Сапраўды, калі ўсё было расстаўлена і ўпарадкавана, калі фотакарткі, якія я сабраў у час вандровак, упрыгожылі ўсе сцены, а таксама пісьмовы стол з чырвонага дрэва ды бухматую камоду, і калі я задаволена і ўтульна апусціўся ў крэсла з высокай спінкаю каля акна, каб па чарзе разглядаць то вуліцы за ім, то сваю новую кватэру, мая задаволенасць не мела меж. І ўсё-такі – я гэтага моманту не забыў – усё-такі, побач з задавальненнем і даверам ува мне лагодна варушылася нешта іншае, нейкае слабае пачуццё страху і неспакою, ціхае ўсведамленне свайго кшталту злосці і супраціву сіле, якая пагражае… Лёгкая прыгнятальная думка, што маё становішча, якое дагэтуль не было нічым іншым, як тым, што мінае, цяпер упершыню падалося пэўным і нязменным.
Я не ўтойваю, што гэтае і падобныя адчуванні сяды-тады паўтараліся. Але ж ці можна пазбегнуць пэўных надвячоркавых гадзін, калі глядзіш за акно ў набіраючы сілу змрок ды яшчэ, магчыма, у няспешны дождж і робішся ахвярай журботных прыступаў? Ва ўсякім разе, было зразумела, што мая будучыня цалкам забяспечана. Я даверыў круглую суму ў 80 тысяч марак гарадскому банку, працэнты складалі – о, Бог, нядобрыя часы! – шэсцьсот марак за чвэрць года і дазвалялі мне, такім чынам, жыць прыстойна, забяспечваць сябе чытанкай, час ад часу хадзіць у тэатр – не выключаючы кроплі больш лёгкага правядзення часу.
Мае дні праходзілі і надалей сапраўды адпаведна ідэалу, які даўно ўжо быў маёй мэтай. Я ўставаў каля дзясятай гадзіны, снедаў і да паўдня бавіў час пры фартэпіяна ды за чытаннем літаратурнага часопіса або кнігі. Потым я шпацыраваў па вуліцы ўверх да рэстарана, у якім я бываў рэгулярна, палуднаваў і затым рабіў больш працяглы шпацыр па вуліцах, цераз галерэю, у наваколле, на Жаваранкаву гару. Я вяртаўся дадому і зноў працягваў ранейшы, як да паўдня, занятак: я чытаў, займаўся музыкай, бавіўся нават часам нечым падобным да жывапісу ці акуратна пісаў ліст. Калі пасля вячэры я не выпраўляўся ў тэатр ці на канцэрт, то бавіў нейкі час у кавярні, а перад сном чытаў газеты. Я лічыў, што дзень атрымаўся ўдалым і цудоўным, быў напоўнены зместам з дамешкам шчасця, калі мне за фартэпіяна ўдаваўся фрагмент, які здаваўся новым і прыгожым, калі я з чытання навелы, з разглядання карціны атрымліваў пяшчотны і ўстойлівы настрой.
Між іншым, я не праміну сказаць, што ў сваіх схільнасцях я браўся за справу з пэўным ідэалізмам і цалкам сур’ёзна імкнуўся надаць сваім дням па магчымасці найбольш "зместу". Я харчаваўся сціпла, меў, як правіла, толькі адзін касцюм; карацей кажучы, абмяжоўваў свае матэрыяльныя патрэбы асцярожна, каб яшчэ й быць здольным заплаціць высокую цану за добрае месца ў оперы ці на канцэрце, набыць літаратурныя выданні, наведаць тую ці іншую мастацкую выставу.
Але дні праходзілі, з іх складваліся тыдні і месяцы – сум? Я прызнаюся: не толькі кніга ў руцэ можа надаць сэнс шэрагу гадзін; між іншым, ты спрабаваў без усялякага поспеху імправізаваць на піяніна, ты сядзіш каля акна, паліш цыгарэты, і неадольна ў цябе закрадваецца пачуццё непрымання ўсяго свету і самога сябе; страх зноў апаноўвае цябе, агідны страх, і ты падхопліваешся і кідаешся наўцёкі, каб на вуліцы, з вясёлым торганнем плячыма шчасліўца, разглядваць прафесіяналаў і рабочых, якія духоўна і матэрыяльна для вольнага часу і ўцех папросту непрыдатныя.
IX
А ці здольны ўвогуле дваццацісямігадовы чалавек сур’ёзна верыць у канчатковую нязменнасць свайго становішча, нават калі гэтая нязменнасць толькі занадта верагодная? Шчабятанне птушкі, маленькі кавалачак блакіту неба, якая-небудзь палавінчатая і выцертая з памяці мара ноччу – усё гэта прыдатна, каб раптам нізрынуць у яго сэрца раптоўныя плыні адважных надзей і напоўніць яго ўрачыстым чаканнем вялікага, непрадугледжанага шчасця… Я бяздумна пераходзіў з аднаго дня ў наступны – сузіральна, бязмэтна, заняты той ці іншай малой надзеяй, калі справа была нават толькі ў дні выдання забаўляльнага часопіса, з энергічным перакананнем, што ты шчаслівы, а час ад часу зноў крышку змораны ад адзіноцтва.
Сапраўды, нярэдкімі былі і гадзіны, калі мяне ахоплівала нездавальненне з прычыны адсутнасці зносін і публічнасці, – а ці ёсць неабходнасць тлумачыць гэтую адсутнасць? Мне неставала хоць якой сувязі з добрым атачэннем і з першымі ці другімі коламі горада; каб зрабіць уражанне на залатую моладзь, што я гэткі сабе марнатравец жыцця, у мяне – далібог! – не хапала сродкаў, а з іншага боку – багема? Але ж я добра выхаваны чалавек, на мне чыстая бялізна і цэлы касцюм, і, ва ўсякім разе, у мяне не было жадання весці анархісцкія размовы з неахайнымі людзьмі за бруднымі ад выпівак сталамі. Коратка кажучы, не было пэўнага грамадскага кола, да якога я належаў бы несумненна, а знаёмствы, якія ўтвараліся тым ці іншым чынам самі сабою, былі рэдкімі, павярхоўнымі і прахалоднымі – я сам быў вінаваты, гэта я мушу прызнаць, бо і ў такіх выпадках трымаўся з пачуццём няўпэўненасці недзе на заднім плане і з непрыемным усведамленнем, што я нават бадзяжнаму мастаку не магу коратка, ясна і даверліва сказаць, хто я і што я.
Між іншым, я парваў нават з "грамадствам" і адмовіўся ад яго, ніякім чынам не служачы яму, калі выбраў сабе волю ісці сваім уласным шляхам, і калі я, каб быць шчаслівым, адчуваў бы патрэбу ў "людзях", то павінен быў адважыцца спытаць сябе, ці быў бы я ў гэтым выпадку гатовым зараз жа заняцца тым, каб дабрачынна ўзбагачацца ў якасці "буйнога прадпрымальніка" і набываць сабе ўсеагульную зайздрасць і аўтарытэт.
Примечания
1
Манн Т. По поводу "Королевского высочества" / Пер. с нем. И. Татариновой // Манн Т. Собр. соч.: В 10 т. М., 1959–1961. Т. 9. С. 35–36.
2
Манн Т. Об одной главе из "Будденброков" / Пер. с нем. Ю. Афонькина // Там же. С. 195.
3
Манн Т. Будденброки. История гибели одного семейства / Пер. с нем. Н. Ман. М., 1985. С. 613.
4
Там же. С. 626.
5
Там же. С. 662.
6
Манн Т. Любек как форма духовной жизни / Пер. с нем. Е. Эткинда // Манн Т. Собр. соч. Т. 9. С. 77.
7
Лявонава Е. А. Прызнаныя найлепшымі: Нобелеўская прэмія, яе гісторыя і лаўрэаты // Лявонава Е. А. Агульнае і адметнае: Творы беларускіх пісьменнікаў ХХ стагоддзя ў кантэксце сусветнай літаратуры. Мінск, 2003. С. 188.
8
Манн Т. Об учении Шпенглера // Манн Т. Собр. соч. Т. 9. С. 612.
9
Манн Т. Волшебная гора / Пер. с нем. В. Станевич, В. Куреллы. М., 2010.
10
Цит. по: Якушева Г. В. Томас Манн // Литературный процесс в Германии первой половины ХХ века (ключевые и знаковые фигуры) / Отв. ред. В. Д. Седельник, Т. В. Кудрявцева. М., 2015. С. 339–340.
11
Манн Т. Введение к "Волшебной горе". Доклад для студентов Принстонского университета / Пер. с нем. Ю. Афонькина // МаннТ. Собр. соч. Т. 9. С. 167.
12
Там же. С. 166.
13
Манн Т. Лотта в Веймаре / Пер. с нем. Н. Ман // Манн Т. Собр. соч. Т. 2. С. 496.
14
Манн Т. Иосиф и его братья / Пер. с нем. Ю. Афонькина // Манн Т. Собр. соч. Т. 9. С. 177–178.
15
Манн Т. История "Доктора Фаустуса". Роман одного романа / Пер. с нем. С. Апта // Манн Т. Собр. соч. Т. 10. С. 224.
16
Ман Т. Доктар Фаўстус / Пер. з ням. В. Сёмухі. Мінск, 1989. С. 263.
17
Тамсама. С. 389.
18
Тамсама. С. 526.
19
Манн Т. История "Доктора Фаустуса"… С. 220.
20
Манн Т. Бильзе и я / Пер. с нем. К. Богатырева // Манн Т. Собр. соч. Т. 9. С. 13.
21
Манн Т. Письмо Вольфгангу Борну от 18 марта 1921 г. / Пер. с нем. С. Апта // Манн Т. Письма. М., 1975. С. 30.
22
Манн Т. Письмо Карлу Марии Веберу от 4 июля 1920 г. // Там же. С. 27.
23
Дирзен И. Эпическое искусство Томаса Манна: Мировоззрение и жизнь. Пер. с нем. М., 1981. С. 96.
24
Фрыдрых фон Тэльрамунд, граф Брабанцкі, дзейная асоба оперы "Лаэнгрын".
25
Ёган фон Тылі (1559–1632) – фельдмаршал, які атрымаў шэраг важных перамог у Трыццацігадовай вайне 1618–1648 гг.
26
Тут маецца на ўвазе, хутчэй за ўсё, асоба знакамітага нямецкага публіцыста і літаратара Фрыдрыха Мозэра (1723–1798), які быў вядомы сваім асаблівым гумарам.
27
Разумовыя станы (франц.).
28
Плошча Святога Марка – гістарычны цэнтр Венецыі: сабор Святога Марка, Палац дожаў і Каралеўскі палац.
29
"І з радасцю намалявалі б іх на нябеснай столі кедрам, акунуўшы яго ў Везувій…" – паводле верша Генрыха Гайнэ "Прызнанне".
30
Словы з рамана Ё. В. Гётэ "Пакуты юнага Вертэра".
31
"Ora et labora" (лац.) – "Маліся і працуй", адно з правілаў Ордэна бенедыкцінцаў.
32
З валенштэйнаўскімі бародамі… – падобнымі да той, якую насіў Альбрэхт Валенштэйн (1583–1634), германскі палкаводзец часоў Трыццацігадовай вайны.
33
П’яца Эрбэ – плошча ў Вероне.
34
Борга Сан Спірыта – адна з рымскіх вуліц.
35
Корса Віторыа Эмануэле – праспект у Неапалі.
36
Пінча – паўночны ўзгорак у Рыме.