79
Sydon – miasto nad Morzem Śródziemnym, w dzisiejszym Libanie. Jedno z najstarszych i najważniejszych fenickich miast kupieckich, rywalizujące z Tyrem. [przypis edytorski]
80
Chetem (egipskie chetem: warownia) – faraonowie zbudowali sieć ufortyfikowanych placówek broniących Egiptu także od wschodu; w Biblii jako jeden z przystanków podczas wędrówki Izraelitów z delty Nilu na półwysep Synaj wymieniono Etam, „na skraju pustyni”. [przypis edytorski]
81
Migdol (z hebr.: wieża, warowne miasto) – zapewne wymienione w Biblii Migdal-Gad w Judzie lub Migdal-El, kilkadziesiąt km na wschód od nadmorskich miast fenickich. [przypis edytorski]
82
parch – strup na skórze wywołany chorobą grzybiczą; tu: daw. pogardliwe określenie osoby narodowości żydowskiej. [przypis edytorski]
83
Takens – Ta-Seti, 1. nom Górnego Egiptu, najdalej wysunięty na południe. [przypis edytorski]
84
Ses – zapewne Set, 11. nom Górnego Egiptu, na południe od dzisiejszego Asjut. [przypis edytorski]
85
Neha-Ment – zapewne Am-Chent, 18. nom Dolnego Egiptu, w południowo-wschodniej części Delty, lub Atef-Chent, 20. nom Górnego Egiptu, graniczący od północy z obszarem oazy Fajum. [przypis edytorski]
86
Neha-Pechu – Am-Pehu, 19. nom Dolnego Egiptu, w północno-wschodniej części Delty. [przypis edytorski]
87
Sebt-Het – Ka-Heseb, 11. nom Dolnego Egiptu, w centralnej części Delty. [przypis edytorski]
88
Habu – A-bet, 8. nom Dolnego Egiptu, w południowo-wschodniej części Delty. [przypis edytorski]
89
morg a. morga (daw.) – hist. miara powierzchni ziemi, równa 0,56 hektara, używana w Europie w XIX w. [przypis edytorski]
90
koszerny – w religii żydowskiej: nadający się do spożycia zgodnie z żydowskimi przepisami religijnymi. [przypis edytorski]
91
Sotis (gr.) – gwiazda Syriusz, najjaśniejsza gwiazda nocnego nieba. Pierwsze po okresie niewidoczności pojawienie się Syriusza na wschodnim horyzoncie tuż przed wschodem słońca zbiegało się w czasie z początkiem przyboru wód Nilu. Dzień ten wyznaczał w starożytnym Egipcie początek nowego roku. [przypis edytorski]
92
arfa (daw.) – harfa. [przypis edytorski]
93
Jesteś piękniejsza od wszystkich dziewcząt […] i słodyczy moich owoców nie psuję czczym paplaniem… – autentyczne. [przypis autorski]
94
Bądź pozdrowiony, o Nilu […] ty dajesz odpoczynek rękom milionów nieszczęśliwych i na wieki utrwalasz świątynie – autentyczne. [przypis autorski]
95
czyliż (daw.) – czy, czyż. [przypis edytorski]
96
Num, właśc. Chnum – bóg opiekuńczy wylewów Nilu, czczony szczególnie w Górnym Egipcie. Twórca ludzi, których uformował z gliny na kole garncarskim. Przedstawiany jako człowiek z baranią głową. [przypis edytorski]
97
nie kazać (tu daw.) – zabronić. [przypis edytorski]
98
nicestwo – nicość; marność, bezwartościowość, niemoc. [przypis edytorski]
99
Semempses (gr.) – Semerchet (ok. 2890–2870 p.n.e), przedostatni faraon I dynastii. [przypis edytorski]
100
piramida Kochom – znajdująca się 3 km od wioski Kahun, na skraju oazy Fajum, piramida faraona XII dynastii Senusereta II (1897–1878 p.n.e.). [przypis edytorski]
101
Boetos (gr.) – Hetepsechemui (ok. 2850 p.n.e.), założyciel II dynastii faraonów egipskich. [przypis edytorski]
102
Bubastis (gr.) – Per-Bastet, miasto we wschodniej Delcie, w pobliżu dzisiejszego Az-Zakazik. Centrum kultu bogini miłości i płodności Bastet, stolica 18. nomu Dolnego Egiptu. [przypis edytorski]
103
Neferches (gr.) – Chasechemui (przed 2686 p.n.e.), ostatni faraon II dynastii. [przypis edytorski]
104
Za faraona Semempsesa ukazywały się… Za Boetosa rozwarła się ziemia… Za panowania Neferchesa wody Nilu przez jedenaście dni były słodkie jak miód. – zaczerpnięte z historii Egiptu spisanej w III w. p.n.e. przez kapłana egipskiego Manethona. [przypis edytorski]
105
wytrząsać się – natrząsać się, wyśmiewać się. [przypis edytorski]
106
weźmij – dziś: weź. [przypis edytorski]
107
pisarzów – dziś popr.: pisarzy. [przypis edytorski]
108
Baal Sydon – „Pan Sydonu”, tytuł boga. Baal używane również w zastępstwie imienia głównego boga ludów zachodniosemickich (Palestyny, Fenicji, Syrii), władcy świata, boga burzy i deszczu. [przypis edytorski]
109
fotelu – dziś popr. forma D. lp: fotela. [przypis edytorski]
110
książęty – dziś popr.: książętami. [przypis edytorski]
111
prezenta – dziś popr.: prezenty. [przypis edytorski]
112
przyprawny (daw.) – sztuczny, dodatkowy. [przypis edytorski]
113
azali (daw.) – czy, czyż. [przypis edytorski]
114
jestli (daw.) – czy jest; czyż jest. [przypis edytorski]
115
kijmi – dziś popr.: kijami. [przypis edytorski]
116
piętr – dziś popr.: pięter. [przypis edytorski]
117
na procenta – dziś popr.: na procent. [przypis edytorski]
118
Sochem – Chem, gr. Letopolis, stolica 2. nomu Dolnego Egiptu, ok. 30 km na północny zachód od Memfis. [przypis edytorski]
119
On (hebr.) – gr. Heliopolis, stolica 13. nomu Dolnego Egiptu, ok. 20 km na północ od Memfis. [przypis edytorski]
120
Cherau – na wschodnim brzegu Nilu, ok. 20 km na północ od Memfis. [przypis edytorski]
121
Tetaui – Iczitaui, miasto na zachodnim brzegu Nilu ok. 30 km na południe od Memfis, niedaleko dzisiejszego al-Liszt. [przypis edytorski]
122
Snofru (ok. 2613–2589 p.n.e.) – założyciel IV dynastii, przypisuje mu się budowę co najmniej trzech piramid: przebudowę zaczętej przez jego ojca schodkowej piramidy w Meidum, Piramidy Łamanej w Dahszur (5 km na południe od Memfis) oraz Czerwonej Piramidy w Dahszur, pierwszej typowej piramidy o kształcie ostrosłupa, w której został pochowany. Pierwszy grobowiec władców Egiptu o kształcie piramidy, kamienna piramida schodkowa, jaką opisuje autor, została wzniesiona kilkadziesiąt lat wcześniej w Sakkarze (5 km na północny zachód od Memfis) na polecenie władcy III dynastii Dżesera (Dżosera) (ok. 2667–2648 p.n.e.) przez architekta Imhotepa, mędrca-kapłana uznawanego także za twórcę egipskiej medycyny, czczonego później jako opiekun skrybów. Piramida Dżesera składa się z sześciu segmentów. [przypis edytorski]
123
Judea – górzysta południowa część historycznej Ziemi Izraela. [przypis edytorski]
124
fotelu – dziś popr.: fotela. [przypis edytorski]
125
wżdy (daw.) – przecież. [przypis edytorski]
126
niemnogi (daw.) – nieliczny. [przypis edytorski]
127
nomes (gr. nomos), dziś: nom – jednostka administracyjna starożytnego Egiptu. [przypis edytorski]
128
cyrkuł (daw., z łac. circulus: krąg, koło) – okręg, dzielnica. [przypis edytorski]
129
obudzać – dziś: budzić. [przypis edytorski]
130
Tyr – wielkie miasto kupieckie w Fenicji (dziś: Sur w Libanie). [przypis autorski]
131
Rafia – dziś: Rafah, miasto blisko wybrzeża Morza Śródziemnego ok. 30 km na południe od Gazy, na granicy Egiptu i Izraela. [przypis edytorski]
132
Pi-Bast – Per-Bastet, gr. Bubastis, miasto we wschodniej Delcie, w pobliżu dzisiejszego Az-Zakazik, ok. 80 km na północ od Memfis. Stolica Am-Chent, 18. nomu Dolnego Egiptu. [przypis edytorski]
133
kraj Chetii, dziś popr.: Hatti – kraj Hetytów, obejmujący tereny Anatolii (Azja Mniejsza). Po upadku mocarstwa Hetytów ok. 1190 p.n.e. nazwa terenów późnohetyckich państewek południowo-wschodniej Anatolii i północnej Syrii. [przypis edytorski]
134
Harran – miasto w północno-wschodniej Mezopotamii, bogaty ośrodek kupiecki położony na skrzyżowaniu dróg handlowych. [przypis edytorski]
135
Chetyjczyka – dziś popr.: Hetyty. [przypis edytorski]
136
Istar, Isztar – babilońska i asyryjska bogini wojny, miłości i płodności, związana przede wszystkim z seksualnością. Pani Nieba, utożsamiana z gwiazdą zaranną (planetą Wenus). Stała się główną boginią Mezopotamii, spokrewnioną z zachodniosemicką Astarte. [przypis edytorski]
137
Bretor i Hagit – duchy północnej i wschodniej okolicy świata. [przypis autorski]
138
Tyfon – w mitologii greckiej najstraszliwszy z potworów, syn Gai i Tartaru. Łączony z egipskim Setem, bogiem burz, pustyń i obcych krajów, który po czasach Nowego Państwa i zawładnięciu Egiptem przez obce ludy w Trzecim Okresie Przejściowym i Okresie Późnym, został zdemonizowany i uznany za boga zła i chaosu. [przypis edytorski]
139
współka – dziś: spółka. [przypis edytorski]
140
chetyjski – dziś popr.: hetycki. [przypis edytorski]
141
Chaldea – równina na południowym krańcu Mezopotamii (dziś Irak), w delcie Tygrysu i Eufratu. Semicki lud Chaldejczyków, który od X w. p.n.e., w okresie słabości władców Babilonii, osiedlał się na tych terenach, przyswajał sobie miejscową kulturę i w VII p.n.e. przejął władzę, tworząc państwo nowobabilońskie. Dawniej Chaldeą nazywano wszystkie krainy i państwa mezopotamskie: Sumeru, Akkadu, Babilonii, prócz Asyrii. Kapłani chajdejscy słynęli w starożytności ze znajomości astronomii i astrologii. [przypis edytorski]
142
Hor-set – Planeta Jowisz. [przypis autorski]
143
Horka – planeta Saturn. [przypis autorski]
144
…i straszne imię Boga żywego – zaklęcia magów. [przypis autorski]
145
Wielu z nich gromadzą – dziś popr.: wielu z nich gromadzi. [przypis edytorski]
146
wielu kapłanów […] weszli […] i zwodzą – dziś popr.: wielu kapłanów weszło… i zwodzi. [przypis edytorski]
147
dynastia czternasta – panująca w Drugim Okresie Przejściowym przed przejęciem kontroli nad Deltą przez Hyksosów. Według części uczonych obejmująca królów rządzących Dolnym Egiptem równocześnie z władcami XIII dynastii (1802–1649 p.n.e.). [przypis edytorski]
148
Paras – hebr. nazwa Persji. [przypis edytorski]
149
złowrogi układ gwiazd… powtórzy się za pięćset lub sześćset lat od strony Asyrii i ludu Paras – Asyryjczycy na kilka lat zdobyli Egipt w 671 p.n.e., Persowie podbili go w 525 p.n.e. [przypis edytorski]
150
Akka – ważne nadmorskie miasto handlowe na południu Fenicji (dziś w północnym Izraelu). [przypis edytorski]
151
Edom – kraj ciągnący się na południe od Judei i Morza Martwego aż do Morza Czerwonego. [przypis edytorski]
152
Elath, dziś: Ejlat – miasto portowe na północnym krańcu Zatoki Akaba (Morze Czerwone), oddzielającej półwysep Synaj od półwyspu Arabskiego. [przypis edytorski]
153
król Assar – władcą Asyrii był wówczas Tiglat-Pileser I (1114–1076 p.n.e.), wsławiony szeregiem wypraw wojennych przeciwko plemionom aramejskim i państwom syrohetyckim zagrażającym jego państwu od zachodu. Podbił Syrię, zmusił fenicki Sydon i Byblos do płacenia daniny oraz złupił główne miasta Babilonii, której jednak nie udało mu się podporządkować. [przypis edytorski]
154
robić wiosłami (daw.) – wiosłować. [przypis edytorski]
155
Aa – Chensu, 2. nom Dolnego Egiptu, ze stolicą w Chem (powieści: Sochem, gr. Letopolis), ok. 30 km na północny zachód od Memfis. [przypis edytorski]
156
Sochem – Chem (gr. Letopolis), stolica Chensu, 2. nomu Dolnego Egiptu. [przypis edytorski]
157
Hator a. Hathor – bogini nieba, miłości i radości. Żona Horusa z Edfu, utożsamiana z Izydą. Przedstawiana jako krowa lub kobieta z krowimi rogami. [przypis edytorski]
158
Athribis (gr.) – stolica 10. nomu Dolnego Egiptu, ok. 70 km na północ od Memfis. [przypis edytorski]
159
Anu – egipskie Junu, bibl. On, gr. Heliopolis, stolica 13. nomu Dolnego Egiptu, ok. 20 km na północ od Memfis. [przypis edytorski]
160
Queneh – właśc. Kemet, dosł: „Czarna Ziemia”. Tak nazywali swój kraj Egipcjanie, od czarnego mułu pokrywającego pola uprawne, w odróżnieniu od jasnej barwy otaczających go pustyń. [przypis edytorski]
161
Hak – Hek-At, 13. nom Dolnego Egiptu, ze stolicą w Junu (w powieści: Anu, gr. Heliopolis), w pobliżu od wierzchołka Delty, 30 km na północ od Memfis. Centrum kultu Atuma-Re. [przypis edytorski]
162
Atum – bóg stwórca, jako bóstwo solarne (słoneczne) powiązany z Re. Jedno z najstarszych i najważniejszych bóstw Egiptu. Przedstawiany jako król w koronie Górnego i Dolnego Egiptu. [przypis edytorski]