Müslüm xatirələrində yazırdı: Babamdan yadigar qalan əşyalar arasında nədənsə nənəmin dəmir üzərində döymə üsulu ilə hazırlanmış və üç qıfılla bağlanan çox böyük, güllü və gözəl sandığı yadıma düşdü. Həmin sandıq məndə özünə qarşı həvəs, təsir, cazibə yaradırdı. Sanki, məni özünə cəkirdi. Mən, Baydagül nənəmdən soruşdum: Onun içində nə var? Cavab birmənalı oldu: Əhəmiyyətli heç nə.
Mən, ona inanmadım. Fikirləşdim ki, yəqin sandıqda sirli nə isə qorunub saxlanılır. Basqa cür olsaydı nənəm onu açardı və orda olanları mənə gostərərdi. Ancaq nənəm sandığın açarlarından ayrılmırdı: hətta, yatanda, uzananda, belə, onlar yanında olurdu. Bir dəfə özümü yuxuluğa vurub nənəmin otağı tərk etməsini gözlədim. O, otaqdan çıxan kimi cəld açarları götürüb hər üç qıfılı açdım. Açarları yerinə qoyub yenidən yatağımda uzandım . Nənəm otağa döndü, mən isə guya ki, yuxudan təzəcə durmuş kimi yuyunmağa getdim. Birdən nənəmin çığırtısını eşitdim: o, sandığın açıldığını və açarların mənim əlimdə olduğunu başa düşmüşdü. Məndə belə bir fikir formalaşdı ki, nənəm hər beş dəqiqədən bir sandığın qıfıllarını yoxlayır. Sandığın qapağını qaldırıb içəri baxmaq, orda nəyin olduğunu görmək mənə nəsib olmadı. Sirr, elə sirr olaraq qaldı.
Balaca Müslümün hər şeyə maraq və meyl gostərən uşaq olduğunu mən, kitabda bir neçə yerdə qeyd etmişəm. Lakin bunların hər biri öz-özlüyündə o qədər maraqlı və müxtəlifdi ki, onlardan yan keçmək qeyri-mümkündü. Nəzərə alsam ki, söhbət tanınmış bir ailədən, ondan da artıq tanınmış bir şəxsdən gedir, onda məsələnin maraq dairəsini anlamaq çətinlik yaratmaz. Odur ki, burda sandıq qədər maraqlı, eyni zamanda təhlükəli mini bir hekayə danışmaq yerinə düşər. Ancaq, bu dəfə Baydagül nənənin dolabı haqqında.
Nənəmin bir dolabı var idi. Nənəm onu da qıfılla bağlyırdı. Bu, məndə dolaba olan maraq və həvəsi daha da artırırdı. Düşünürdüm ki, görəsən nənəm orda nə gizlədir? Bir gün nənəm pəncərənin pərdələrini açmaq üçün kətilin üstünə çıxır və ordan yıxılaraq qolunu sındırır. Nənəmi xəstəxanaya yerləşdirmək lazım gəlir. Fəaliyyət göstərməyim üçün geniş meydan açılır. Dolabı açanda gördüm ki, orda əmimın vəzifəsinə görə ona verilən xidməti tapanca var. Onu götürmüyə və məktəbə gətirməyə bilməzdim. Sinifdə başladım partanın altından doldurulmuş silahla şagird yoldaşlarımı qorxutmağa, -deyərək, -Müslüm vurğulayırdı.
Yuxarıda qeyd etdim ki, Müslümə babasından skripka ilə bərabər, həm də klarnet yadigar qalmışdı. Skripkanın taleyinə aydınlıq gətirsək də, klarnetlə bağlı məsələ hələ də açıq qalırdı.
Görəsən klarnetlə nə baş verdi və ya klarnet harda qaldı? Skripkadan fərqli olaraq klarnetlə hər şey yaxşı sonluqla yekunlaşır, o salamat qalır.
Maraqlı, həm də çox gülməli hadisə Müslümün musiqi müəlliməsi ilə arasında baş verən kiçik hekayət olur. O, yazırdı: Skripkadan fərqli olaraq klarnetin taleyi nisbətən yaxşı oldu. Onu məndən qoruya bildilər. Mənim babamın yolu ilə getməyimi royal müəyyən etdi. Mənə pedaqoq tutdular. Yadımdadı, onu Valentina Kupsova deyə çağırırdılar. Ondan daima araq iyi gəlirdi. Müəllimənin çantasında həmişə araq şüşəsi olurdu. Demək olar ki, müəllimə mənimlə poeziya dilində danışırdı:
Müslümcik ! Baxın klavirçikini mənə gətir.
Mən Baxın dalınca gedirdim. Müəllimə isə bu zaman bir balaca alkoqol qəbul edirdi. Deyə bilərəm ki, mən onu sevmirdim. Birincisi, ona görə ki, ondan araq iyi gəlirdi. İkincisi, müəllimə həmişə evə tələsirdi. Mən isə, gözləyirdim ki, nə vaxt o, mənə barmağımı hara qoymağı öyrədəcəkdi.
Musiqi məktəbində vokal sinifinin olmaması, royal üzrə evə dəvət olunan repetitorun spirtli içkiyə meyl göstərməsi Müslümün gələcəkdə bir musiqiçi kimi yetişməsinə əməllibaşlı sipər ola bilərdi. Ancaq, uşaqda musiqiyə olan həvəs və istedad onun gələcəyini müəyyən etməkdə böyük və mühüm rol oynamışdı.
Müslüm yazırdı: Bir dəfə ehtiyac ucbatından Kupsova xala otağı tərk etdi. Mən, butulkanı onun çantasından götürüb gizlətdim. O, qayıtdıqdan sonra həmişə oldugu kimi məni klavir dalınca göndərdi. Notu gətirdim və gördüm ki, Kupsovanın sifəti tamam dəyişib. Elə bil onun sifətini tərsinə çeviriblər. Özümü elə göstərdim ki, guya heç nədən xəbərim yoxdu. Royalın arxasında əyləşdim və çalışdım ki, heç nə büruzə verməyim. Əvvəlcə arxadan fısıltı eşitdim, sonra bütün gücü ilə atılan qələm barmaqlarıma batdı:
Oğurlama! Oğurlama Müslümcik ! -deyərək, -Kupsova dilləndi. Bu, hərəkət mənim üçün, həm ağrılı oldu, həm də mənə toxundu. Başa düşdüm ki, istəyim alınmadı, odur ki, arağı qaytardım. Amma sonra Mura xalaya gileyləndim.
Müğənninin həyatında xoşa gələn, oxucunu özünə cəlb edən hadisə və məqamlar o qədər çoxdu ki, onları bir-biri ilə rabitəsiz vermək, sanki, ədviyyatsıatr şir Misal üçün 1963-cü ilə nəzər yetirək. Bu il, sözün həqiqi və məcazi mənaında, Müslüm üçün çox əhəmyyətli və düşərli il olmuşdu.
Həmin ilin 26 mart və 10 noyabr tarixlərində müvafiq olaraq Kremlin Qurultaylar sarayında və Pyotr İliç Çaykovski adına Moskva Konsert Zalında keçirilən konsertlər müğənninin yaradıcılığında dönüş nöqtəsi olmuşdu. Onda SSRİ-nin paytaxtına Azərbaycanın ən yaxşı, ən nüfuzlu bədii kollektivləri, tanınmış musiqi xadimləri, həmçinin, gənc istedadlar təşrifurmuşdular buy. Sozsüz ki, Muslum də onların arasında olur. Alqış sədaları altında səhnəyə çıxan gənc müğənni Mefistofelin Faust əsərindən Hunonun kupletini, Üzeyir Hacıbəylinin Koroğlu operasından Həsən xanın ariyasını, həmçinin, Ruslar müharibə istəyirmi? mahnısını oxumusdu.
Televiziya ilə birbaşa translyasiya olunan axırıncı konsertdə, Müslümün səhnəyə çıxışı ilə bağlı zalda nəyin baş verdiyini heç kim təsəvvürünə gəlaya bilə, an. O, Buhenvald harayı və Fiqaronun qısa lirik ariyasını o qədər gözəl, möhtəşəm ifa edir ki, dinləyicilər sarsıntı keçirirlər. İtaliyan dilində ifa olunan qısa lirik ariyadan sonra dinləyicilər ayaq üstə əl çalır və intonasiya ilə bravo, bravo deyə qışqırırlar. Lojada əyləşən SSRİ-nin Mədəniyyət naziri Y.A.Furtsova və İ.S. özlərindən asılı olmayaraq fasiləsiz əl çalır, müğənnini alqışlayırlar. Orkestrə rəhbərlik və dirijorluq edən Niyaziyə baxan Müslüm başı ilə təkrarlamağı işarə edir və o, kavatinonu yenidən, ancaq bu dəfə rus dilində oxuyur.
Elə həmin il Moskvanın P.İ.Çaykovski adına Konsert Zalında Müslüm ilk solo konsert proqramı ilə çıxış edir. Artıq müğənni dinləyicilərə o qədər tanış idi ki, onun konsertinə bilet əldə etmək mümkün deyildi.
Bakıya qayıtdıqdan sonra müğənni ansamblın solisti kimi musiqi kollektivləri ilə keçmiş ittifaqın müxtəlif şəhər və vilayətlərinə tez-tez qastrolə səfərləyrinə getməşlayę Onun əməkhaqqı ilə heç bir problemi yaşanmır. Getdikcə artan məşhurluq hər yerdə ansamblın uğur qazanmasını əvvəlcədən təmin edirdi. Alınan məvacib onun ailə problemlərini həll etmək üçün kifayət edirdi. Lakin başqa bir tərəfdən qastrol səfərləri ailə-məişət məsələsində ciddi çatışmazlıqlar, problemlər gundəmə gətirirdi. Hər şey yavaş-yavaş nəzarətdən, öz məcrasından çıxmağa başlayırdı:
Elə həmin il Moskvanın P.İ.Çaykovski adına Konsert Zalında Müslüm ilk solo konsert proqramı ilə çıxış edir. Artıq müğənni dinləyicilərə o qədər tanış idi ki, onun konsertinə bilet əldə etmək mümkün deyildi.
Bakıya qayıtdıqdan sonra müğənni ansamblın solisti kimi musiqi kollektivləri ilə keçmiş ittifaqın müxtəlif şəhər və vilayətlərinə tez-tez qastrolə səfərləyrinə getməşlayę Onun əməkhaqqı ilə heç bir problemi yaşanmır. Getdikcə artan məşhurluq hər yerdə ansamblın uğur qazanmasını əvvəlcədən təmin edirdi. Alınan məvacib onun ailə problemlərini həll etmək üçün kifayət edirdi. Lakin başqa bir tərəfdən qastrol səfərləri ailə-məişət məsələsində ciddi çatışmazlıqlar, problemlər gundəmə gətirirdi. Hər şey yavaş-yavaş nəzarətdən, öz məcrasından çıxmağa başlayırdı:
Müslüm xatirə kitabında yazırdı: Ansambl ilə biz ittifaqın müxtəlif şəhərlərinə, hətta, kurortlara gedirdik. Hər yerdə müvəffəqiyyət bizi gozləyirdi. Qastrol səfərlərinin başgicəlləndirici uğuru məni ailə-məişət məsələlərindən uzaq salırdı. Artıq səfərlərdən evə qayıtmaq istəmirdim, ədəbli, əxlaqlı, nəzakətli ailə başçısı rolunda isə çıxış etməyə şəxsi xüsusiyyətim imkan vemirdi.
Söhbətin bu yerində reallıqdan çıxış edərək, Müslümün söylədiyi ədəbli, əxlaqlı, nəzakətli ailə başçısı rolunda çıxış etməyimə şəxsi xüsusiyyətim imkan vermirdi fikrini, məşhurluq başımı xarab etmişdi, şəxsi iradəm isə bunun üçün yetərli deyildi cümləsi ilə əvəzləyə bilərik. Fikrimcə, bu, daha dolğun və daha haqlı olardı.
1963-cü ilin mart ayında mətbuat orqanlarının səhifələrində, Azərbaycandan gələn artistlərin möhtəşəm çıxışı haqqında Sovet İttifaqı Teleqraf Agentliyinın (SİTA-nın) xüsusi informasiyası yerləşdirilir. Həmin informasiyada deyilirdi:
Ən böyük, -demək olar ki, -fövqəladə uğur Müslüm Maqomayevə qismət oldu. Onun təkrarolunmaz vokal keyfiyyətləri, parlaq texnikası bunları deməyə əsas verir. Əminliklə qeyd etmək olar ki, operaya çox istedadlı, qabiliyyətli, zəkalı gənc artist gəlir.
Həmin zaman mərkəzi mətbuat həmyerlimizin çıxışına çox fəal və effektiv reaksiya gostərirdi. Maraqlı idi ki, böyük həvəs, coşqu və fərəhlə müğənninin ifasını təhlil edən Qurultaylar Sarayının biletsatanları konsert proqramlarının üzərinə öz fikir, rəy və resenziyalarını bu cür yazırdılar:
Biz biletsatanlar möhtəşəm zalda sizin uğurunuza, tamaşaçıların sevinc və fərəhinə çox sevinirik və şadlanırıq. Ümid edirik ki, sizin və sizin Fiqaronun səsini bir də bizim səhnədə eşidəcəyik. Böyük gəmiyə-böyük ugurlar.
Bununla da, Moskvada keçirilən Azərbaycan dekadasına, sözün böyük və həqiqi mənasında, yaxşı və iri bir əla yazmaq və ya nöqtə qoymaq olardı. Lakin bunun Müslümə heç bir dəxli yox idi. Çünki müğənninin zəfər yolu indən sonra başlayırdı. Bu cür, əks-sədadan, təəssüratdan sonra paytaxt Moskvanın Müslümü Azərbaycana buraxacağı bir o qədər real görünmürdü. Çünki Maqomayev artıq Moskvanı, moskvalıları, daha doğrusu, Kremli öz ecazkar səsi ilə məftun etmişdi. Məhz, dekadadan sonra ona ilk və davamlı təkliflər gəlməyə başladı.
Bundan sonra həyat öz axarı ilə gedir, müğənni tez-tez nəyi isə birinci etməli olur: SSRİ-də yeganə və məşhur olan Melodiya firmasının studiyasında simfonik orkestrin müşayiəti ilə opera ariyaları yazılmağa başlayır. Həmişə oldugu kimi orkestrə mayestro Niyazi rəhbərlik edirdi. İlk dəfə olaraq səs rejissoru V.Babuşkinin nəzarəti ilə rəqəmsal yazı metodu həyata keçirilir.
Artıq həmin ilin payızında, daha dəqiq demiş olsaq, noyabr ayının 10-da çoxsaylı Müslüm sevərlər Moskva filarmoniyasına axışırlar. Müğənniyə yalnız sonra məlum olur ki, onun konsertinə baxmaq istəyənlərin sayı həddindən çox olduğu üçün pərəstişkarlar vestibülün giriş qapısını yerindənıxartmlar. Tamaşaçıların çox olduğunu Müslüm səhnədə mahnı oxuyarkən hiss edir. O, görür ki, zalda anşlaqdır , keçidlər doludu , musiqisevərlər ayaq üstə onu dinləyir və alqışlayırlar. Bundan böyük zövq alan müğənni belə bir anşlağın olacağını, təsəvvürünə, belə, gətirə bilməzdi.
Bu məqamda, tarixi bir faktı qeyd etməsəm Müslümün ruhu məni bağışlamaz. Konsertin proqramında Bax, Gendel, Motsart, Rossini, Şubert, Çaykovski, Raxmaninovun və Hacıbəylinin cəmisi 16 əsəri oxunmalı idi. Ancaq müğənni onların sayını 23-ə qədər qaldıra bilir. Əgər belə demək mümkünsə, Müslümün çox sevdiyi fantastika janrı, məhz səhnədə öz real təzahürünü tapır. Bu, fikiri söyləməklə, yanlışlığa yol vermiş olmaram, əksinə, həqiqəti təsdiq edərəm. Hələ bunlar azmış kimi müğənni nəzərdə tutulmayan üçüncü hissədə, italiyan və müasir estrada mahnıları ifa etməyə başlayır. Baxmayaraq ki, texniki xidmət səhnənin işıqlarını söndürmüşdü, ancaq pərəstişkarlardan ibarət böyük kütlə, avantüra zalı tərk etmək istəmirdi. Bax, elə bu zaman Müslüm royalın arxasında əyləşir və estrada başlayır: Come prima, Guarda che Luna, tvist, Andriano Çelentano, İyirmi dörd min öpüş və s. mahnılar bir-birini əvəz edir.
Bu, konsert, həm də Müslüm üçün bir vizit vəsiqəsi rolunu oynayır. O, sonrakı konsertlərini, məhz bu, formada qurur: klassik əsərlər və estrada mahnıları Onun təşəbbüsü ilə simfonik orkestrə gitara, zərb alətləri və bas əlavə olunur. Bununla da simfonik orkestr, estrada-simfonik orkestrinə çevrilir. Öz tələbkarlığı ilə seçilən K.İ.Şuljenko Müslümlə bağlı xatirələrində yazırdı:
Necə ki, Müslüm Maqomayev zühur edib, bir hadisə oldu. O, bir baş bütün gənclərdən yüksəkdə dururdu. O, dəlicəsinə hamının xoşuna gəlirdi.
Elə həmin gün Müslüm hiss etdi ki, artıq şübhələr arxada qalıbdı və o, heç vaxt gənclik ürəksizliyinə, ağciyərliyinə, cəsarətsizliyinə, inamsıyazlığcana qayıdmayacaqdır. Müğənni üçün uğurlu hesab olunan 1963-cü ilin sonunda onu Mirzə Fətəli Axundzadə adına Azərbaycan Dövlət Opera və Ballet teatrına soloist kimi qəbul edirlər. Eyni zamanda, Müslüm estrada konsert proqramları ilə müxtəlif şəhərlərin konsert salonlarında çıxışlar etməyə başlayır.
Bəstəkar, pianoçu, müğənninin zəhmətsevər olması onun həyatının əsas mənası, əsas qayəsi olur. O, hər şeyi yaxşı, yalnız yaxşı yerinə yetirməyi xoşlayırdı. Yarım əsrlik səhnə həyatında Maqomayev opera, estrada, müzikl, kino, tamaşa, birsözlə, incəsənətin hansı yerində olmasından asılı olmayaraq bir amala, bir məsləkə xidmət göstərirdi tamaşaçını aldatmamağa və bununla da onu sevənlərə xalis sənət nümayiş etdirməyə. Bütün bunlar səhnə arxası və ya səhnəyə qədər sərf olunan zaman kəsiyi idi və böyük zəhmət hesabına başa gəlirdi.
Onun violonçelist-professor Anşeloviç ilə keçirdiyi saatlar, ondan aldığı dərs, dəyərli məsləhət və tövsiyyələr hədər getmədi. Əmək və zəhmət, üstəgəl istedad və zəka, üstəgəl peşəkarlıq və pedaqoqluq, üstəgəl böyük və mərhəmətli ürək Sadaladığım bu müsbət və yüksək keyfiyyətlər Müslümlə professor Vladimir Sezaryeviç Anşeloviçdə birləşirdi, vəhdət təşkil edirdi və gələcək intibaha yeni yol açırdı. O, yazırdı: Mən vokalın əsası hesab olunan texniki ilməyin öhdəsindən gəlməyi öyrəndim. Viktoriya romansında vokalın etüd və qammasını olduqca təmiz oxudum. Vladimir Sezaryeviçin məşğələlərində aldığım təcrübə məqamında, sonralar Seviliya bərbəri operasında Fiqaro partiyasının üzərində işləyəndə gördüm ki, qamma və başqa bər -bəzəklər, saysız-hesabsız, həmçinin, kifayət qədər çoxdu. Müəllimimdən aldığım məsləhət əməlli-başlı işimə yaradı. İtaliyada təcrübə keçdikdən sonra Nazim Rzayevin rəhbərliyi altında Azərbaycan Dövlət Kamera orkestri ilə XVI-XVIII əsr bəstəkarlarının qədim mahnılarıɱna bütövazr ırdık (val, lördıd )