Wymawiając te ostatnie słowa, René umilkł i popadł w zadumę. Ojciec Suel patrzył nań ze zdumieniem, a stary ślepy sachem, nie słysząc już głosu młodzieńca, nie wiedział, co sądzić o tym milczeniu.
René obrócił oczy na gromadkę Indian, którzy mijali wesoło równinę. Nagle fizjonomia37 jego roztkliwiła się, łzy popłynęły z oczu; wykrzyknął:
– Szczęśliwi dzicy! Och! czemuż nie mogę cieszyć się spokojem, jaki wam zawsze towarzyszy! Podczas gdy ja z tak niewielkim pożytkiem przebiegłem tyle okolic, wy, siedząc spokojnie pod dębem, pozwoliliście płynąć dniom, nie licząc ich biegu. Pobudką działania były jedynie wasze potrzeby: jak dziecko, między zabawą a snem, dochodziliście lepiej ode mnie do celów mądrości. Jeżeli owa melancholia, która rodzi się z nadmiaru szczęścia, spływała niekiedy w waszą duszę, niebawem otrząsaliście się z przelotnego smutku, a spojrzenie wasze wzniesione ku niebu szukało z roztkliwieniem tego nieznanego Czegoś, które lituje się nad biednym dzikim.
1
Naczezi – plemię Indian Ameryki Północnej, jedno z większych plemion mieszkających na południu rzeki Missisipi. Wyróżniali się złożonym systemem wodzostwa oraz podziałem na szlachetnie urodzonych i zwykłych członków plemienia. [przypis edytorski]
2
gród Rozalii – kolonia francuska u Naczezów. [przypis autorski]
3
sachem – wódz indiański w Ameryce Płn.; przywódca plemienny. [przypis edytorski]
4
Od czasu polowania na bobry, kiedy to ślepy sachem opowiedział Renému swoje przygody – co opisuje opowiadanie Atala. [przypis edytorski]
5
wszelako (daw.) – jednak. [przypis edytorski]
6
Luizjana – rejon geogr. w Ameryce Płn., nazwany na cześć króla Francji Ludwika XIV (fr. Louis), obejmujący większość dorzecza Missisipi: tereny na południe od Wielkich Jezior aż do Zatoki Meksykańskiej, pomiędzy Appalachami na wschodzie a Górami Skalistymi na zachodzie; od 1682 do 1762 terytoria Luizjany znajdowały się pod kontrolą francuską. [przypis edytorski]
7
uchylając się naleganiom – uchylając się od spełnienia ponawianych próśb. [przypis edytorski]
8
tedy (daw.) – zatem, więc. [przypis edytorski]
9
miesiąc, który dzicy nazywają Księżycem Kwiatów – maj. [przypis edytorski]
10
sassafras a. sasafras – aromatyczne, wiecznie zielone drzewo z rodziny wawrzynowatych, występujące we wsch. części Ameryki Płn. [przypis edytorski]
11
Meszasebe – rzeka Missisipi, w oryg. fr. Meschacebé, co autor w opowiadaniu Atala opatrzył przypisem: „prawdziwa nazwa Mississippi lub Meschassipi”. [przypis edytorski]
12
ulów pszczelnych – dziś popr.: uli pszczelich. [przypis edytorski]
13
Appalachy – góry we wsch. części Ameryki Płn. [przypis edytorski]
14
luby (daw.) – miły, przyjemny, kochany. [przypis edytorski]
15
drapać się – tu daw.: wdrapywać się. [przypis edytorski]
16
dziecięctwo (daw.) – dzieciństwo. [przypis edytorski]
17
umknąć życie swoje kaprysom losu – uciec w swoim życiu od kaprysów losu. [przypis edytorski]
18
arkada – element architektoniczny składający się z dwóch podpór (filarów, kolumn) połączonych od góry łukiem. [przypis edytorski]
19
poglądać (daw.) – spoglądać, patrzeć. [przypis edytorski]
20
nie mogłem obronić się (…) refleksji – nie mogłem obronić się przed refleksją. [przypis edytorski]
21
zaczem (daw.) – po czym, następnie. [przypis edytorski]
22
pustynia – daw. każde pustkowie, gdzie nie mieszkają ludzie. [przypis edytorski]
23
geniusz – tu: duch opiekuńczy. [przypis edytorski]
24
jeno (daw.) – tylko. [przypis edytorski]
25
w wielkim mieście (…) posąg, który wskazywał palcem miejsce wsławione ofiarą – w Londynie, za Whitehall, posąg Karola II. [Autor ma na myśli, że figura Karola II wskazuje na miejsce egzekucji jego ojca, króla Karola I Stuarta, obalonego przez poddanych i w 1649 ściętego za zdradę. W rzeczywistości posąg nie przedstawia Karola II, lecz jego brata i następcę, Jakuba II, obalonego podczas tzw. chwalebnej rewolucji (1688–89) ostatniego katolickiego króla Anglii i ostatniego króla, który rządził w sposób absolutny. Obecnie ten zabytek znajduje się na placu Trafalgar; red. WL]. [przypis autorski]
26
usty (daw.) – dziś popr. forma N. lm: ustami. [przypis edytorski]
27
Kaledonia – hist. północna część wyspy Wielkiej Brytanii, obejmująca ziemie, które nie zostały podbite przez Rzymian; poet.: Szkocja. [przypis edytorski]
28
bard – poeta i pieśniarz celtycki, który wykonywał utwory z towarzyszeniem instrumentu podobnego do harfy, opiewając bohaterskie i tragiczne wydarzenia. [przypis edytorski]
29
religia chrześcijańska (…) córka wysokich gór – Jezus i jego uczniowie pochodzili z górzystej Galilei, po której wędrowali i nauczali. [przypis edytorski]
30
morweńscy bohaterowie – bohaterowie Morwenu, fikcyjnego szkockiego królestwa z III w. występującego w epickich, rzekomo starożytnych poematach celtyckich, opublikowanych po angielsku w latach 1760–73 przez poetę Jamesa Macphersona. Znane jako Pieśni Osjana, poematy te zrobiły wielkie wrażenie i stały się bardzo popularne w całej Europie; uważane za zabytki dawnej poezji, porównywane z utworami Homera, wywarły wielki wpływ na rozwój romantyzmu. [przypis edytorski]
31
harfa Dawida – Dawida (ok. 1040–ok. 970 p.n.e.), króla Izraela, Biblia określa jako poetę i pieśniarza, grającego na cytrze, flecie, niekiedy na harfie, i przypisuje mu autorstwo utworów zgromadzonych w Księdze Psalmów. [przypis edytorski]
32
w podle (daw.) – obok. [przypis edytorski]
33
Osjan – legendarny wojownik i bard celtycki, narrator i rzekomy autor cyklu epickich poematów, znanych jako „pieśni Osjana”. [przypis edytorski]
34
Zelma, właśc. Selma – zamek będący siedzibą władców Morwenu, królestwa opiewanego w pieśniach Osjana; przen. także jako nazwa krainy. [przypis edytorski]
35
Fingal – król Morwenu, ojciec Osjana i bohater jego pieśni. [przypis edytorski]
36
tyla (gw.) – tyle, tak dużo. [przypis edytorski]
37
fizjonomia (daw.) – twarz. [przypis edytorski]