Сонца таксама было цэнім земляробамі, як крыніца святла і цяпла і ўмова вырастання за ўсё ў прыродзе, але тут быў выключаны элемент выпадковасці, элемент капрызаў чароўнай волі сонца было увасабленнем заканамернасці. Ўвесь гадавы цыкл паганскіх абрадаў быў пабудаваны на чатырох сонечных фазах і падпарадкаваны 12 сонечным месяцах. Сонца ў выяўленчым мастацтве усімі вякамі было для земляробаў сімвалам дабра, знакам святла, што разганяе цемру. Старажытныя славяне, як і многія іншыя народы, прымалі геацэнтрычнай мадэль свету.
У паданнях славян-язычнікаў аб падземным-падводным ярусе свету таксама шмат агульначалавечага, шмат адгалоскаў той аддаленай эпохі, калі пасля раставання гіганцкага ледніка кантыненты былі затопленыя морамі і азёрамі, хутчэй за мяне свае абрысы, імклівымі рэкамі, прабівалі горныя камлюкі, неабсяжнымі балотамі ў нізкіх далінах. Фальклор яшчэ не вывучаны з пункту гледжання таго, які рэзкі пералом павінен быў адбыцца ў чалавечай свядомасці пры такім хуткім перавароце ў прыродзе, у абліччы і сутнасці свету.
Важнай часткай уяўленняў аб падземным свеце з'яўляецца агульначалавечая канцэпцыя падземнага акіяна, у які апускаецца сонца на заходзе, плыве ноччу і выплывае на другім канцы зямлі раніцай. Начны прасоўванне сонца ажыццяўлялася вадаплаўнымі птушкамі (качкамі, лебедзямі), а часам дзеючай асобай быў падземны яшчар, заглатывала сонца вечарам на захадзе і вырыгивавший яго раніцай на ўсходзе. Днём сонца па небе над зямлёй вабілі коні плі магутныя птушкі накшталт лебедзяў.
Асаблівае месца сярод паганскіх абрадаў займаў абрад пахавання. На працягу доўгага перыяду моцна вагалася суадносіны двух асноўных відаў пахавальнага абраду трупоположения і спалення. Першабытнае пахаванне скурчаныя трупы, якім штучна надавалася становішча эмбрыёна ў чэраве, было звязана з верай у другое нараджэнне пасля смерці. Таму памерлага і хавалі падрыхтаваным да гэтага другога нараджэння. Праславяне яшчэ ў бронзавым веку падняліся на новую прыступку і адмовіліся ад скурчаныя Неўзабаве з'явіўся зусім новы абрад пахавання, спароджаны новымі поглядамі пра душу чалавека, якая не ўвасабляецца зноў у якой-небудзь іншай істоце (зьвяры, чалавеку, птушцы ), а перамяшчаецца ў паветраную прастору неба. Культ продкаў раздвоіўся: з аднаго боку, бязважкая, нябачная душа далучаць да нябесным сілам, гэтак важным для тых земляробаў, у якіх не было штучнага арашэння, а ўсё залежала ад нябеснай вады. З іншага боку, добразычлівых продкаў, «дзядоў», неабходна было звязаць з зямлёй, тае, што нараджае ўраджай. Гэта дасягалася празь закапвання спаленага праху ў зямлю і пабудовы над пахаваннем мадэлі дома, «дамавін». Крыху счакаўшы, у 9 10 стст. н. э., калі ўжо сфармавалася Кіеўская дзяржава, сярод некаторай часткі рускай шляхты ў трэці раз з'явіўся абрад простага пахавання без спалення, што адбылося, па ўсёй верагоднасці, пад уплывам ўзнавіліся сувязяў з хрысціянскай Візантыяй. Але як толькі пачалася шматгадовая вайна з імперыяй, вялікакняжацкае атачэнне падкрэслена вярнулася да крэмацыі. Курганы эпохі Святаслава, які пераследваў хрысціянаў, былі грандыёзнымі будынкамі на высокіх берагах рэк, пахавальныя вогнішчы якіх павінны былі быць бачныя ў радыусе каля 40 км, т. Е. На прастору чатырох пяці тысяч квадратных кіламетраў!
Славянскае паганства дасягнула апагею напярэдадні адукацыі Кіеўскай дзяржавы і ў першыя два стагоддзі яе фарміравання (9 10 стст.), Калі культ Пяруна, бога навальніцы і заступніка воінаў і князёў, стаў дзяржаўнай рэлігіяй Кіеўскай Русі. Асаблівую ролю тут адыграла жрэцкага саслоўя старажытнай Русі. Агульнай назвай жрацоў было «вешчуны» ці «чараўнікі». У складзе ўсяго жрэцкага саслоўя было шмат розных разрадаў. Вядомыя «вешчуны-облакопрогонители», тыя, якія павінны былі прадказваць і сваімі магічнымі дзеяннямі ствараць неабходную людзям надвор'е. Былі вешчуны-лекары, якія лячылі людзей сродкамі народнай медыцыны, «вешчуны-хранильники», якія кіравалі складанай справай вырабу рознага роду кудменяў-абярэгаў і, відавочна, арнаментальных сімвалічных кампазіцый. Творчасць гэтай катэгорыі вешчуноў могуць вывучаць як археолагі па шматлікіх старажытным упрыгожванням, якія служылі адначасова і засцярогамі, так і этнографы па пережиточным сюжэтах вышыўкі з багіняй Макошы, малітоўна абарачаецца да неба, багінямі вясны, якія едуць на конях «з залатой сахой» і шматлікімі сімвалічнымі ўзорамі. Найцікавы разрад вешчуноў складалі «вешчуны-блюзьнер», казачнікі «кощюн» міфаў, захавальнікі старажытных паданняў і эпічных паданняў. Казачнікаў называлі таксама «баяны», «заклінальнікі», што звязана з дзеясловам «баять» распавядаць, спяваць, заклінаць. Акрамя вешчуноў-чараўніц, існавалі і жанчыны-вядзьмаркі, ведзьмы (ад «ведаць» ведаць), чараўніцы, «потворы».
Паўночнае ўзбярэжжа Чорнага мора і Каўказ яшчэ ў дагістарычныя часы былі заселеныя Скіфамі. Скіфы, у дадзеным выпадку, могуць атаясамляцца з іранцамі, таўрамі (народ, які жыў на тэрыторыі Крыму), фракійцамі, фінскімі і праславянскай плямёнамі. Першапачаткова Скіфы былі качэўнікамі, але пазней асноўная іх маса перайшла да аселага ладу жыцця і ўтварыла «Скіфскай царства», якое знаходзілася ў пастаянных кантактах са сваімі суседзямі. Прыкладна ў 7 ст. да н. э. пачалася каланізацыя Паўночнага Прычарнамор'я старажытнымі грэкамі. Каланізатары сустракалі супраціў з боку скіфаў, але, як правіла, у лакальных сутычках выходзілі пераможцамі, звяртаючы ў рабства няскораных плямёнаў. Зрэшты, рабы-скіфы не карысталіся вялікім попытам з-за іх свавольства і прыроднай схільнасці да віна. Пазней скіфам даводзілася весці барацьбу і з Рымлянамі.
Толькі ў мінулым стагоддзі расійскімі археолагамі была адкрыта яшчэ адна своеасаблівая культура, якая існавала прыкладна ў 24 стагоддзях нашай эры і названая гісторыкамі «Чарняхоўскага».
Сляды «Чарняхоўскага» культуры былі знойдзеныя на ўзбярэжжы Дняпра, недалёка ад Кіева. Этнічна «черняховцы» былі блізкія да іранцам, разам з тым сярод іх маглі быць і іншыя этнасы, у тым ліку і праславяне. Вядома, што «черняховцы» мелі вельмі цесныя кантакты з Рымскай імперыяй і гоцкімі плямёнамі. Высокая канцэнтрацыя насельніцтва, а таксама высокі ўзровень развіцця земляробства і ранніх рамёстваў стварылі перадумовы для стварэння дзяржаўнасці, але самабытная цывілізацыя не выстаяла пад ударамі гунаў.
Вялікія змены ў дэмаграфічную сітуацыю на тэрыторыі нашай краіны ў той час ўнесла гуннской навала. Гуны былі вядомыя яшчэ старажытным кітайцам. Прыкладна ў 2 стагоддзі да н.э. яны былі змушаныя адысці на захад пад ціскам войскаў «пад неба» і дзесьці да 2 стагоддзю н.э. выйшлі да Волзе. На берагах Волгі гуны вымушаныя былі затрымацца амаль на два стагоддзі, паколькі сустрэлі супраціў з боку алан (іранцаў). Пазней, зламаўшы супраціў аланскіх плямёнаў, гуны накіраваліся на селішча «черняховцев» і далей на захад. Вельмі ваяўнічыя гуны вялі качавы лад жыцця, тым не менш, выпрабоўваючы на сабе ўплыў культур заваяваных народаў, усё больш імкнуліся да выгод цывілізацыі. Знакаміты гуннскі цар Атыла ужо меў палацы і іншыя атрыбуты аселай побыту. Такім чынам, можна казаць пра з'яўленне на мапе сьвету да 45 стст. гуннского дзяржавы, які распасціраўся да межаў рымскай імперыі, і якое ўяўляла сабой складаны кангламерат народаў, дзе прышлыя гуны ўжо складалі меншасць. Пасля смерці Атылы, пачаліся звады сярод спадчыннікаў і заваяваныя народы, скарыстаўшыся сітуацыяй, адціснулі гунаў на ўсход у прычарнаморскія стэпы.
У складзе гуннской плямёнаў можна вылучыць прототюрков. Спачатку іх роля не была дамінуючай, але становішча стала мяняцца ў 6 стагоддзі, калі з усходу, з межаў цяперашняй Манголіі, на захад накіраваўся магутны струмень прототюркских плямёнаў. Тады ж імі была ўтворана моцная канфедэрацыя, названая Цюркскі каганат і якая распасціралася на вялізнай прасторы ад Манголіі да Волгі. У каганат існавала выразная іерархічная структура, на чале якой знаходзіўся Хакан, які мае неабмежаваную ўладу і прыраўнаны качэўнікамі да кітайскага імператара. Пазней Цюркскі каганат распаўся на дзве часткі, з якіх так званы Западнотюркский каганат панаваў на тэрыторыі ад Алтая да Волгі, а затым распаўсюдзіў сваю ўладу і на частку Прадкаўказзі.
Самым сур'ёзным наступствам гэтага ўтварэння быў прыход цюрок на захад, у тым ліку і ва Ўсходнюю Еўропу. У 610 стст. насельніцтва амаль ўсёй стэпавай частцы Усходняй Еўропы падвергнулася тюркизации, тады як у лесастэпавай зацвярджаўся дамінант славян.
Толькі на цэнтральным Каўказе захаваўся магутны масіў аланского (іранскага) этнасу, які акрыяў пасля гуннского пагрому і ўзнавіў сваё палітычнае аб'яднанне аланскіх саюз.
Таксама, у заходнім Предкавказье (тэрыторыя цяперашняга Краснадарскага краю) у 6 ст. пануючае становішча занялі булгары і ўтварылі дзяржаву, якая атрымала назву Вялікая Булгарыя. Булгары сапернічалі з заходнімі цюрак і спрабавалі распаўсюдзіць свой уплыў на захадзе, у стэпах сучаснай Украіны. У другой палове 7 ст., Пад ударамі хазар, яны вымушаныя былі пакінуць радзіму. Большая частка булгар сышла на Балканы, частку ў Цэнтральную Еўропу, але некаторыя ўсё ж засталіся ў перадгор'ях Каўказа.
У 7 ст., Распадаецца Западнотюркский каганат і з яго, самастойнай адукацыяй, вылучаецца Хазарскі царства. Першапачаткова хазары апісваліся рознымі крыніцамі як прадстаўнікі мангалоіднай расы, аднак, пазней яны мелі ўжо іншае аблічча з відавочным перавагай еўрапеоіднага расавага тыпу. Гэта сведчыць аб тым, што, будучы прадстаўнікамі гуннской плямёнаў, хазары змешваліся з мясцовымі народамі. Цэнтрам Хазарскага дзяржавы спачатку быў Прыморскі Дагестан, дзе знаходзіліся першыя дзве сталіцы Баланджар і Самандар. Вядома, што хазары часта выступалі саюзнікамі Візантыі ў войнах з Іранам. Таксама, яны актыўна сапернічалі з арабамі і з-за войнаў з імі вымушаныя былі перанесці сваю сталіцу на поўнач ад, у вусце Волгі. Больш за тое, хазары пайшлі далей на паўночны захад. Рускія летапісы адзначаюць, што ім плацілі даніну славянскія плямёны вяцічы, радзімічы і нейкі час паляне.