Wiem, tam jest karczma, gdzie czasem można dostać szklankę dobrej wódki.
Głupi jesteś. Mam na myśli to, co jest dalej, znacznie dalej.
Jeszcze dalej od karczmy? zdziwił się Senderl. Nie, tego nie wiem. A ty, Beniaminie, wiesz?
Czy ja wiem? Też mi pytanie. Tam ci dopiero świat! Beniamin mówił to ze szczególną pasją, przypominał teraz Kolumba z okresu, gdy odkrywał on Amerykę.
Cóż więc tam jest?
Tam, tam zapalił się Beniamin tam jest smok, tam są potwory!
Czy to ten potwór, który dla króla Salomona ciął kamienie na budowę Świątyni? zapytał prostodusznie Senderl.
Tak, kochanie, tak. Tam, w Ziemi Izraela, w tamtej krainie. A chciałbyś tam być?
A ty?
Też pytanie. Oczywiście, że chcę, Senderl. Chcę i wkrótce tam będę.
Zazdroszczę ci, Beniaminie. Najesz się do syta chleba świętojańskiego i daktyli.
I ty byś mógł się najeść. Twój udział w Ziemi Izraela jest równy mojemu.
Udział udziałem, ale jak się tam dostać? Tam przecież Turczyn45 włada.
Na to, Senderl, znajdzie się sposób. Powiedz mi, kochany, czy wiesz coś o Czerwonych Żydach?
Nasłuchałem się o nich wielu opowieści za piecem, ale żebym wiedział dokładnie, gdzie mieszkają i jak do nich dotrzeć, nie, tego nie wiem. Gdyby było inaczej, nie omieszkałbym cię o tym powiadomić. Czemu nie? Co mi tam!
A ja, widzisz, wiem powiedział z dumą Beniamin i mówiąc to wyciągnął z kieszeni książkę Sziwchej Jeruszolaim. Zobacz, co tu napisane. Przeczytam ci: Gdy tylko przybyłem do Barutu, spotkałem czterech Żydów z Babilonii. Z jednym nawiązałem rozmowę, znał hebrajski i nazywał się Mojżesz. Przekazał mi wiele prawdziwych informacji o rzece Sambation46. Sam to słyszał od Izraelitów, którzy na własne oczy ją widzieli i twierdzili, że mieszkają tam synowie Mojżesza. A dalej tak wyznał: przywódca tamtejszych Żydów opowiadał mi, że jakieś trzydzieści lat temu zatrzymał się u niego pewien osobnik, a był on z plemienia Szymon47, który twierdził, że w jego rodzinnej miejscowości przebywają cztery plemiona, spośród których wymienił plemię Isoschor48, zajmujące się studiowaniem Tory. Z tego też plemienia wywodzi się rządzący tam król. Poza tym przecież wyraźnie napisane jest w książce Podróże Beniamina: Stamtąd jest około dwudziestu dni drogi do gór Gisbon wznoszących się nad rzeką Guzon. W górach Gisbon mieszkają cztery plemiona: Dan, Zwulon, Aszer i Naftali. Ich państwo rozciąga się na obszarach położonych w górach. Z jednej strony otacza je rzeka Guzon. Nie znają te plemiona, co to jarzmo niewoli. Jednego mają króla nad sobą, a na imię mu reb Josef Amarkalo Halewi. I łączy ich przymierze z Kofel el Torech. Podano również wiele informacji o rodzie Bnej Rechew oraz o kraju Tejma, gdzie panuje król żydowski; poszczą tam i odprawiają modły z powodu rozproszenia w diasporze synów Izraela. A więc, jak myślisz, kochany, co by też oni uczynili, gdybym ja, Beniamin z Tuniejadówki, nagle się zjawił przed nimi? Co sądzisz o tym, Senderl?
Ja, powiadam ci, Beniaminie, byłbym po prostu wniebowzięty. To przecież nie byle co, taki gość, taki szanowny gość. Każdy zechce cię gościć, wyrywać sobie będą ciebie. Król Amarkalo chyba też. Zechciej przekazać im ode mnie najserdeczniejsze pozdrowienia. Gdybym mógł, powiadam ci, to bym tam wyruszył wraz z tobą.
A więc! wykrzyknął Beniamin, nagle natchniony nowym pomysłem. Może byśmy razem odbyli tę podróż? Słuchaj, Senderl, wierzaj mi, masz świetną okazję. Właśnie tam wyruszam. Zabieram cię ze sobą. We dwójkę jest raźniej. Jeśli, a wszystko się może na tym świecie wydarzyć, zostanę tam królem, to uczynię ciebie moim zastępcą, wicekrólem. Masz na to moją rękę. Jak długo chcesz tu tkwić i znosić niewolę twojej małżonki? Tej megiery? Popatrz na swój policzek. Marny los przy niej. Zaklinam cię, Senderl, chodź ze mną, nie pożałujesz.
W takim razie, niech będzie jako rzekłeś, skoro taka twoja wola.
A ona, co ona na to powie?
Też ci zmartwienie! Byłbym chyba ostatnim durniem, gdybym jej powiedział, dokąd mam zamiar się wybrać.
Kochany mój, daj, niech cię uściskam! Beniamin wypowiedział to z radością i czule objął ramionami Senderla Babę. Rozwiązałeś mi problem, bardzo trudny problem. Teraz powtarzam za tobą: A co powie ona?. Mam na myśli moją połowicę. Też mi zmartwienie. Pozostała wszak jeszcze jedna sprawa. Skąd wziąć pieniądze na podróż?
Pieniądze na podróż? Czy masz zamiar wykosztować się na nowe ubranie, Beniaminie, albo na przenicowanie starej kapoty? Posłuchaj mnie, ja bym ci tego nie doradzał. Przeciwnie, na drogę bardziej nadaje się stare obuwie. Nowe, piękne ubranie dostaniemy chyba na miejscu.
Racja, zupełnie słusznie. Tam nie będziemy mieli trosk tego rodzaju. Ale na razie, dopóki nie dotrzemy do celu, trzeba trochę pieniędzy na strawę.
Co znaczy, Beniaminie, na prowiant? Czy masz zamiar wozić ze sobą kuchnię? W jakim celu? Czy to po drodze nie ma szynków, zajazdów?
Nie rozumiem ciebie, Senderl. Nie wiem, co masz na myśli odpowiedział zdumiony Beniamin.
Sądzę rzekł dobrodusznie Senderl że skoro są jeszcze na świecie domy, to za jednym zamachem można do nich chodzić po prośbie. A jak postępują inni Żydzi? Jedni chodzą do drugich, po czym tamci chodzą znów do innych. Żydowska to przecież specjalność, pożyczać
5
Beniamin Pierwszy, właśc. Beniamin z Tudeli (XII w.) syn rabina z Saragossy, w latach ok. 11601173 podróżował przez południową Europę i Azję Mniejszą; pozostawił po sobie opis miejscowości zamieszkanych przez Żydów w Palestynie, Egipcie, Syrii, Persji i na południu Europy. [przypis edytorski]
6
Beniamin Drugi, Beniamin II, właśc. Israel Joseph Benjamin, częściej: J.J. Benjamin (1818 ok. 1864) rumuński Żyd, który odbył i opisał podróż po Afryce i Azji (18451851), gdzie poszukiwał Dziesięciu Zaginionych Plemion Izraela. Swoje książki publikował jako Beniamin II, co jest nawiązaniem do postaci XII-wiecznego podróżnika Beniamina z Tudeli. [przypis edytorski]
7
Czerwoni Żydzi a. zaginione plemiona część narodu izraelskiego, która została przesiedlona przez Asyryjczyków po upadku Królestwa Izraela w końcu VIII w. p.n.e. Biblia ani inne źródła nie podają jednoznacznie, co się z nimi stało, dlatego w tradycji żydowskiej trwa nadzieja, że potomkowie zaginionych Żydów żyją gdzieś w ukryciu i kiedyś połączą się z narodem. [przypis edytorski]
8
Turczyn (daw.) Turek; tu: Turcy, Turcja, Imperium Otomańskie (w skład którego wchodziła Jerozolima w latach 15171917). Akcja opowieści rozgrywa się w czasie wojny krymskiej (18531856), toczonej przez Rosję przeciwko Turcji, którą wspierali Brytyjczycy, Francuzi i Królestwo Sardynii. [przypis edytorski]
9
Pesach Pascha, Wielkanoc, Święto Wolności upamiętniające wyjście Żydów z Egiptu. [przypis tłumacza]
10
prystaw (ros. пристав) tu: komisarz policji w carskiej Rosji w XIX w. [przypis edytorski]
11
zaginione plemiona część narodu izraelskiego, która została przesiedlona przez Asyryjczyków po upadku Królestwa Izraela w końcu VIII w. p.n.e. Biblia ani inne źródła nie podają jednoznacznie, co się z nimi stało, dlatego w tradycji żydowskiej trwa nadzieja, że potomkowie zaginionych Żydów żyją gdzieś w ukryciu i kiedyś połączą się z narodem. Zaginione plemiona bywają też nazywane Czerwonymi Żydami (Die Roite Yiddelech). [przypis edytorski]
12
sak tu: torba, worek, siatka. [przypis edytorski]
13
tombakowy imitujący złoto, zrobiony z mosiądzu czerwonego (stopu 80% miedzi z cynkiem). [przypis edytorski]
14
balzaminka, dziś raczej: balsaminka niewielkie naczynie liturgiczne, w którym trzyma się kadzidełka albo pachnące zioła. [przypis edytorski]
15
chanukowy związany z Chanuką (Chanuke), świętem upamiętniającym wznowienie kultu religii mojżeszowej w odrestaurowanej Świątyni Pańskiej (165 r. p.n.e). [przypis tłumacza]
16
koperta z łańcuszkiem tu: zegarek kieszonkowy na łańcuszku a. samo blaszane pudełeczko, w którym mieści się taki zegarek. W XIX i na początku XX w. zegarek kieszonkowy uważano za oznakę elegancji i zamożności, dlatego biedni czasami nosili sam łańcuszek, wystający z kieszeni. [przypis edytorski]
17
kahał gmina żydowska. [przypis tłumacza]
18
bałaguła (daw.) furman, woźnica. [przypis edytorski]
19
sofer pisarz, skryba. [przypis edytorski]
20
mezuza zwitek pergaminu zawierający tekst z Biblii umieszczony w blaszanym lub drewnianym futerale przybitym do drzwi domu. [przypis tłumacza]
21
dobry deń (z ukr. добрий день) dzień dobry. [przypis edytorski]
22
historia Józefa i Putyfara biblijna opowieść o Józefie, synu patriarchy Jakuba, sprzedanym przez zazdrosnych braci w niewolę. Józef zyskał zaufanie swojego pana Putyfara (a. Potifara), egipskiego urzędnika, ale stracił je wskutek intryg pani i został wtrącony do więzienia. Ostatecznie, dzięki umiejętności tłumaczenia proroczych snów, Józef doszedł do znacznych godności na dworze faraona i po latach mógł udzielić wsparcia ojcu i braciom podczas klęski głodu. [przypis edytorski]
23
szczo (ukr. що) co. [przypis edytorski]
24
lipsze (z gw. ukr.) lepiej. [przypis edytorski]
25
tebe lipsze (z gw. ukr.) lepiej ci. [przypis edytorski]
26
izwidki ty (z gw. ukr.) skąd jesteś. [przypis edytorski]
27
Niomka, Beniomka zdrobnienia od imienia Beniamin, charakterystyczne dla języków wschodniosłowiańskich. [przypis edytorski]
28
Każy, że szczo ty wytarszczył na meni oczy i glianysz (z gw. ukr.) mów, czego wytrzeszczasz na mnie oczy i się gapisz. [przypis edytorski]
29
Ale może ty taki i szalony (z gw. ukr.) Ale może ty faktycznie jesteś szalony. [przypis edytorski]
30
Tresci twoi materi (z gw. ukr.) ukr. przekleństwo. [przypis edytorski]
31
żinka (ukr. жінка) kobieta; żona. [przypis edytorski]
32
tebi (z gw. ukr.) zniekształcone: tobie. [przypis edytorski]
33
dankujet tebi (z gw. ukr.) zniekształcone: podziękuje ci. [przypis edytorski]
34
Czujesz, skilki choczesz za piweń (z gw. ukr.) słuchaj, ile chcesz za koguta. [przypis edytorski]
35
majesz jajcy (z gw. ukr.) masz jajka. [przypis edytorski]
36
Czujesz, może ty baczył na drogi Żydka (z gw. ukr.) słuchaj, może widziałeś na drodze Żydka. [przypis edytorski]
37
wczera pripał jak ub wody (z gw. ukr.) wczoraj przepadł jak w wodzie (jak kamień w wodę). [przypis edytorski]