхніх жонак.
А яна?
Ліда, не міргаючы, неадрыўна глядзела на Веру.
А яна адмовілася Працяг ты ведаеш А маладая ж зусім была, прыблізна майго ўзросту, Вера пакратала лыжкай абмяклае марожанае, зірнула на другі бок вуліцы на царкву і перарывіста ўздыхнула. А я б хацела мець бабулю, каб яна са мной забаўлялася, у парк вадзіла, на каруселі Не прыйшлося Яе больш ніхто ніколі не бачыў. Дзед напісаў пакаяннае пісьмо, што нічога супольнага з ёй мець не хоча Каб дзяцей уратаваць. Трое было: мая маці і яшчэ дзве старэйшыя сястры. Самай большай сем гадоў, а маёй маці усяго год. Дзед баяўся калі яго забяруць, што з імі будзе? Раскідаюць па дзетдамах.
Я не ведаю, што табе і сказаць.
А што тут гаварыць?.. Ладна, праехалі. Але, між іншым, цяпер у нас галоснасць, можна пра ўсё разважаць. Рэабілітацыі арганізоўваць.
Толькі каму ад іх цёпла? Ты ўяві, мне ж самой пра бабку сказалі зусім нядаўна Цётка прызналася. Гэта была таямніца за сямю пячацямі. Усе маўчалі. У сямі пра гэта ніколі не ўзгадвалі. Прыдумалі казку, маўляў, пайшла з дому і не вярнулася, прапала без вестак А я верыла ў тую казку.. і не толькі да ўсяго шчырай камсамолкай была, верыла ў савецкі строй, самы справядлівы на свеце.
На двары быў канец дзевяностых. Шмат змянілася. Мінулае, развенчанае і аголенае, бязлітасна паўставала перад людзьмі з тэлевізійных эфіраў, газетных старонак, а для кагосьці з прызнанняў сваякоў, паўставала ў іншым святле, непрывабнае і жорсткае. Пра тое, пра што раней бацькі баяліся і рот раскрыць, дзеці цяпер смела разважалі.
Усе мы ў нешта верылі філасофскі заўважыла Ліда і ўспомніла сябе камсамолкай: белая блузка, а на грудзях камсамольскі значок з выявай Ільіча, правадыра савецкага народа.
Мы верылі, а насамрэч вунь што адбывалася.
Лес сякуць шчэпкі ляцяць расхожая фраза са старога савецкага фільма неяк сама сабой вылецела з Лідзіных вуснаў. Ліда абапёрлася локцямі аб стол і, прымружыўшы вочы, ацэньваючы глянула на горад, на Нямігу. У нас на Беларусі насеклі дык насеклі Прайшліся па краіне войнамі чужыя салдаты і свае дамарошчаныя будаўнікі камунізму, рэвалюцыянеры з атэістамі рукі прыклалі. Ты паглядзі, што з горадам зрабілі: ўсё ўшчэнт размалацілі. Ад старога горада амаль нічога не засталося. Я гляджу на цэркаўку і дзіўлюся, як яна ацалела?
І я таксама Яна мяне чапляе, здаецца самотнай, заціснутай сярод сучасных пабудоў, журботна і ціха прамаўляла словы Вера.
У пачатку дваццатага стагоддзя Мінск выглядаў зусім па-іншаму. На месцы сучасных высотных гмахаў стаялі ўтульныя будынкі старадаўняй архітэктуры. Было больш за сотню культавых пабудоў: цэрквы, касцёлы, сінагогі, мячэці. З успамінаў нямецкага афіцэра падчас Першай сусветнай вайны: «1917 год Мы спыніліся ў полі. Наперадзе віднеўся вялікі горад, увесь усыпаны купаламі цэркваў, што пераліваліся і зіхацелі ў промнях узыходзячага сонца. Горад ціхі і спакойны ў ранішні час. Гэта быў Мінск». Няма таго, што раньш было.
А бабка з дзедам твае дзе жылі? падбадзёрваючым тонам запытала Вера.
У іх быў свой дом недзе паблізу Камароўкі. Ад прадзеда застаўся. Мае продкі заўсёды жылі ў Мінску А я цяпер нават і не ведаю, у якім месцы стаяў іх дом Уяўляеш? Жыву побач і не ведаю ні знаку не засталося, ні ўспаміну.
Вочы Веры сталі вільготнымі.
Паслухай, хопіць табе кіснуць. Мінулае усё адно не зменіш, а жыццё працягваецца.
Так, жыццё працягваецца, ва ўнісон журботна прамовіла Вера.
Лідзе было няўтульна ад Верыных прызнанняў. Чужая таямніца. Што цяпер з ёй рабіць? «Буду маўчаць, не мая гэта справа», падумала Ліда.
Яна зірнула на жоўты асляпляльны круг сонца, паморшчылася ад сыпануўшага ў вочы святла. Самы разгар чэрвеня. Горад напаляўся спёкай, усмоктваў ў сябе гарачыню дня. Праязджаўшыя аўтобусы лавілі ў расчыненыя форткі струмені свежага паветра. Душна. Гарадскія дрэвы змарнелі, стаміліся ад спёкі. Пабляклае пад вулічным копатным пылам лісце пакорліва чакала дажджу.
І наогул, калі хочаш ведаць шчырасць за шчырасць калі хочаш ведаць, я таксама атрымала порцыю г на дарагой радзіме, са стрыманай гаркотай сказала Ліда.
Ліда менавіта так і прамовіла «порцыю г». Вымавіць поўнасцю гэта слова не выпадала. Ну як жа? Яны амаль свецкія мінскія дамы. Замежнае віно, кафэ, марожанае. І потым, адукацыя абавязвала. Вывучалі гісторыю выяўленчага мастацтва, жывапіс, графіку, вытанчаныя стылі барока, ракако, готыку Перадавы атрад інтэлігенцыі. Некранутае марожанае раставала ў крэманках, аплываючы з круглых рыхлых марозных круглякоў. Ліда дакранулася рукой да слізкага шкла крэманкі, пальцы працяў вільготны холад. Прамым паглядам яна зазірнула Веры ў вочы і прадоўжыла:
Ты думаеш, мне лёгка было, калі я ў пятнаццаць гадоў з вёскі прыехала вучыцца ў Мінск, а тут усё па-руску?.. Яны раскалолі мой свет на «да» і «пасля». Я жыла сабе ў вёсцы, вучылася на беларускай мове, усё навокал было беларускае, а потым паехала ў Мінск заўваж, я не ў Канаду паехала, а ў родную сталіцу і на табе я не магу быць сама сабой, я не магу вучыцца на беларускай мове І цяпер у мяне два сусветы: адзін з мамай у вёсцы беларускі, а другі з табой вось тут з марожаным ў кафэ мінска-рускі. І хто гэта прыдумаў, што ў Мінску павінна ўсё быць па-руску? Напэўна тыя, хто тваю бабку ў турму адправілі. У іх наогул было шмат «геніяльных» ідэй.