Niechże się wasza miłość nie trapi! śmiejąc się z rozpaczliwej miny Kumelskiego zawołała królewna. Prześpimy się na sianie smaczniej niż niejeden król na złocistym łożu. Poduszki są, ciepłe przykrycie jest, czegóż nam więcej trzeba?
No, a cóż można mieć na wieczerzę? pytał dalej krajczy, krzywiąc się jak po occie.
Wszystko jest, ino wasza miłość rozkaże, już będzie na stole.
Bogu dzięki, że choć z tym nie ma kłopotu. Zróbcie kaczki pieczone albo lepiej w potrawie z polewką i kasza jęczmienna do tego.
Pańskie jadło, ani słowa; ino że kaczusiów dziś nie mam. Właśnie moja ostatnie cztery wyniosła na jarmark.
No, to kurczęta.
A jakże, a jakże, jakbyś wasza miłość na własne oczy widział! Są kurczęta, siedemnaścioro ich mam, właśnie wczoraj się wylęgły.
O, ty, Judaszu, zdrajco! Śmiesz dworować sobie ze mnie?
Jako żywo, przenigdy! Sami się przekonajcie: pisklęta żółciuchne siedzą w sicie na przypiecku razem z kwoką.
Idź waść do diabła, bo ci gnaty połamię! Stój czekaj! Uwarz polewki piwnej choćby garniec, ale duchem!
W te pędy! Migiem! Ogienek aż huczy, polanka trzaskają, będzie wnet. Dawaj wasza miłość ino piwko, twarożek i śmietanę, a za jeden pacierz poleweczka gotowa.
Kumelski opadł ciężko na ławę, aż go zemdliło ze złości.
Wynoś mi się, trutniu niech cię moje oczy nie widzą! Pani Marcinowa, dobądźcie co z waszych koszów i zagrzejcie. Chciałem zaoszczędzić naszego mięsiwa i wędlin na czarną godzinę, a tu masz, czarna godzina od razu na pierwszym noclegu.
Kręcicki Pazzo, charcik królewny, wybiegł za umykającym panem Mikołajem do sieni, stamtąd na podwórko, zoczył kota na ławce przy stajni; czyż podobna na taki widok ustać spokojnie? Pazzo dał susa, kot dał dwa susy. Pazzo za nim, kot na drzewo
Krysia niespokojna, gdzie się piesek podział, wyjrzała przez nie domknięte drzwi nie ma Pazzusia. Krok dalej, dwa, trzy kroki
Pazzo, Pazzo! Gdzieś ty? Pazzo, szkaradniku! Oho, już gwiazdeczka mruga na niebie. Pazzo! Wracaj zaraz!
Jakaś postać wysuwa się zza węgła, silne ramiona unoszą dziecko jak piórko.
Maryyysiu! krzyknęła Krysia, lecz w tej samej chwili jakaś twarda dłoń przycisnęła jej usteczka, ktoś zarzucił jej grubą płachtę na głowę, ktoś zaczął biec pędem.
Ale malutki Pazzo usłyszał wołanie swej przyjaciółki rzucił się za czarnym cieniem ku wrotom, ujadając, ile sił miał w gardziołku, piskliwym, przeraźliwym głosem. Nareszcie dopadł uciekającej postaci, chwycił ząbkami za nogę, udarł mięsa, aż mu krew na pyszczek trysnęła, skoczył znów, jakby sprężyną podrzucony, złapał za rękę i zawisł jak pijawka, wgryzając się coraz mocniej. Czarna postać biegła kulejąc naprzód a naprzód, ku lasowi
Pies karczmarza, na szczęście już spuszczony z łańcucha, usłyszał wrzaskliwe ujadanie i porwał się nieznanemu bratu z pomocą. Zabiegł drogę uciekającemu cieniowi, potężne kły wiejskiego kundla wpiły się w jakieś ciało krzyk bólu i przerażenia przeszył powietrze, pokrwawione ręce puściły zdobycz, Krysia upadła na ziemię jak martwa.
Pies karczmarza zrozumiał, że bitwa wygrana, nie gonił za czarną zmorą, tylko słuchał z ciekawością i oburzeniem, co mu Pazzuś, skomląc i poszczekując, opowiadał o strasznej przygodzie.
A w izbie gościnnej Kachna z Marysią nakrywały stół do wieczerzy; Marcinowa odgrzewała zraziki z kaszą, królewna siedziała na ławie i głowę oparłszy o ścianę, drzemała.
Nagle drgnęła.
Słyszycie, dzieci? Pazzo szczekaj ujada, skomli ach, co mu się stało? Nóżkę złamał? A może go koń kopnął?
Jezus, Maria! krzyknęła Marysia nieludzkim głosem. A dziecko gdzie?
20
panny dworskie nazwiska dworzan i służby autentyczne, wzięte z Jagiellonek Przeździeckiego. [przypis autorski]
21
dziewosłęb (daw.) swat, pośrednik przy zawieraniu małżeństwa. [przypis edytorski]
22
Pewnikiem otrzymała zapowieść od jakiego zamorskiego króla, jako niebawem dziewosłębów przyśle do czasu wstąpienia na tron Anna Jagiellonka nie była zamężna, wyszła dopiero w wieku 52 lat za Stefana Batorego. [przypis edytorski]
23
sromać się (daw.) wstydzić się. [przypis edytorski]
24
A jej miłość się sroma, sama nie wie, co począć; nie dziwota: wszak ci młoda jak jagoda, jeszcze jej nie pora. ironiczne: Anna Jagiellonka miała w tym czasie 49 lat. [przypis edytorski]
25
zaradzić się tu: poradzić się, prosić o radę. [przypis edytorski]
26
Rozumiecie może, com jest ślepa albo głucha (daw.) myślicie pewnie, że jestem ślepa albo głucha. [przypis edytorski]
27
dawać pozór (daw.) uważać na coś, pilnować czegoś. [przypis edytorski]
28
pogwarka (daw.) rozmowa. [przypis edytorski]
29
żali, zali a. azali (daw.) czy, czyż; czyżby. [przypis edytorski]
30
fraucymer (z niem. Frauenzimmer: komnata kobiet, pokój dla dam) damy dworu, stałe towarzystwo królowej lub księżnej. [przypis edytorski]
31
jasyr niewola tatarska. [przypis edytorski]
32
połowica (tu daw.) połowa. [przypis edytorski]
33
cale (daw.) wcale; zupełnie, całkiem. [przypis edytorski]
34
wielebna przeoryszo ironiczne: dziewczyny zarzucają starszej koleżance, że jest tak surowa, jak matka przełożona w zakonie. [przypis edytorski]
35
Matuzal a. Matuzalem (bibl.) postać z biblijnej Księgi Rodzaju, dziadek Noego. Wg Biblii żył 969 lat. [przypis edytorski]
36
kolebka na pasach luksusowy pojazd konny, którego pasażerowie siedzieli w kabinie zawieszonej na skórzanych pasach, żeby mniej odczuwali wstrząsy na nierównych drogach. [przypis edytorski]
37
infantka (z hiszp.) córka króla, ewentualna następczyni tronu. [przypis edytorski]
38
dawno już bowiem nikt ze dworu nie zaglądał do Ujazdowa Anna Jagiellonka była skłócona z bratem i jego dworem. [przypis edytorski]
39
aboli (daw.) albo, lub też. [przypis edytorski]
40
rozsuć się (daw.) rozsypać się. [przypis edytorski]
41
krubeczka, krubka a. krobka skrzynka lub koszyczek z kory. [przypis edytorski]
42
podzieć dziś: podziać. [przypis edytorski]
43
Gość przyjechał () z Warszawy Ujazdów znajdował się wówczas pod miastem. Odległość między Zamkiem Królewskim w Warszawie a Zamkiem Ujazdowskim wynosi ok. 4 km. [przypis edytorski]
44
warza (daw.) gotowane jedzenie. [przypis edytorski]
45
Zygmunt August (15301572) król polski w latach 15481572. [przypis edytorski]
46
Barbara Radziwiłłówna (ok. 15201551) druga żona króla Zygmunta Augusta, córka hetmana wielkiego litewskiego Jerzego Radziwiłła, wdowa po wojewodzie Stanisławie Gasztołdzie. Była wyjątkowo piękna; król zakochał się w niej jeszcze za życia swojej pierwszej żony, a owdowiawszy wziął z Barbarą tajny ślub, wbrew woli polskich magnatów. Barbara zmarła młodo, prawdopodobnie na raka, ale plotki mówiły, że została otruta z rozkazu królowej Bony, matki króla. Wielka miłość Zygmunta do Barbary stanowi temat wielu utworów literackich i filmowych. [przypis edytorski]
47
Laudetur Jesus Christus (łac.) niech będzie pochwalony Jezus Chrystus. [przypis edytorski]
48
tuszyć (daw.) myśleć, być przekonanym; spodziewać się. [przypis edytorski]
49
miasto (tu daw.) zamiast. [przypis edytorski]
50
zyszcze dziś popr. forma: zyska. [przypis edytorski]
51
wotywa msza wotywna, odprawiana w czyjejś intencji. [przypis edytorski]
52
antykamera (daw.) przedpokój, poczekalnia. [przypis edytorski]
53
przecz (daw.) dlaczego. [przypis edytorski]
54
słabym jest dziś: jestem słaby, choruję. [przypis edytorski]
55
Cóż mi grozi? Jeszcze śmierć daleka ode mnie; wszak pamiętasz, co nam obojgu Cyganka wróżyła? podanie wspominane w historii. [przypis autorski]
56
wyrugowan wyrugowany, wygnany. [przypis edytorski]
57
żywot (tu daw.) brzuch. [przypis edytorski]
58
czerwony a. czerwony złoty dukat, polska moneta ze złota, warta ok. 5 złotych srebrnych. [przypis edytorski]
59
wiązanie tu: prezent imieninowy; imieniny Anny przypadają 26 lipca. [przypis edytorski]
60
kukiełeczka a. kukiełka tu: bułka pszenna w kształcie lalki. [przypis edytorski]