Вам трэба было нарадзiцца Напалеонам, вы так не думаеце, доктар Глінскі? Вы хочаце зламаць усю сістэму міждзяржаўных адносін адным сваім жаданнем, і вы дазволіце гаварыць шчыра? вашы прапановы настолькі ўтапічныя і нават месцамі дзіцячыя, што я не зусім разумею, дзе вы гаворыце сурёзна, а дзе жартуеце.
Вы параўналі мяне з Напалеонам, доктар Эш, гэта прыемна. У мяне ёсць адна рыса, якая яднае мяне не толькі з гэтым выбітным гістарычным дзеячам, але і з іншымі вялікімі заваёўнікамі ў гісторыі чалавецтва, і яшчэ адна, якая цалкам зводзіць усё падабенства на нішто. Чынгісхан казаў так: «Ведаеш чаго я хачу? Я хачу каб прыгожая дзяўчына ў прыгожых строях пранесла залатое блюда ад Жоўтага мора да Чырвонага і не баялася ані за сваё блюда, ані за сваё адзенне, ані за свой гонар». Чулі гэтую фразу?
Прызнацца, не.
Я чуў яе ад прэзідэнта Татарстана Менціміра Шайміева. Не магу паручыцца за тое, што яна на самой справе належыць Чынгісхану, роўна як і за дакладнасць цытавання. Аднак, калі прыняць на веру, што гэта праўда, то я магу сказаць пра сябе, што я сапраўды хацеў бы таго ж. Вось толькі, у адрозненне ад Вялікіх мінулага, я не хачу вайны і крыві для будучага росквіту. Я лічу, што дасягнуць яго можна без забойстваў, пакут і гвалту.
Ухвальна. Але так заяўлялі многія, і ніхто з іх не стаў Месіем хтосьці быў проста варятам, а хтосьці нарадзіўся нашмат раней за свой час і, не сустрэўшы разумення, памёр у невядомасці і бяссіллі. Вашы прапановы нежыццяздольная, так да каго ж вы можаце аднесці сябе: да варятаў, або да тых, хто жыве не ў сваю эпоху?
Што ж, не мне судзіць аб уласнай адэкватнасці. Што ж тычыцца другога варыянту вы самі не можаце вызначыцца. Спачатку вы сказалі, што я спазніўся гадоў на дзвесце, цяпер сцвярджаеце, што мой час, наадварот, пакуль не прыйшоў.
Я проста выказаў здагадку. Нават калі вашы прапановы гэта дзіцячая наіўнасць, здараецца, што і яна таксама па-свойму геніяльная, бо дзіця пазбаўлена штампаў і забабонаў дарослага і бачыць усё максімальна проста, без паўтонаў, якія часам існуюць толькі ў свядомасці старэйшых. Аднак раскажыце мне, чаго вы хочаце? Як вы правільна заўважылі, я не кінуся на прыём да Генеральнага сакратара з гэтымі паперамі, што ж тады я магу зрабіць для вас і вашай работы?
Мне патрэбна меркаванне дарослага і дасведчанага чалавека, які бачыць усё паўтоны.
Ваша іронія зусім не была тонкай, доктар Глінскі. Я хачу, каб вы разумелі, што я зараз размаўляю з вамі толькі таму, што ў мінулым мы шматкроць звярталіся да вас і, верагодна, будзем звяртацца ў будучыні за распрацоўкай сацыялагічных і паліталагічных праграм, якія рэальна працуюць на практыцы. Дарэчы, дазвольце мне трохі адхіліцца ад тэмы. Скажыце, чаму вы не пагадзіліся на пастаянную працу ў Сакратарыяце? Мы прапаноўвалі вам дастаткова высокія пасады шмат разоў, аднак вы заўсёды адхілялі нашы прапановы. Што кіруе вамі?
Доктар Эш, я нагаварыў шмат непрыемных рэчаў пра сістэму, у якой вы працуеце і ў якую хочаце зацягнуць мяне. Я зарабляю дастаткова грошай для існавання, якое мяне задавальняе, у тым ліку і на кантрактах з вамі. Мне не трэба больш. Але я хачу разумець, што я магу рабіць тое, што лічу патрэбным нават калі гэта не знаходзіць разумення. Мне даводзілася працаваць у бюракратычнай дзяржаўнай сістэме, калі я быў маладзейшы ва Усходняй Еўропе непаваротлівы дзяржапарат гэта, на жаль, норма жыцця. Я быў вымушаны выконваць абсалютна бескарысную, на маю думку, працу, якая ніколі не прыносіла ані задавальнення мне, ані карысці людзям. Так, сэнс Сакратарыята ААН зусім іншы, аднак форма шмат у чым падобная: усе бюракратычныя сістэмы ў свеце амаль аднолькавыя. Я ўжо стаміўся ад гэтай бессэнсоўнасці, фальшу і фальсіфікацыі рэальнай працы ў маладосці, так навошта я павінен паўтараць гэтую памылку цяпер?
Што ж, па меншай меры гэта было шчыра. Не магу пагадзіцца з вамі ва ўсім, аднак і спрачацца не стану у першую чаргу таму, што вы падумаеце, быццам я абараняю Сакратарыят і яго працу як сваё дзецішча, хоць гэта зусім не так. Аднак я падыскутую з вамі з нагоды тэзісаў, якія вы выклалі.
Як я ўжо сказаў, вы хочаце зламаць усю далікатную сістэму міждзяржаўных адносінаў адной толькі сваёй воляй, але вы не разумееце, што для будаўніцтва нават гэтай, мякка кажучы, няўстойлівай сістэмы спатрэбілася сусветная вайна, пагроза ядзернага апакаліпсісу, незлічоная колькасць гуманітарных і ваенных крызісаў. Усё гэта прымусіла краіны хоць неяк дамаўляцца паміж сабой, каб пазбегнуць банальнага знікнення з палітычнай карты свету. Вы, здаецца, забываеце, што ААН гэта не наглядны орган, не міжнародны паліцэйскі, які з дубінкай стаіць на скрыжаванні, і нават не пажылы дзед, які назірае, па вашых словах, за небяспечнымі гульнямі падлеткаў. ААН гэта ўсяго толькі перамоўная пляцоўка, дзе бакі, якія маюць свае інтарэсы, адрозныя ад інтарэсаў іншых, могуць вырашаць канфліктныя сітуацыі неваенным шляхам. Могуць і часам нават імкнуцца гэта рабіць. ААН не можа прымусіць кагосьці да міру, даць ці не даць тэхналогіі і эканамічныя прэферэнцыі ў абмен на адмаўленне ад вайны. Гэта робяць самі краіны, якія ўдзельнічаюць у перамовах у залах пасяджэнняў Савета Бяспекі і Генасамблеі. Вы першапачаткова пераблыталі магазін адзення з краўцом, дык што вы хацелі пачуць ад нас? Для таго, каб вашы прапановы былі ператвораныя ў жыццё, патрэбныя заявы ў іх падтрымку ад кіраўнікоў найбольш уплывовых краін свету. Вы зможаце забяспечыць такія заявы хоць бы ад кіраўнікоў ЗША, Расіі і Кітая? Асабіста я не. Заўважце, я нават не кажу пра ўсе дзяржавы, якія засядаюць у Савеце Бяспекі, і ўжо тым больш проста пра большасць на Генасамблеі.
Гэта першае. Далей вы патрабуеце перагляду бюджэту ААН з мэтай фінансавання гэтай арганізацыі. Скажу вам яшчэ больш: мала проста перагледзець гэты бюджэт і пераразмеркаваць артыкулы. Неабходна радыкальна павялічыць бюджэт. Колькі вам спатрэбіцца на стварэнне такой арганізацыі, матэрыяльнай базы, лабараторый, палігонаў, на прыцягненне спецыялістаў, лагістыку і забеспячэнне? Дзесяць мільярдаў? Дваццаць? Сто? І гаворка ж ідзе толькі пра пачатковую стадыю. Бюджэт ААН на 20142015 гады склаў пяць з паловай мільярдаў долараў. А хто працягне фінансаванне арганізацыі міратворчых місій, неабходнасць у якіх не знікне нават пры ўмове рэалізацыі вашых мар яшчэ некалькі дзесяцігоддзяў? Хто будзе працягваць фінансаванне дзеля рэагавання на гуманітарныя крызісы? На працу Сакратарыята, Генасамблеі і Савета Бяспекі? У рэшце рэшт, чаму вы забываеце пра тое, што гэты самы бюджэт складаецца з унёскаў усё тых жа краін-удзельніц? Таму такое рашэнне прымаецца імі ж на Генасамблеі, а не ў кулуарах офіса ў Нью-Ёрку ці Жэневе. Вы павінны пераконваць не мяне, а краіны-донары. І, паверце, калі здарыцца цуд і вы пераканаеце іх, Сакратарыят не толькі не будзе мець жадання, але і юрыдычнага права перашкаджаць рашэнню Генасамблеі. Але для гэтага трэба быць не проста Напалеонам, з якім я вас параўнаў першапачаткова. Для гэтага вы павінны мець як мінімум аўтарытэт Напалеона, Гая Юлія Цэзара, Аляксандра Македонскага і прэзідэнта ЗША ў дадатак. Прабачце ўжо мяне за шчырасць, але пакуль вы не валодаеце такім аўтарытэтам.
Вы бачыце ідэальныя карцінкі ўтапічнага свету, у якім няма вайны і ўсім хапае хлеба, вады і бензіну. Ах, выбачайце, у сістэму вашага свету бензін не ўпісваецца, я забыўся. Але мы жывём у рэальнасці, закіданай інфармацыйнымі зводкамі з палёў бітваў і месцаў захопу закладнікаў. І нафта тут усё яшчэ найкаштоўнейшы рэсурс, а не анахранізм, якім яе бачыце вы ўжо сёння. Чалавек забіваў заўсёды, і, верагодна, будзе забіваць надалей, я не бачу перадумоў для таго, каб змяніць гэтую сітуацыю. У гісторыі не было зваротнага і, баюся, не будзе. Наша задача зрабіць так, каб прадухіліць не ўсе смерці, а тысячу, дзве, тры, сто тысяч; каб мужчыны забівалі толькі ўзброеных мужчын, а не бяззбройных жанчын, дзяцей і старых. Каб, нарэшце, палегчыць пакуты тых, хто ўсё-ткі трапіў пад абстрэл, за кошт забароны боепрыпасаў са змешчаным цэнтрам цяжару, супрацьпяхотных мін і бомб, баявым элементам якіх зяўляецца белы фосфар. Чаму вы лічыце, што нашых намаганняў недастаткова?
Ці спрабаваў хто-небудзь у гісторыі, доктар Эш, пераадолець цягу чалавека да забойства за кошт страху перад адсутнасцю будучыні ці, наадварот, прэферэнцый, пры якіх забойства стане бессэнсоўным? Альбо мы так і будзем вечна скуголіць аб тым, што ў гісторыі не было такіх прэцэдэнтаў і не будзе ніколі па меншай меры пры нашым жыцці? Мне здаецца, што гэта замкнёнае заганнае кола, якое мы нават не хочам паспрабаваць разарваць.
Ну што ж, кідайце выклік сістэме, доктар Глінскі. Калі ваша мара барацьба з ветракамі, то я ўмываю рукі. Дарэчы, я не скончыў свае высновы. Апошняй вашай прапановай было ўнушэнне абывацелям ва ўсім свеце выключнай важнасці і патрэбнасці вашай праграмы. Няўжо вы не ведаеце, наколькі небяспечна гуляць са свядомасцю мас, нават маючы на ўвазе добрыя мэты? Усе эксперыменты, якія праводзіліся на гэтую тэму, былі праваленыя з трэскам. Некаторыя скончыліся вялікай крывёй і прывялі да незваротных наступстваў. Вы хочаце паспрабаваць яшчэ раз?
Паўтаруся, я не заклікаю да гвалту, змены дзяржаўных межаў, пераследу па тых ці іншых прыкметах. Мая дактрына гэта гуманізм ва ўсіх яго праявах. Роўныя магчымасці для кожнага так, гэта агучвалі многія, але ніхто з іх не думаў, што будзе, калі даць гэтыя самыя роўныя магчымасці людзям ва ўмовах дэфіцыту прадуктаў харчавання, энергіі і доступу да выгод, з якім мы сутыкаемся ўжо цяпер. Я думаю пра тое, як вырашыць корань праблемы, а не яе следства, як зрабіць так, каб больш не было сэнсу змагацца за стратэгічныя крошкі.
Вы і сапраўды ўявілі сябе месіем.
Не, усяго толькі чалавекам, які не блытае хвост з галавой.
Адкуль вы ведаеце, што на самой справе што? І чаму вы лічыце, што толькі вы бачыце свет у адзіна правільным святле?
Я ўздыхнуў.
Я разумею, доктар Эш. Вам здаецца, што я варят. Але ж варяцтвам было б патрабаваць ад вас імгненных дзеянняў, а я ўсяго толькі прапаную сваё бачанне праблемы, не чакаючы, што вы будзеце ўвасабляць у жыццё ідэі, якія падаюцца вам утапічнымі.