Antonina Domańska
Paziowie króla Zygmunta
Wstęp
Pięciu zgrabnych wyrostków, w barwie1 paziów królewskich, przechodziło gwarząc, podskakując i śmiejąc się przez długi, ciemnawy korytarz, ciągnący się przez całą szerokość drugiego piętra starej, kazimierzowskiej jeszcze części zamku krakowskiego. Za nimi stąpał ciężko pachołek, niosąc na plecach ogromny tłumok z pościelą.
No, a teraz którędy? spytał paź, biegnący przodem, zatrzymując się bezradnie w miejscu, gdzie się dwa korytarze krzyżowały.
Prosto przed się, paniczku odpowiedział parobek dopiero na drugim zakręcie obrócimy2 się na lewo, potem przyjdą trzy schodki na dół, znowuj3 prosto, potem pięć schodków do góry, jeszcze raz na lewo, no i już.
Dobre mi już! Toć się człek nieszczęsny zgubić może w onym4 labiryncie zawołał pierwszy z paziów z udanym przerażeniem.
Ino5 łaska boska, że smoka nie masz6! dodał krępy rudawy blondynek, rzucając czapką na najbliższego kolegę.
Krzysztof Czema mniema, że smoka nie ma! zaśmiał się tamten, odrzucając czapkę dalej.
Jak to nie ma? A stara Papacoda nie smok? A Marina Arcamone nie smok?
Hola, hola, nie tak głośno, pomnijcie7, że ściany mają uszy!
Ostroróg własnego cienia się boi!
Nie boję się niczego! krzyknął dumnie zaczepiony, chłopak wysoki, o pięknych regularnych rysach, śniady jak Cygan.
Przecz8 więc przerywasz nam mowę jakimiś uszami?
Słusznie czyni zawyrokował najstarszy z paziów, siedemnastoletni Paweł Szydłowiecki. Nie tylko ściany mają uszy, ale ostre języki latają po komnatach i donoszą co trza9 i co nie trza, komu trza i komu nie trza.
Bogiem a prawdą10, dzieją się tu od niejakiego czasu różne cudeńka rzekł z cicha Jaś Drohojowski, oglądając się za siebie.
Taj coże11 znów takiego?
Dobranoc ci, Montwiłł, jeszcześ nie dospał, że jak wieloryb na Jonasza paszczękę na mnie rozwierasz12?
Nu gadaj, jakowe cudeńka?
Ano, kichnie kto w swojej izbie, jużci w jedenastej komnacie wiedzą, że ma katar. Zabawi się jeden z drugim przystojnie13, przez14 obrazy boskiej, ino że świeczkę bez15 noc wypalą, oho, już jego miłość pan ochmistrz Strasz skoro świt wpada i łaje. A skąd się mógł dowiedzieć? Okno jego sypialni wychodzi na wirydarz16, a nasze wszystkie na podwórzec. Którędyż uwidział? I tak co dzień coś nowego.
Et, głupstwo, taj koniec rzekł Montwiłł gorzej, że nas w takie zaświaty17 przenoszą. Czegóż nie pozostawili nas razem w kupie, cożeśmy to pośledniejszego18 od innych?
Nie narzekaj, nie marudź, bo nie masz o co tłumaczył Szydłowiecki jeżeli cały dwór się ścieśnia, jeżeli nawet królewskie osoby niewygody cierpieć muszą, to chyba nam, paziom, milczeć przystoi.
Jaże nic nie gadam, a taki mnie żal, że nas rozdzielono od towarzyszy.
Stare skrzydła burzą, nowy pałac ozdobny, wedle woli i gustu miłościwej pani, budowniczowie z Włoch sprowadzeni stawiać mają, to i nie dziw, że miejsca zabrakło; a trochę ciasnoty zażyć się godzi, zanim wspaniałe komnaty dla waszych miłościów zostaną wykończone kłaniając się z przesadną uniżonością Litwinowi, rzekł Jaś Drohojowski. Rodzic mój powiada, że za jego młodości dwunastu było paziów i usługa wedle króla jegomości szła składno, jak na kółkach.
Toć i za pierwszej żony miłościwego pana, nieboszczki królowej Zapolyi19, także ponoć nie było ich więcej. Dopiero z nową panią nowe nastają czasy: zamek za ciasny, paziów dwustu, a usługa licha; parlare italiano, utrapiare polono, wymyślare androno, nulla niente di buono20 i tak dalej Czy prawdę mówię?
Mądrze i słusznie, Mikołajku!
Na miły Bóg pókiż21 tymi zaułkami wędrować mamy? krzyknął zniecierpliwiony Szydłowiecki.
Wżdy22 gadałem waszej wielmożności odparł pachołek flegmatycznie że dwa razy na lewo, raz na dół, raz na górę, a my dopiero jedne schodki minęli.
Gedroyć!
Boner! krzyknęli ze zdziwieniem chłopcy na widok dwóch paziów biegnących z przeciwnej strony ku nim. Skędżeście się tu wzięli?
Jędruś mi chciał pokazać naszą nową sypialnię odpowiedział Konstanty Gedroyć i zanimeście się spakowali, jużeśmy tu przybiegli.
Jakżeście trafili?
Ja bym miał nie znać grodu, każdego krużganka, każdego zakamarka? zaperzył się Boner.
Co on się tak buci23, ten krasomędrek?
Nie łajże mu, bo sprawiedliwie gada: toć od małego dziecka kręci się po całym grodzie, po podwórcach, po wirydarzach, lepiej chyba zna one wszystkie zakątki niż sam król jegomość.
I nic mu za takowe wścibstwo?
Wnuczek pana żupnika i wielkorządcy miasta ino tyle rzekę24. Pokąd25 był maluśki, to za panem dziadkiem bieżał a poły26 się imał27; skoro zaś podrósł, wszędy go pełno, a ot, trzeci rok mija, jak paziem ostał28.
Słuchajże, Jędrek dobrze nam tam będzie?
Niezgorzej, niezgorzej; przestronno, ustronno, stary Strasz trzy razy się zatchnie i trzy razy spocznie, zanim do nas dolezie. W Bogu nadzieja, że nieczęsto nas będzie nawiedzał. Jedno mi nie na rękę
Coże?
My na lewo w jednym kącie, a czwarte drzwi na prawo fraucymer29.
Wiwat!
Kamilla!
Lauretta!
Beatrycze!
Hipolita!
Geronima!
Aha, cieszcie się, błazenkowie! Po pierwsze, takie dorosłe i przerosłe panny ani patrzą na nas, a po drugie, ich pokoje położone są w głębi, od strony zaś naszego korytarza ino komnaty signory Izabeli Papacoda i Mariny Arcamone.
Niechże cię nie znam z taką nowiną!
Oho, stary Krabatius głowę beze30 drzwi wyścibia, widno go przeniesiono, jako i nas, na insze mieszkanie.
Któż to jest? spytał Gedroyć, niedawno do Krakowa przybyły.
Medyk pana marszałka Kmity.
Nie znam go; muszę się mu przypatrzyć.
Chłopcy, doszedłszy do drzwi swego nowego mieszkania, pchnęli Kubę z pościelą do izby, a sami nie kwapili się z wchodzeniem, obiecując sobie jakąś śmieszną krotochwilę ze spotkania z magistrem Johannesem Krabatiusem.
Tenże, człowiek niemłody, w czarnym aksamitnym długawym ubraniu i takiejże płaskiej czapeczce na łysinie, stał we drzwiach swej komnaty i poglądał w korytarz przez szkła osadzone w rogowych widełkach na długim trzonku, które przysuwał prawą ręką do oczu, wyciągając jeszcze naprzód chudą szyję, ruchem właściwym krótkowidzom. Bocianiej cienkości nogi, o dużych płaskich stopach, tkwiły w czarnych pończochach i czarnych safianowych trzewikach, zakończonych według najnowszej mody niepomiernie szeroko.
Pan Szydłowiecki, pan Boner, panowie pazie dobry wieczór. Co tu oni mają za jaką robotę? zapytał Niemiec łamaną polszczyzną.
Przez twarz Jasia Drohojowskiego przeleciało drgnienie złowrogie, zwykła zapowiedź mniej lub więcej szalonego figla. Podbiegł z uprzejmą minką do Niemca:
Dzień dobry, panie magister: my tu na nową kwaterę, wasza miłość takoż31?
Moja miłość takoż.
Ach, co za szkoda, że sypialnia pana magistra wychodzi na północ przy waszym niemocnym zdrowiu
Ja nigdy nie wychodzę na północ. Dwadzieścia jedna godzina, to ja już dawno śpię.
Słusznie to waszmość czyni: ale co inszego chciałem rzec: powiadam, co okna są od północy.
Ach tak to jest bardzo niedobrze od północ
A zwłaszcza że wasza miłość taki blady od kilku dni; przymizerniał srodze.
Mówiąc to, Drohojowski kopnął najbliżej za sobą stojącego kolegę wzywając jego pomocy. Jędruś Boner, jedyny do konceptów, w mgnieniu oka się zorientował i niby półgłosem do siebie, ale tak, że każde słowo wyraźnie było słychać, mruknął:
Biedny człowiek zmienił się nie do poznania.
Co on mówi?
Nic, nic, niech się wasza miłość ciepło odziewa, o febrę32 nietrudno.
Nie stójcie w tym ponurym, wilgotnym korytarzu, dobry panie Krabatius! jęknął Krystek Czema z rozrzewnieniem w głosie.
Kochane chłopcy poczciwe dzieci posłucham waszej dobrej rady.
I zaniepokojony medykus cofnął się do swej izby licząc puls, naturalnie ze strachu mocno przyśpieszony. Wyjął z kieszeni małe srebrne lusterko, obejrzał język brzydki; oczy wydały mu się dziwnie zaiskrzone, a białka żółte. Usiadł znękany na ławie i zdumał się gorzko.
Chłopcy tymczasem wpadli z krzykiem i śmiechem do swego nowego mieszkania i zaczęli porządkować swe rzeczy zniesione na miejsce przez służbę i porozrzucane bezładnie. Siedem tapczanów z siennikami twardo wysłanymi słomą stało dokoła ścian; reszta gratów, co prawda niezbyt misternych i właścicielom jedynie miłych, a niezbędnych, leżała lub stała na podłodze.
Montwiłł najpierw jął przewracać między poduszkami: wyszukał swoją, porwał kilim gruby, wojłokowy, co mu za przykrycie służył, i w mig posłał sobie łóżko. Ostroróg zawiesił łuk tatarski i sajdaczek niewielki na haku nad swoim tapczanem; Gedroyć, porwawszy bałałajkę o trzech strunach, puścił się w prysiudy33 do Drohojowskiego.
Jaśkowi w to graj! Hrymnął podkówkami o podłogę i dalejże kozaka. Czema w niemym uwielbieniu patrzał na nieznany mu, a ze strasznym ogniem wykonywany taniec.
Jeden Pawełek Szydłowiecki, nie dbając na wrzaski dokoła siebie, wyjmował z tobołów bieliznę i świąteczne szatki kolegów i jak dobra matka układał je z systematycznym porządkiem w drewnianych, jaskrawo pomalowanych skrzynkach, ustawionych przy łóżku każdego chłopca.
Boner, rozpalony widokiem kozaka przez prawdziwych Rusinów tańczonego, porwał mosiężną miednicę i rzemień ze sprzączką od tłumoka i walił w przyśpieszonym tempie, ile sił starczyło
Che orgia! Che demoni! Che bestie infernale!34 Czicho mi saras!35I'orecchie mi crepano36! Taki tańcy to piekło balet powi saras milościwa krolowa!
Piekielny balet zamarł w jednej sekundzie, miednica i bałałajka wypadły z rąk, oczy wszystkich chłopców skoczyły ku drzwiom otwartym, w których stała przemożna i przegruba, najstarsza dama dworska królowej Bony Izabela Papacoda.
Powi milościwa pani, che pazie diaboli incarnati37 zawola pan Strasz piszczała przeraźliwie granatowa ze złości Włoszka.
Pawełek Szydłowiecki, jedyny, który umiał po włosku, pokłonił się z uszanowaniem i przepraszał za siebie i za towarzyszy, że przez nieuwagę i zapomnienie dopuścili się takiej niegrzeczności.
Donna Izabela przestała sapać; uprzejme słówka płynnie wypowiedziane złagodziły jej furię; spojrzała nawet dość mile na przystojnego i układnego pazia i całe zajście byłoby się ku zadowoleniu wszystkich zakończyło, gdyby nie Kupido! Nie ten malutki bożek skrzydlaty z zawiązanymi oczkami, ach nie!
Był to inny Kupido, czworonożny, z wydłużonym pyszczkiem i cieniuchnymi nóżkami najukochańszy charcik signory Papacody. Przez nie domknięte drzwi komnaty wybiegł za swoją panią, a usłyszawszy wrzaski wpadł, szczekając zajadle, między paziów, rzucił się na oślep z wściekłością i ostrymi ząbkami rozdarł jedwabną nogawicę małego Czemy, kalecząc go przy tym w nogę.
Wtedy Krystek, acz cichy i ślamazarny, nie pozbawiony jednak ludzkich uczuć, kopnął psa z całej siły tak, aż na łokieć38 w górę wyleciał i skomląc żałośnie, skrył się w gęstych fałdach sukni donny Izabeli.
Włoszka syknęła przez zęby jakąś specjalną klątwę, chwyciła pieska na ręce i trzasnąwszy drzwiami, aż szyby zadzwoniły, pobiegła do siebie.
Nu, ależ baba wąsata! Chciałby ja za rok mieć pół takie wąsy! dziwował39 się Montwiłł.
Wąsy, nie wąsy westchnął Szydłowiecki będzie jutro bigos40.
Komu? Chyba nie nam, ino tej starej włoszczyźnie zapiszczał Krystek oglądając swą zadraśniętą łydkę. Wżdy ludzie ważniejsi od psów!
Ale pies panny Papacody to coś wcale przedniejszego niż jakiś tam durny paź drwił Ostroróg.
Patrzcie, patrzcie, jak się Czema zaindyczył
Kto by się spodział, takie to zawżdy potulne
Jam go miał za ciepłe piwo podjudzali malca koledzy.
Durny paź? Ja wam pokażę durnego pazia! Jeszcze mnie dotąd nie znali!
Krzysztofie Czemo, zaklinam cię, wyznaj, co zamyślasz uczynić? z udanym patosem zawołał Drohojowski.
Wspomnicie moje słowo; zapłacę ja onemu Kupidynkowi z nadsypką41; rodzic by się mnie wyparł, gdybym się nie pomścił.
Na psie? Cha, cha, cha!
Jemu doczynię, a jego pani zapłacze.
A kto on zacz, ten malec? spytał z cicha Gedroyć Drohojowskiego.
Syn kasztelana gdańskiego; ród możny i wielce szanowany w województwie pomorskim.
Ojoj, chłopcy Odmiwąs idzie! krzyknął Montwiłł wskazując na przypiecek.
Cóż znowu? Co ci się uwidziało?
A prawda, chrząka na umor, aże grzmi w całym korytarzu.
Chrząka? To zły znak.
Już mu ta stara jędza nabajała42, co wlazło.
O rety! Szydłowiecki stań na wierzchu43, on cię lubi, mniej będzie łajał.
Bóg ci zapłać, wolę nie.
Hhhrrrum zahuczało donośnie i jegomość pan Stanisław Odrowąż Strasz wszedł majestatycznie z groźną miną do izby.
Matko najśliczniejsza wie wszystko szepnął Czema na ucho Ostrorogowi.
Cóż, chłopcy, roztasowaliście się44. W skrzynkach groch z kapustą? Hhhrum.
Już poskładane podług rozkazu waszej miłości; może raczycie zajrzeć do skrzynek, jak porządnie wszystko leży: bielizna po jednej stronie, a
Dobrze, dobrze; nie zapraszałbyś tak skwapliwie, gdyby co szwankowało.