Wzburzeniu, które szeroką pierś jego podnosiło, folgi trochę dając, z całych sił przecież hamując się, Korczyński zauważył:
Ależ, kochany szwagrze, zawsze byłem zdania, że to powiększanie domu, te oranżerie i te wojaże były dla was wcale niepotrzebne!
O jedną czwartą tonu głos podnosząc i z widoczniejszym niż kiedy wyrazem własnej wyższości na twarzy, Darzecki odpowiedział:
To względne, kochany panie Benedykcie, tak, bardzo względne. Jesteśmy ludźmi cywilizowanymi, a cywilizacja stwarza w nas potrzeby, gusty, przyzwyczajenia, dążenia, tak, dą-że-nia, które są naszym życiem, których wyrzekając się gwałcimy niejako własną naturę, samą naszą duszę. Człowiek ucywilizowany rozkochany jest w pięknie, w harmonii, w rzeczach wykwintnych, wzniosłych; pragnie on także wrażeń, duchowego zasiłku, umysłowego wzrostu, których bez wytwornego otoczenia, bez podróży i tym podobnych zbytków życia posiadać nie można. Zresztą, mam córki i nikt mi tego za złe brać nie powinien, że pragnę dla nich losu najświetniejszego, tak naj-świet-niej-sze-go. Na koniec, znasz dobrze, kochany szwagrze, moje stosunki familijne. Jedna z ciotek moich wysokie zajmuje miejsce w kołach arystokratycznych stryjeczny brat mój, powiększywszy znacznie swą fortunę, posiada dom po książęcemu prawie urządzony. Z tych dwóch źródeł płyną liczne moje znajomości i kuzynostwa. Stosunki zaś do wielu rzeczy obowiązują, niejako zmuszają. Jest to moralna presja, której poddajemy się chętnie, bo daje nam w zamian znaczną, bardzo zna-czną sumę przyjemności zupełnie wyższych. Eksplikuję się75 przed tobą, kochany szwagrze, ponieważ z przykrością, z rzetelną przykrością przychodzi mi kłopotać cię o tę sumkę Ale znam cię, kochany szwagrze, jako człowieka honoru, serca i rozumu, więc nie wątpię, że gdy nad pozycją moją zastanowić się zechcesz, przyznasz mi rację, najzupełniejszą rację!
Z powierzchowności sądząc nie widać było, aby Korczyński przyznawał szwagrowi najzupełniejszą rację; nic jednak o tym nie powiedział. W zamian, zniżonym i prawie pokornym głosem mówić zaczął o tym, że długu tego ani na chwilę uważać nie przestał za najsprawiedliwszy, że procenty regularnie opłacał i nawet przed kilku laty na żądanie szwagra stopę ich podniósł, że za wielkie wyświadczone mu dobrodziejstwo uważa, iż tak długo nie żądano od niego wypłacenia tej sumy. Potem, z kolei, eksplikował się z przyczyn, które tę wypłatę czynią dla niego niezmiernie trudną i prawie rujnującą, wyliczał dochody swe i wydatki, ciężary obarczające Korczyn, starania swe o zachowanie i ulepszanie majątku. Mówił długo, a ponieważ nie chciał, aby dzieci słyszały wszystko, co mówił, głos zniżał prawie do szeptu, co mowę jego podobną czyniło do odbywanej spowiedzi. Była to spowiedź widocznie męcząca, bo plecy garbiły mu się coraz więcej i wzrok coraz nieruchomiej tkwił w ziemi, a na sfałdowane czoło występowały krople potu. Na koniec, Darzecki u jednej z kanap otoczonych fotelami zatrzymał swe drobne, poskrzypujące kroki i na jeden z fotelów opuścił się w ten sposób, że można go było wziąć za siadający posąg. Benedykt usiadł także i przestając mówić słuchał długich i płynnych wywodów szwagra o różnych źródłach kredytu istniejących, a także takich, które by tylko istnieć mogły; o kapitale, który ludzie nie dość postępowi znieruchomiają w niewycinanych lasach, o zyskach, które on sam spodziewa się osiągnąć z powiększonej swej gorzelni i nowo przez się założonej olejarni, o łączeniu przemysłu z gospodarstwem rolnym; o różnych systemach gospodarskich we Francji, Niemczech, Belgii, Holandii. Skończył na tym, że doradzał szwagrowi albo sprzedanie zaniemeńskiego lasu, albo pożyczenie wiadomej sumy u jednego z kapitalistów miejskich, z którym on sam posiada niejakie stosunki i szwagra zaznajomić gotów, który wprawdzie zażąda procentu wyższego, daleko nawet wyższego nad ten, jaki Benedykt płacił dotąd siostrze, co jest smutną, ale nieuniknioną koniecznością budzącą w nim samym żal, rzetelny żal, ale jeżeli tylko kochany szwagier zastanowić się zechce, nie tylko tego nalegania i tych strat, które poniesie, za złe mu nie poczyta, ale pozycję jego i jej potrzeby wyrozumiawszy przyzna mu niezawodnie rację, naj-zu-peł-niej-szą ra-cję. Korczyński jednemu tylko z tych punktów rację przyznawał: winien był siostrze kilkanaście tysięcy i oddać je, skoro tego stanowczo żądano, było jego bardzo naturalnym i prostym obowiązkiem. O sprzedaży lasu myśleć będzie i z kapitalistą zaznajomi się. Prawdopodobnie drugiego środka użyje raczej niż pierwszego, chociaż jakim sposobem z tej lichwy wylezie, gdy raz w nią wlezie, sam nie wie i nie rozumie.Szwagier utrzymuje, że racjonalniej byłoby las sprzedać; może i jest w tym słuszność, ale są znowu względy, które
13
kibić górna część tułowia. [przypis edytorski]
14
ogorzały mocno opalony. [przypis edytorski]
15
dzieża duże, drewniane naczynie, służące do rozrabiania ciasta na chleb. [przypis edytorski]
16
naglądać (reg.) doglądać. [przypis edytorski]
17
dziewka (daw.) dziewczyna, służąca. [przypis edytorski]
18
miesić rozrabiać ciasto. [przypis edytorski]
19
robota Penelopy niekończąca się praca. W mit. gr. Penelopa była żoną Odyseusza, która przez 20 lat czekając na nieobecnego męża, który brał udział w wojnie trojańskiej, w dzień tkała, a w nocy pruła swoją robotę, gdyż po jej zakończeniu musiałaby wybrać na nowego męża jednego z zalotników. [przypis edytorski]
20
wprzódy przedtem. [przypis edytorski]
21
przeszłoroczny zeszłoroczny. [przypis edytorski]
22
zrezygnować się na coś (prow.) pozostawić bez kary, potraktować pobłażliwie. [przypis redakcyjny]
23
oficjalista (daw.) urzędnik. [przypis edytorski]
24
namiestnik zastępca ekonoma, gumienny. [przypis redakcyjny]
25
pud (ros.) jednostka wagi, wynosząca nieco mniej niż 16,5 kg. [przypis edytorski]
26
opędzać potrzeby domowe pokrywać, zaspokajać domowe potrzeby. [przypis edytorski]
27
spichrz budynek przeznaczony do przechowywania żywności; spichlerz. [przypis edytorski]
28
zagon długi, wąski pas ziemi. [przypis edytorski]
29
sukienny uszyty z sukna, tj. grubej tkaniny wełnianej. [przypis edytorski]
30
fuzja długa broń palna. [przypis edytorski]
31
przymiot cecha, zaleta. [przypis edytorski]
32
szory rodzaj uprzęży; szeroki skórzany pas zakładany na pierś konia wraz z pomocniczymi rzemieniami. [przypis redakcyjny]
33
szamerowany obszyty ozdobnym sznurem. [przypis edytorski]
34
muślin półjedwabna tkanina. [przypis edytorski]
35
paltot (przestarz.) okrycie wierzchnie; palto. [przypis edytorski]
36
binokle (daw.) okulary [przypis edytorski]
37
faworyt ulubieniec. [przypis edytorski]
38
swawolny niesforny, rozbrykany. [przypis edytorski]
39
mahoniowy z ciemnoczerwonego drewna mahoniowca a. w kolorze mahoniu. [przypis edytorski]
40
marcepan słodka masa z migdałów i cukru, symbol luksusu. [przypis edytorski]
41
łajać strofować, ganić. [przypis edytorski]
42
rubaszny swobodny, prosty. [przypis edytorski]
43
okropne przyzwyczajenie chodzi tu o uzależnienie od narkotyku. [przypis edytorski]
44
cynizm w znaczeniu potocznym: lekceważenie obowiązujących zasad moralnych i obyczajowych. [przypis redakcyjny]
45
parafianka tu: kobieta z prowincji. [przypis edytorski]
46
faryzeusz członek żydowskiego stronnictwa polityczno-religijnego; przen. człowiek obłudny. [przypis edytorski]
47
toaleta mebel z lustrem i szufladami, służący najczęściej kobietom. [przypis edytorski]
48
kokietka (przestarz.) kobieta zalotna. [przypis edytorski]
49
osoba kryształowa osoba bez skazy, z zasadami. [przypis edytorski]
50
pensjonarka uczennica pensji dla dziewcząt; osoba niedoświadczona, niewinna. [przypis edytorski]
51
całopalenie ofiara całopalna, polegająca na spaleniu całego zwierzęcia poświęconego na ofiarę; tu: symbol poświęcenia. [przypis edytorski]
52
passons (fr.) mniejsza z tym. [przypis redakcyjny]
53
toujours des perdrix (fr.) zawsze kuropatwy; wyrażenie przysł., oznaczające nieustanną pogoń za wykwintem i rozkoszą. [przypis redakcyjny]
54
admiracja podziw, uwielbienie. [przypis edytorski]
55
entre nous (fr.) między nami (mówiąc). [przypis redakcyjny]
56
amfibia organizm zdolny poruszać się zarówno w wodzie, jak i na lądzie. [przypis edytorski]
57
impossible (fr.) niemożliwe. [przypis redakcyjny]
58
advienne ce que pourra (franc.) niech się dzieje, co chce. [przypis redakcyjny]
59
bałamucić uwodzić, kokietować. [przypis edytorski]
60
ufryzowany (przestarz.) ułożony w loki. [przypis edytorski]
61
zgryzota zmartwienie, smutek. [przypis edytorski]
62
prosperować rozwijać się pomyślnie. [przypis edytorski]