28
pundzie (gw.) pójdzie. [przypis edytorski]
29
przestanek (przestarz.) przerwa. [przypis edytorski]
30
potrza (gw.) potrzeba. [przypis edytorski]
31
tok (daw.) klepisko, podłoga z ubitej gliny. [przypis edytorski]
32
naści (daw., gw.) masz. [przypis edytorski]
33
bez (gw.) przez. [przypis edytorski]
34
roki, roków (gw.) lata, lat. [przypis edytorski]
35
niceście ręcami nie robili (gw.) konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika: nic rękami nie robiliście. [przypis edytorski]
36
baczyć (daw., gw.) uważać, pamiętać. [przypis edytorski]
37
frasować się (daw.) martwić się. [przypis edytorski]
38
po próżnicy na próżno. [przypis edytorski]
39
uszów dziś popr. forma D. lm: uszu. [przypis edytorski]
40
łubiany wykonany z łuby, czyli tzw. dartki drzewnej: długich, cienkich pasów struganych z miękkiego drewna. [przypis edytorski]
41
po faryzejsku obłudnie; faryzeusze: członkowie staroż. żydowskiego stronnictwa polit.-rel. w Palestynie, którym zarzucano fałszywą, uprawianą na pokaz pobożność. [przypis edytorski]
42
przody (gw.) wprzódy, najpierw, wcześniej. [przypis edytorski]
43
przeprzeć pokonać, przezwyciężyć. [przypis edytorski]
44
zakłyźni (gw.) zapewne przen.: zagryzie. [przypis edytorski]
45
jaże (gw.) aż. [przypis edytorski]
46
pacierze do Przemienienia Pańskiego zapewne modlitwa katolicka zwana Koronką do Przemienienia Pańskiego, w ramach której powtarza się pacierze, czyli modlitwy Ojcze Nasz i Zdrowaś Mario. [przypis edytorski]
47
torbów (gw.) toreb. [przypis edytorski]
48
abyśta (gw.) obyście. [przypis edytorski]
49
jucha (daw., gw.) krew, tu jako obelga. [przypis edytorski]
50
me (gw.) mnie. [przypis edytorski]
51
juści (gw.) oczywiście, rzeczywiście, w istocie. [przypis edytorski]
52
kiej (gw.) jak. [przypis edytorski]
53
kwarta daw. miara objętości, ok. 1 litra. [przypis edytorski]
54
gody (daw.) wesele, święto. [przypis edytorski]
55
siedzieć nie mówiący siedzieć, nie mówiąc. [przypis edytorski]
56
duszny (daw.) duchowy. [przypis edytorski]
57
kusztyczek mały kieliszek. [przypis edytorski]
58
bielmo zmętniona rogówka w oku. [przypis edytorski]
59
kij z jeżem tj. kij ze skórką jeża na końcu, którym wędrowni żebracy oganiali się od natarczywych psów. [przypis edytorski]
60
ciepać (gw., pot.) rzucać; uderzać. [przypis edytorski]
61
kulas (gw.) noga. [przypis edytorski]
62
dadząć dadzą ci. [przypis edytorski]
63
ochfiarować (gw.) ofiarować. [przypis edytorski]
64
drugie (daw., gw.) inne. [przypis edytorski]
65
pomiarkowanie (daw., gw.) rozeznanie, zrozumienie. [przypis edytorski]
66
wchodowy dziś: wejściowy. [przypis edytorski]
67
waju (gw.) wam. [przypis edytorski]
68
Kto się w opiekę odda Panu swemu polska pieśń religijna, której tekst to poetycki przekład psalmu 91 z Psałterza Dawidowego Jana Kochanowskiego; popularna w XVIIIXIX w. [przypis edytorski]
69
chudziaki (gw.) biedactwa. [przypis edytorski]
70
fara (daw.; z niem. Pfarrei) parafia. [przypis edytorski]
71
całej parady (pot., iron.) całej, już skończonej sprawy. [przypis edytorski]
72
centr dziś popr.: centrum. [przypis edytorski]
73
refektarz jadalnia w klasztorze lub w innej instytucji kościelnej. [przypis edytorski]
74
dokończę cię (gw.) pot.: wykończę cię, zniszczę cię. [przypis edytorski]
75
frybra (daw.) febra, gorączka; tu: wyzwisko. [przypis edytorski]
76
rychtować (gw.) szykować, oporządzać; dorychtuję cię : urządzę cię (pot.). [przypis edytorski]
77
kierz (daw., reg.) krzak; tu lm: krze: krzaki. [przypis edytorski]
78
Przyłęk Przyłęk Duży: wieś w woj. łódzkim, w pow. brzezińskim, w której mieszkał Reymont w zimie 189091. [przypis edytorski]
79
ozimina zboże siane na jesieni. [przypis edytorski]
80
podorówka pole płytko zaorane po jesiennych zbiorach i w ten sposób przygotowane do wiosennej orki. [przypis edytorski]
81
skiba część ziemi odkrojona i odrzucona na bok przez pług. [przypis edytorski]
82
stajanie a. staje daw. miara odległości, w różnych okresach i okolicach licząca od ok. 100 do ok. 1000 m. [przypis edytorski]
83
Kiedy ranne wstają zorze () fragment Pieśni porannej, popularnej pieśni religijnej Franciszka Karpińskiego. [przypis edytorski]
84
robak (przestarz.) maleństwo, małe dziecko. [przypis edytorski]
85
raz w raz raz po raz, raz za razem. [przypis edytorski]
86
trzon górna część pieca kuchennego, na której było gotowane jedzenie. [przypis edytorski]
87
komornica chłopka nie mająca własnej chałupy ani ziemi, płacąca pracą za mieszkanie w komorze (daw.: izbie, pomieszczeniu) domu innego, bogatszego chłopa a. właściciela ziemskiego. [przypis edytorski]
88
kury tu: lm od: kur, daw. kogut. [przypis edytorski]
89
trepy prymitywne obuwie o drewnianej podeszwie. [przypis edytorski]
90
zadudniały dziś popr.: zadudniły. [przypis edytorski]
91
okryta na głowę w zapaskę dziś popr.: z głową okryta zapaską. [przypis edytorski]
92
zapaska fartuch noszony dawniej przez wiejskie kobiety, wiązany w pasie na sukience i osłaniający ubranie od pasa w dół dookoła, czasem narzucany na ramiona jako pelerynka, rzadziej wiązany na głowie jako nakrycie. [przypis edytorski]
93
namo (gw.) nam. [przypis edytorski]
94
skibka odkrojony kawałek chleba, kromka. [przypis edytorski]
95
pytlować (pot.) paplać, mówić dużo i szybko. [przypis edytorski]
96
odwieczerz a. odwieczerze (gw.) popołudnie, pora przed wieczorem. [przypis edytorski]
97
pedziała (gw.) powiedziała. [przypis edytorski]
98
przęślica drążek do zamocowania kądzieli, czyli pęku włókien lnianych, konopnych lub wełnianych, z którego prządka wysnuwała pasma i skręcała w nić. [przypis edytorski]
99
kijanka tu: deseczka służąca do prania w rzece, używana daw. na wsi. Kijanką uderzało się bieliznę, w bieżącej wodzie rzeki wypłukując brud. [przypis edytorski]
100
rozdzierać (gw.) rozdzielać. [przypis edytorski]
101
trza (gw.) trzeba. [przypis edytorski]
102
ano oto; właśnie. [przypis edytorski]
103
skapieć (daw.) umrzeć. [przypis edytorski]
104
dunderować (gw.) zrzędzić, łajać. [przypis edytorski]
105
półwłóczek pole o powierzchni pół włóki, tj. liczące ok. 9 ha; włóka: daw. jednostka miary powierzchni gruntu, równa 30 morgom, tj. wynosząca ok. 18 ha. [przypis edytorski]
106
sprawiedliwo (gw.) sprawiedliwie. [przypis edytorski]
107
płocha część warsztatu tkackiego, rodzaj grzebienia, przez który przewleczone są nitki osnowy, dobijający każdy wprowadzony wątek do krawędzi tkaniny. [przypis edytorski]
108
czółenko element krosna tkackiego o kształcie łódeczki, zawierający nawiniętą na szpulkę nitkę wątku, przerzucany pomiędzy nitkami osnowy. [przypis edytorski]
109
trzydzieści roków temu poszedł w las aluzja do powstania styczniowego w 1863. [przypis edytorski]
110
runie lm od: ruń: nisko rosnąca, zieleniejąca roślinność; młode pędy, kiełkujące z ziemi. [przypis edytorski]
111
morga a. mórg daw. jednostka miary powierzchni, pierwotnie oznaczała powierzchnię, którą jeden człowiek mógł zaorać lub skosić jednym zaprzęgiem w ciągu jednego dnia pracy; na ziemiach polskich ok. 0,50,6 hektara. [przypis edytorski]
112
bieżcie (daw.) biegnijcie. [przypis edytorski]
113
duchem (daw.) szybko, co tchu. [przypis edytorski]
114
ano tu: zatem, więc. [przypis edytorski]
115
ligustr rodzaj krzewu sadzonego w charakterze żywopłotu. [przypis edytorski]
116
tracz robotnik zajmujący się piłowaniem kłód drzewa za pomocą ręcznej piły. [przypis edytorski]