Lucjan miał łzy w oczach, rozczulił się nad Séchardem, zawstydził się swego fałszerstwa, chciał zapłacić. Oczywiście poradził się przyjaciół, co czynić, aby zyskać na czasie. Ale kiedy Lousteau, Blondet, Bixiou, Natan pouczyli Lucjana o tym, jak mało groźną instancją dla poety jest trybunał handlowy, jurysdykcja dla sklepikarzy, poeta znajdował się już pod grozą zajęcia. Ujrzał na drzwiach owe żółte ogłoszeńko, od którego portiery pełzną i blakną, które posiada porażające własności dla wszelkiego kredytu, wnosi postrach w serca najdrobniejszych dostawców, a zwłaszcza ścina krew w żyłach poetów, dość czułych, aby się przywiązać do tych kawałków drzewa, tych łachów jedwabiu, tych płacht kolorowej wełny, słowem błahostek, które nazywamy „urządzeniem”.
Kiedy ludzie zjawili się, aby wynosić meble Koralii, autor Stokroci pobiegł do przyjaciela młodych cyganów, adwokata Desroches, który zaczął się śmiać, widząc Lucjana w przerażeniu dla takiej drobnostki.
– To nic, mój drogi… Chcesz zyskać na czasie?
– Ile tylko się da!
– Więc dobrze, załóż sprzeciw. Zgłoś się do jednego z moich przyjaciół, pana Massona, obrońcy handlowego, zanieś mu dokumenty, wniesie sprzeciw, stanie za ciebie i uchyli kompetencję trybunału. To nie przedstawia najmniejszych trudności, jesteś dziennikarzem dość znanym. O ile cię pozwą przed trybunał cywilny, zgłoś się do mnie, to już moja rzecz: zobowiązuję się wystrychnąć na dudka tych, co chcą dokuczać pięknej Koralii.
28 maja Lucjan, pozwany przed trybunał cywilny, został skazany rychlej, niż myślał Desroches, ścigano go bowiem z całym rygorem praw. Kiedy dokonano nowego zajęcia, kiedy żółta kartka ponownie ozdobiła pilastry76 i kiedy chciano zabierać meble, Desroches, nieco zawstydzony, iż dał się „wykiwać” koledze (to jego wyrażenie), założył sprzeciw, utrzymując, słusznie zresztą, że meble są własnością panny Koralii; wygotował rekurs77. Na podstawie rekursu prezydent trybunału odesłał strony do rozprawy, na której własność mebli przyznano sądownie aktorce. Métiviera, który apelował od wyroku, oddalono nowym wyrokiem z dnia 30 lipca.
7 sierpnia Cachan otrzymał pocztą olbrzymi plik akt zatytułowany:
Métivier przeciw Séchardowi i Lucjanowi Chardonowi
Pierwszy akt przedstawiał następujący śliczny rachuneczek, o gwarantowanej autentyczności, ponieważ jest wprost skopiowany:
Akcept z d. 30 kwietnia br. wystawiony przez Sécharda-syna na zlecenie Lucjana de Rubempré. (2 maja) Rachunek zwrotny… 1037 fr. 45 c.
1
Jeden z licznych monografistów Balzaca – A. le Breton; Balzac, l'homme et toeuure. Balzac powieści Coopera znał i entuzjazmował się nimi, dowodzą ustępy z jego korespondencji. [przypis tłumacza]
2
indyjski – tu daw.: indiański. [przypis edytorski]
3
biedka – mały dwukołowy powóz konny. [przypis edytorski]
4
prefekt – naczelnik administracji departamentu we Francji, reprezentant władzy centralnej. [przypis edytorski]
5
Gdybyśmy byli wiedzieli – przykład użycia czasu zaprzeszłego, wyrażającego czynność wcześniejszą niż opisana czasem przeszłym lub, jak w tym przypadku, niezrealizowaną możliwość; dziś: gdybyśmy wiedzieli. [przypis edytorski]
6
rozchodnik – pospolita roślina o mięsistych liściach, płożąca się lub wznosząca, rosnąca zwykle na suchych, piaszczystych lub skalistych, miejscach. [przypis edytorski]
7
przewiercień, wiciokrzew przewiercień (bot.) – ozdobne pnącze o różowawych kwiatach i pomarańczowych owocach. [przypis edytorski]
8
floks a. płomyk – roślina z rodziny wielosiłowatych o jaskrawych, czerwonych lub fioletowych kwiatach, chętnie uprawiana w ogródkach jako ozdobna. [przypis edytorski]
9
stawidło – ruchome zamknięcie zapory spiętrzającej wodę w rzece, służące do regulacji przepływu wody. [przypis edytorski]
10
wilia (daw., reg.) – dzień poprzedni, poprzedzający; też: wigilia. [przypis edytorski]
11
toć (daw.) – przecież. [przypis edytorski]
12
prostracja – stan skrajnego wyczerpania nerwowego. [przypis edytorski]
13
topicum (med., z gr.) – ogólne określenie leku stosowanego miejscowo. [przypis edytorski]
14
tedy (daw.) – więc, zatem. [przypis edytorski]
15
fizjonomia (daw.) – twarz. [przypis edytorski]
16
pierożek – tu: dwurożny kapelusz w kształcie trójkąta, powszechny w XVIII i XIX w., kojarzony często z Napoleonem Bonaparte. [przypis edytorski]
17
wół (…) którego malarze przydają za towarzysza ewangeliście – tradycyjnie w sztuce autorzy ewangelii są przedstawiani razem z przypisywanymi im istotami żywymi, które są ich atrybutami i jednocześnie symbolami; symbolem Łukasza Ewangelisty jest wół. [przypis edytorski]
18
Restauracja – okres w historii Francji wyznaczony datami 1814–1830, od powrotu na tron dynastii Burbonów po upadku Napoleona I do rewolucji lipcowej. [przypis edytorski]
19
Ouvrard, Gabriel Julien (1770–1846) – wpływowy francuski finansista, syn właściciela fabryki papieru; wzbogacił się głównie dzięki handlowi kolonialnemu i dostawom dla wojska; oskarżany o nieprawidłowości i więziony, był oczyszczany z zarzutów, finansował przedsięwzięcia kolejnych rządów, udzielał im pożyczek i gwarancji. [przypis edytorski]
20
melasa – gęsty, ciemnobrunatny syrop, produkt uboczny przy wyrobie cukru. [przypis edytorski]
21
prot – człowiek kierujący pracami w zecerni. [przypis edytorski]
22
kaszta – element urządzenia drukarni: szuflada podzielona na przegródki zawierające czcionki drukarskie oraz materiał justunkowy, czyli materiał służący do wypełniania odstępów między wyrazami i wierszami. [przypis edytorski]
23
atencja (daw. z łac.) – względy, poważanie, szacunek. [przypis edytorski]
24
kirasjer – żołnierz ciężkiej jazdy. [przypis edytorski]
25
pięć stóp i siedem cali – tj. 170 cm. [przypis edytorski]
26
niedźwiedź – we fr. żargonie drukarskim: robotnik pracujący przy prasie drukarskiej; por. pierwsza część cyklu, Dwaj poeci. [przypis edytorski]
27
metrampaż (z fr. mettre en pages: umieszczać na stronach) – łamacz, pracownik zecerni formujący kolumny druku ze szpalt złożonych przez zecera. [przypis edytorski]
28
Kant, Immanuel (1724–1804) – niemiecki filozof oświeceniowy, twórca rewolucyjnej doktryny filozofii krytycznej, czołowa postać nowożytnej filozofii. [przypis edytorski]
29
konsystorz – urząd podległy biskupowi, kancelaria diecezjalna. [przypis edytorski]
30
porać się – zmagać się, walczyć; por. uporać się. [przypis edytorski]
31
su, właśc. sous (fr.) – w XIX w. pot. nazwa monety o wartości 5 centymów, tj. 1/20 franka. [przypis edytorski]
32
pryncypałowa (daw.) – żona pryncypała, tj. szefa, pracodawcy. [przypis edytorski]
33
rab (daw.) – niewolnik, sługa. [przypis edytorski]
34
beniaminek – ulubione, najmłodsze dziecko; ulubieniec. [przypis edytorski]
35
talar – w oryginale: écu, w XIX w. potoczna nazwa srebrnej monety pięciofrankowej. [przypis edytorski]
36
liard – drobna miedziana moneta francuska. Wprowadzona w 1654, stanowiła najdrobniejszy nominał w czasach królestwa, była emitowana do 1792, istniejące monety jedno- i dwuliardowe wycofano z obiegu w 1856. Jeden liard miał wartość 1/4 sou, zaś wprowadzony w czasach Republiki centym był wart 1/5 sou; dwa liardy to 2,5 centyma. [przypis edytorski]
37
centym – drobna moneta francuska o wartości 1/100 franka. [przypis edytorski]
38
renta – tu: dochód z kapitału ulokowanego w banku, w obligacjach, na giełdzie itp.; por. rentier. [przypis edytorski]
39
komunikować – tu: przyjmować komunię. [przypis edytorski]
40
rewolucja lipcowa (1830) – kilkudniowe powstanie we Francji, w wyniku którego obalony został Karol X Bourbon, usiłujący przywrócić absolutyzm, a na tron powołano Ludwika Filipa I. [przypis edytorski]
41
montagnardzi (z fr.: górale) a. Góra (fr. La Montagne) – pot. francuskie określenie jakobinów, najbardziej radykalnej grupy politycznej okresu rewolucji, pochodzące stąd, że na sali obrad Zgromadzenia Narodowego zajmowali górne ławki. [przypis edytorski]
42
jezuicki – właściwy jezuitom, taki jak u nich; jezuici: męski zakon katolicki, istniejący, aby bronić Kościoła katolickiego przed reformacją; jezuitom przypisywano zakłamanie, przewrotność i bezwzględność, stosowanie zasady, że cel uświęca środki. [przypis edytorski]
43
pantalony (z fr., daw.) – dziś: spodnie. [przypis edytorski]
44
flamandzka twarz – okrągła, pełna twarz, jaką często przedstawiali malarze flamandzcy. [przypis edytorski]
45
Sancho Pansa – postać z Don Kichota Cervantesa, otyły, prostoduszny i przyziemny giermek głównego bohatera. [przypis edytorski]
46
od sta (daw.) – od stu (sta: daw. D. słowa „sto”, odmienianego jak rzeczownik); dziś: procent. [przypis edytorski]
47
merostwo – we Francji: siedziba mera, odpowiednika wójta, burmistrza lub prezydenta miasta. [przypis edytorski]
48
dandys – mężczyzna przesadnie zwracający uwagę na strój i formy towarzyskie. [przypis edytorski]
49
frymarczyć (daw.) – kupczyć, handlować. [przypis edytorski]
50
prestidigitator – sztukmistrz, iluzjonista. [przypis edytorski]
51
miast (daw.) – zamiast. [przypis edytorski]
52
Mercier, Louis Sébastien (1740–1814) – francuski pisarz i dramaturg epoki oświecenia; autor m.in. reporterskiego zbioru obserwacji obyczajowych i kulturalnych pt. Obraz Paryża (Le Tableau de Paris , 1781–1788). [przypis edytorski]
53
grand raisin – dawny francuski format papieru, mierzący 500×700 mm. [przypis edytorski]
54
Seguin, Marc (1786–1875) – francuski inżynier, wynalazca mostu wiszącego oraz ulepszonego kotła parowego. [przypis edytorski]
55
Jacquard, Joseph-Marie (1752–1834) – francuski tkacz i wynalazca, w 1805 udoskonalił krosno przez skonstruowanie programowalnego urządzenia, znanego dziś jako maszyna Jacquarda (Żakarda), do wielobarwnego tkania wielowzorzystego. [przypis edytorski]
56
Graindorge, Rouvet, van Robais – André Graindorge (XVI w.): tkacz z Caen, wynalazł sposób produkowania tkanin ze wzorami w kwadraty i kwiaty; Jean Rouvet (XVI w.): handlarz drewnem, ulepszył sposób spławiana drewna na wielkie odległości, w celu regularnego dostarczania do Paryża; Josse van Robais (1630–1685): niderlandzki przedsiębiorca, za zachętą francuskiego ministra Colberta założył manufakturę w Abbeville, produkującą luksusowe tkaniny ozdobne, jeden z najważniejszych zakładów przemysłowych tamtych czasów. [przypis edytorski]
57
Pers, który obdarzył nas barwnikiem z marzanny – Jean Althen, właśc. Hovhannes Althounian (1709–1774), Ormianin urodzony pod panowaniem perskim, osiadł we Francji, gdzie w Awinionie od 1763 z wielkim powodzeniem rozwinął uprawę marzanny, z której wytwarzano czerwony barwnik. [przypis edytorski]
58
eskonto (daw.) – dziś: dyskonto weksli, tj. wykupywanie weksla przed terminem jego płatności po potrąceniu pewnej części sumy, na jaką go wystawiono. [przypis edytorski]
59
dependent (daw.) – pomocnik adwokata lub notariusza. [przypis edytorski]
60
Las Cases, Emmanuel de (1766–1842) – francuski arystokrata, towarzysz Napoleona podczas zesłania na Wyspie św. Heleny, autor popularnej książki Le Mémorial de Sainte-Hélène (Pamiętnik ze św. Heleny). [przypis edytorski]
61
stemplowy papier – czysty papier opatrzony stemplem rządowym, sprzedawany przez organ państwowy. Dawniej używany do pobierania podatku od sporządzanych umów i zobowiązań prywatnych, dokumentów sądowych, podań do władz itp. Niekiedy wymagano go także na drukowanych egzemplarzach kart do gry, kalendarzy lub książek. [przypis edytorski]
62
Meissonier, Jean Louis Ernest (1815–1891) – francuski malarz i ilustrator; tworzył małe obrazki rodzajowo-historyczne, odznaczające się dbałością o szczegóły i wierność historyczną. [przypis edytorski]
63
balistyka – nauka o miotaniu i ruchu pocisków. [przypis edytorski]
64
protest wekslowy – dokument sporządzany w przypadku odmowy zapłacenia sumy wekslowej. [przypis edytorski]
65
imć – skrót od wyrażenia grzecznościowego jego miłość, stawianego przeważnie przed nazwiskiem. [przypis edytorski]
66
akcept – tu: weksel po złożeniu akceptu, tj. złożeniu podpisu na wekslu przez osobę zobowiązującą się w ten sposób do zapłaty wskazanej na wekslu kwoty we wskazanym terminie. [przypis edytorski]
67
à la (fr.) – a wzór, na sposób przypominający coś innego. [przypis edytorski]
68
Mascarille (pol. Maskaryl) – typ wesołego i bezczelnego lokaja w dawnej komedii francuskiej (m.in. w sztuce Wartogłów Moliera). [przypis edytorski]
69
kontent (daw.) – zadowolony. [przypis edytorski]
70
sic (łac.) – tak; tak właśnie. [przypis edytorski]
71
porto (z wł.) – opłata za przesyłkę. [przypis edytorski]
72
Poliszynel – jedna z charakterystycznych postaci włoskiej komedii dell'arte, zwykle występująca z kogucim piórem, charakteryzująca się złośliwością, nieuprzejmością i egoizmem. [przypis edytorski]
73
Lablache, Louis (1794–1858) – śpiewak operowy (bas) pochodzenia francusko-irlandzkiego. [przypis edytorski]
74
w przecięciu (daw.) – przeciętnie, średnio. [przypis edytorski]
75
niemożebność (daw.) – niemożliwość. [przypis edytorski]
76
pilaster – detal architektoniczny w formie kolumny przylegającej do ściany. [przypis edytorski]
77
rekurs (daw., z łac.) – odwołanie się. [przypis edytorski]