OLIWER
A Rozalinda, córka księcia, czy także razem z ojcem wygnana?
KAROL
O nie, bo córka nowego księcia, jej krewna, z którą się wychowała od kolebki, tak ją kocha, że alboby z nią była na wygnanie poszła, alboby umarła, zostawszy bez niej.
OLIWER
Gdzie zamierza osiąść stary książę?
KAROL
Powiadają, że jest już w Lesie Ardeńskim, otoczony tłumem wesołych towarzyszy, z którymi żyje jak stary Robin Hood angielski. Słyszałem, że co dzień tam ściągają nowe stada młodych panów, gdzie im czas płynie bez troski, jakby w złotym wieku.
OLIWER
Ale, ale, czy to prawda, że jutro pasujesz się w przytomności5 młodego księcia?
KAROL
Prawda niewątpliwa i to jest właśnie powodem moich odwiedzin. Słyszałem z boku, że młodszy brat wasz, Orlando, chce przebrany próbować się ze mną. W jutrzejszych zapasach idzie o mój kredyt, a kto mi się wymknie bez połamanych żeber, będzie mógł sobie winszować. Brat wasz jest delikatny i młody; przez miłość ku wam nie chciałbym go poturbować, jak będę musiał dla mego honoru, jeśli stanie w szranki. Przychodzę więc w przyjacielskiej myśli uwiadomić was o wszystkim, żebyście mogli albo od zamiaru go odwieść, albo się nie gniewali na mnie, jeśli go spotka jaka nieprzyjemność, której sam szuka mimo mej woli.
OLIWER
Dziękuję ci, Karolu, za ten dowód miłości, którą, zobaczysz, jak sowicie zapłacę. I ja także słyszałem o projektach mojego brata i starałem się pobocznie z głowy mu je wybić; ale ani chciał słuchać. Powiem ci otwarcie, Karolu, że nie ma w całej Francji upartszego młokosa; ambitny, zazdrosny cudzych talentów. Czy uwierzysz? Knuje tajemne spiski przeciw mnie, swojemu rodzonemu bratu. Rób więc, co ci się podoba. Wszystko mi jedno, czy mu kark, czy mu palec ukręcisz. Radzę ci nawet mieć się na baczności, bo jeśli go ty tylko poturbujesz lub on świetnego nie odniesie nad tobą zwycięstwa, to albo truciznę ci zada, albo tajemnymi praktykami nastawać będzie na ciebie, póki w ten lub inny sposób życia ci nie odbierze. Wierzaj mi, a prawie ze łzami to wyznaję, nie ma dziś pod słońcem człowieka, co by tak był młody, a tak przewrotny. Mówię o nim z braterską względnością, bo gdybym chciał ci go w całej nagości przedstawić, ja bym płakać i rumienić się musiał, a ty byś bladł z podziwienia.
KAROL
Rad jestem, że do was przyszedłem. Jeśli się jutro pokaże, dostanie, co mu się należy, bo jeśli on jutro będzie mógł o własnych siłach nogę za nogą postawić, wyrzekam się zapasów na zawsze. A teraz Pan Bóg z wami.
Wychodzi.
OLIWER
Bądź zdrów, dobry Karolu. A teraz trzeba będzie podrażnić jeszcze mojego zucha. Spodziewam się, że koniec jego zobaczę, bo dusza moja, nie wiem dlaczego, nienawidzi go nad wszystko. A przecie to chłopiec tak łagodny; uczony, choć bez szkolnego ćwiczenia; pełny szlachetnych myśli; kochany przez wszystkich, jakby ich zaczarował; tak podbił serca świata, a nade wszystko własnych moich ludzi, którzy go najlepiej znają, że ja, brat starszy, tylko drugie trzymam miejsce. Ale to nie potrwa długo; zapaśnik poradzi wszystkiemu. Trzeba mi tylko teraz podjudzić wyrostka i to bez zwłoki.
Wychodzi.
SCENA II
Trawnik przed pałacem księcia.
Rozalinda i Celia.
CELIA
Proszę cię, Rozalindo, kochana kuzynko, bądź wesołą.
ROZALINDA
Droga Celio, i tak już pokazuję więcej wesela, niż go mam w sercu, a ty chcesz, żebym była jeszcze weselszą? Jeśli mnie nie nauczysz zapomnieć wygnanego ojca, darmo będziesz chciała nauczyć mnie wesela.
CELIA
To mi właśnie dowodzi, że mnie tak nie kochasz jak ja ciebie. Gdyby stryj mój, twój wygnany ojciec, wygnał był twojego stryja, księcia, mego ojca, byleś ty ze mną została, nauczyłabym miłość moją uważać twojego za mojego ojca; i ty byś także to samo zrobiła, gdyby miłość twoja ku mnie z moją ku tobie mierzyć się mogła.
ROZALINDA
Więc dobrze, zapomnę o moim położeniu, aby się z twojego cieszyć.
CELIA
Wiesz, że mój ojciec oprócz mnie innych nie ma dzieci i zdaje się mieć nie będzie; wierzaj mi więc, po jego śmierci będziesz jego dziedziczką, bo co on twojemu ojcu przemocą wydarł, to ja ci oddam z miłości; oddam, na honor! A jeśli przysięgę tę zgwałcę, niech się w poczwarę zamienię. Słodka Różo, kochana Różo, bądź więc wesołą!
ROZALINDA
Będę nią od tej chwili, kuzynko, a na dowód zaczynam rozmyślać, gdzie by znaleźć rozrywkę. Co mówisz o miłości?
CELIA
I owszem, szukaj rozrywki w miłości, tylko nie kochaj żadnego mężczyzny naprawdę, a i na żart nawet nie kochaj, tylko tyle, żebyś mogła bezpiecznie wycofać się kosztem skromnego rumieńca.
ROZALINDA
Gdzie więc znajdziemy rozrywkę?
CELIA
Siądźmy i szyderstwem odgońmy dobrą gospodynię fortunę od jej koła, aby na przyszłość równo dzieliła swoje dary.
ROZALINDA
Ach, gdyby się nam to udało! Bo dobrodziejstwa jej rozdzielone są dziś w najopłakańszy sposób! Dobra, ślepa staruszka najczęściej się myli w podarunkach, które kobietom rozdaje.
CELIA
To prawda. Którym dała piękność, rzadko daje cnotę, a którym dała cnotę, zakazaną daje urodę.
ROZALINDA
Nie, nie zwalaj na fortunę grzechów natury: fortuna jest panią darów tego świata, ale nie rysów natury.
Wchodzi Probierczyk.
CELIA
Czy tak sądzisz? Alboż piękne stworzenie, które ulepiła natura, nie może wpaść w ogień zrządzeniem fortuny? Choć natura dała nam dowcip do szydzenia z fortuny, czy nie fortuna przysłała nam tego błazna, aby przeciąć argument?
ROZALINDA
Tu, wyznać muszę, fortuna jest bez miłosierdzia dla natury, gdy naturalnemu głupstwu każe naturalny dowcip przecinać.
CELIA
A i to może nie jest fortuny, ale natury dziełem, która widząc naturalny nasz dowcip za tępy, aby o takich boginiach rozprawiać, przysłała nam naturalnego błazna jak osełkę; bo zawsze tępość błazna jest osełką dowcipu. Dokąd droga, dowcipnisiu?
PROBIERCZYK
Śpiesz pani do ojca co prędzej.
CELIA
Czy cię posłem zrobiono?
PROBIERCZYK
Nie, na honor, tylko mi szukać pani kazano.
ROZALINDA
Gdzie się przysięgi tej nauczyłeś, błazenku?
PROBIERCZYK
Od pewnego kawalera, który na swój honor przysięgał, że naleśniki były dobre, i na honor przysięgał, że niegodziwa była musztarda, gdy ja utrzymuję, że naleśniki były niegodziwe, a dobra musztarda; pan kawaler jednak nie krzywoprzysiągł.
CELIA
Jak tego dowiedziesz z całą twoją kupą nauki?
ROZALINDA
Teraz pora odjąć kaganiec twojej mądrości.
PROBIERCZYK
Przybliżcie się; połóżcie rękę na waszych podbródkach i przysięgnijcie na wasze brody, że hultaj ze mnie.
CELIA
Na nasze brody, gdybyśmy je miały, hultaj z ciebie.
PROBIERCZYK
Na moje hultajstwo, gdybym miał je, byłbym hultajem; ale jeśli przysięgacie na to, czego nie macie, nie krzywoprzysięgacie; a więc i kawaler nie krzywoprzysiągł, przysięgając na honor, którego nigdy nie miał lub jeśli miał kiedy, to już go wyprzysiągł długo wprzódy, nim widział te naleśniki i tę musztardę.
CELIA
O kim to chcesz mówić, proszę?
PROBIERCZYK
O pewnym panu w wielkich łaskach u starego Fryderyka, twojego ojca.
CELIA
Łaska mojego ojca daje mu dosyć honoru. Nie mów o nim więcej, bo lada dzień dostaniesz chłostę za twój złośliwy język.
PROBIERCZYK
Tym gorzej, że błaznom nie wolno mówić mądrze o tym, co mądrzy po błazeńsku robią.
CELIA
Przyznaję, że wielką masz rację, bo odkąd odrobinie sensu, którą mieli błazny, milczeć nakazano, odrobina błazeństwa, którą mieli mądrzy, w całym pokazała się blasku. Ach, otóż i monsieur Le Beau6.
Wchodzi Le Beau.
ROZALINDA
Z pełną gębą nowin.
CELIA
Którymi będzie nas karmił jak gołąb swoje pisklęta.
ROZALINDA
Będziemy więc nowinami nadziane.
CELIA
Tym lepiej, będziemy tym smaczniejsze. Bonjour, monsieur7 Le Beau; co za nowiny?
LE BEAU
Piękne księżniczki, straciłyście rzadką zabawę.
CELIA
Zabawę? Jakiego koloru?
LE BEAU
Jakiego koloru, pani? Jak mam na to pytanie odpowiedzieć?
ROZALINDA
Jak poradzi dowcip lub fortuna.
PROBIERCZYK
Albo jak każą przeznaczenia.
CELIA
Ruszyłeś konceptem jak martwe cielę ogonem.
PROBIERCZYK
Gdybym się na moim stanowisku utrzymać nie umiał —
ROZALINDA
Przewróciłbyś koziołka.
LE BEAU
Pomieszałyście mi szyki, moje panie. Chciałem wam mówić o przepysznych zapasach, których straciłyście widok.
ROZALINDA
To nam opowiedz przynajmniej szczegóły tych przepysznych zapasów.
LE BEAU
Opowiem początek, moje panie; jeśli bowiem chcecie, będziecie mogły widzieć koniec. Co najlepszego zostaje, tu się właśnie odbędzie, gdzie stoicie.
CELIA
Opowiadaj początek, który już umarł i jest pogrzebany.
LE BEAU
Był ojciec, który miał trzech synów —
CELIA
To coś na starą bajkę zakrawa.
LE BEAU
Trzech młodych synów, pięknego wzrostu i urody —
ROZALINDA
A każdy drągal miał drąg w ręku —
LE BEAU
A najstarszy poszedł w zapasy z Karolem, książęcym zapaśnikiem, który go w mgnieniu oka powalił z trzema żebrami potrzaskanymi tak, że mało nadziei ratunku zostało; taką samą łaźnię sprawił drugiemu i trzeciemu. Leżą tam rozciągnięci na piasku, a biedny stary ojciec tak żałośnie nad nimi płacze, że wszyscy widzowie w jego łzach udział biorą.
ROZALINDA
Biedny starzec!
PROBIERCZYK
Ale gdzie ta rozrywka, którą straciły panie?
LE BEAU
Właśnie zapasy, o których mówię.
PROBIERCZYK
Z dniem każdym człowiek rozumu się uczy. Pierwszy raz w życiu słyszę, że połamane żebra są przepyszną dla pań rozrywką.
CELIA
I ja też, zaręczam.
ROZALINDA
Jestli8 jeszcze jaki amator tej trzaskającej muzyki we własnych bokach, w połamanych żebrach zakochany? Czy chcesz być widzem tych zapasów, kuzynko?
LE BEAU
Jeśli się nie oddalicie, będziecie mimowolnymi widzami, bo tu jest plac wybrany, a zapaśnicy już gotowi.
CELIA
Właśnie przychodzą. Zostańmy więc i patrzmy.
Przy odgłosie trąb wchodzą: Książę Fryderyk, Panowie, Orlando, Karol i Służba.
KSIĄŻĘ FRYDERYK
Zacznijcie. Skoro młody ten człowiek na przedstawienie9 nasze jest głuchy, niech zapłaci za swoją zarozumiałość.
ROZALINDA
pokazując Orlanda:
Czy to jest nowy zapaśnik?
LE BEAU
Tak jest, pani.
CELIA
Ach, on tak młody! A jednak zwycięstwo z ócz mu patrzy.
KSIĄŻĘ FRYDERYK
Jak to, córko i kuzynko, czyście po to się tu wcisnęły, aby zapasów być świadkami?
ROZALINDA
Tak jest, książę mój i panie, jeśli się to twojej woli nie sprzeciwia.
KSIĄŻĘ FRYDERYK
Z góry mogę wam zapowiedzieć, że niewiele znajdziecie przyjemności w widowisku, tak są nierówne siły walczących. Przez wzgląd na młodość zaczepnika chciałem go odwieść od przedsięwzięcia, ale rad moich słuchać nie chce. Próbujcie teraz, młode panie, czy będziecie szczęśliwsze ode mnie.
CELIA
Zawołaj go tu, dobry monsieur Le Beau.
KSIĄŻĘ FRYDERYK
Próbujcie; nie chcę być świadkiem rozmowy.
Odchodzi na stronę.
LE BEAU
Panie zapaśniku, księżniczka chce z tobą mówić.
ORLANDO
Słucham rozkazu z należnym hołdem i uszanowaniem.
ROZALINDA
Młody człowieku, czy ty wyzwałeś książęcego zapaśnika Karola?
ORLANDO
Nie, piękna księżniczko, pierwszy Karol wszystkich ogólnie wyzwał na rękę, a ja tak jak inni przychodzę próbować z nim sił mojej młodości.
CELIA
Młody panie, duch twój za śmiały na twoje lata. Widziałeś okrutny dowód sił tego człowieka. Gdybyś mógł sam własnym zmierzyć się okiem lub własnym ocenić się sądem, bojaźń niebezpieczeństwa radziłaby ci wybrać stosowniejsze do sił twoich przedsięwzięcie. Prosimy cię, przez wzgląd na ciebie, pomyśl o własnym bezpieczeństwie i odstąp od twojego zamiaru.
ROZALINDA
Usłuchaj naszej rady, twój honor nic na tym nie ucierpi. Naszą będzie rzeczą uprosić księcia, aby zapasom koniec położył.
ORLANDO
Błagam was, nie bądźcie zbyt surowe w waszym sądzie – bo sam przyznaję się do winy – że tak pięknych, tak dobrych pań życzeniu posłuszeństwa odmawiam. Ale niech wasze piękne oczy i tkliwe życzenia towarzyszą mi w mojej próbie! Jeśli będę zwyciężony, wstyd spadnie tylko na człowieka upośledzonego; jeśli będę zabity, to tylko umrze człowiek, który od dawna umrzeć pragnie. Nie pokrzywdzę przyjaciół, bo nie zostawiam nikogo, co by po mnie płakał; nie pokrzywdzę świata, bo nic na nim nie posiadam; zajmuję tylko na ziemi miejsce, które lepiej będzie obsadzone, gdy je opuszczę.
ROZALINDA
Chciałabym ci odstąpić odrobinę sił, które posiadam.
CELIA
A ja moje w dodatku.
ROZALINDA
Szczęść ci Boże! Bodajem się pomyliła w moim o tobie sądzie.
CELIA
Niech się spełnią wszystkie twojego serca życzenia!
KAROL
Gdzie jest ten młody zuch, co tak gorąco pragnie spocząć na łonie swojej matki ziemi?
ORLANDO
Gotowy; ale mniej ambitny w swoich życzeniach.
KSIĄŻĘ FRYDERYK
Przestańcie na pierwszym powaleniu.
KAROL
Jedno wystarczy, mości książę; nie będziesz potrzebował zachęcać go do drugiej próby ty, panie, który tak gorąco odwodziłeś go od pierwszej.
ORLANDO
Skoro masz zamiar szydzić ze mnie po próbie, nie powinien byś przynajmniej szydzić przed próbą. Ale do dzieła!
ROZALINDA
Niech ci Herkules w pomoc przybędzie, młody mężu!
CELIA
Chciałabym zostać niewidzialną, aby tego mocarza za nogę chwycić.
Karol i Orlando pasują się.
ROZALINDA
O, dzielny młodzieńcze!
CELIA
Gdybym miała pioruny w oczach, wiem, który by się z nich powalił.
Karol pada obalony; okrzyki.
KSIĄŻĘ FRYDERYK
Dosyć! Dosyć.
ORLANDO
Jeszcze! Jeszcze! Mości książę; jeszczem wszystkich sił nie natężył.
KSIĄŻĘ FRYDERYK
Jak ci jest, Karolu?
LE BEAU
Stracił mowę, mości książę.
KSIĄŻĘ FRYDERYK
Wynieście go. Wynoszą Karola. Twoje nazwisko, młodzieńcze?
ORLANDO
Nazywam się Orlando, mości książę, jestem najmłodszym synem Rolanda de Bois.
KSIĄŻĘ FRYDERYK
Wychodzą: Książę, Le Beau i Dwór.
CELIA
Na miejscu ojca także bym mówiła10?
ORLANDO
ROZALINDA
CELIA
ROZALINDA
daje mu łańcuszek, który zdjęła z szyi:
CELIA
ORLANDO
ROZALINDA
CELIA
ROZALINDA
Wychodzą: Rozalinda i Celia.
ORLANDO
Wchodzi Le Beau.
LE BEAU
ORLANDO
LE BEAU
ORLANDO
Wychodzi Le Beau.
SCENA III
Pokój w pałacu.
Celia i Rozalinda.
CELIA
Jak to, kuzynko? Jak to Rozalindo? Kupidynie, zmiłuj się nad nami! Ani słowa?
ROZALINDA
Ani jednego, żeby na psa rzucić.
CELIA
Słowa twoje zbyt są kosztowne, żeby je kundlom rzucać; rzuć je raczej na mnie i ukąś mnie twoim rozumem.
ROZALINDA
To by musiano zamknąć obie kuzynki: jedną, że pokąsana moim rozumem, a drugą, że rozum straciła.
CELIA
A wszystko z przyczyny twojego ojca?
ROZALINDA
Nie, trochę także z przyczyny córki mojego ojca. O, jak ciernisty świat ten dnia powszedniego!
CELIA
To tylko łopuch rzucony na ciebie wśród świątecznej rozpusty; jeżeli bitym nie pójdziemy gościńcem, do naszych przyczepią się sukni.
ROZALINDA
Gdyby tylko do mojej przyczepił się sukni, nie trudno byłoby go otrząsnąć, ale ten łopuch w moim jest sercu.
1
książę Panie Kochanku – Karol Radziwiłł (1734–1790). [przypis edytorski]
2
przywiedziony – przytoczony, zacytowany. [przypis edytorski]
3
mamże – konstrukcja z partykułą -że; znaczenie: czy mam. [przypis edytorski]
4
de bois (fr.) – z lasu, leśny. [przypis edytorski]
5
przytomność (daw.) – obecność. [przypis edytorski]
6
le beau (fr.) – piękny, śliczny; modniś, lowelas. [przypis edytorski]
7
Bonjour, monsieur (fr.) – dzień dobry panu. [przypis edytorski]
8
jestli – konstrukcja z partykułą -li; znaczenie: czy jest. [przypis edytorski]
9
przedstawienie – tu: wyjaśnienie, tłumaczenie. [przypis edytorski]
10
także bym mówiła – konstrukcja z partykułą -że; znaczenie: czy tak bym mówiła. [przypis edytorski]