Кини эмиэ мичээрдээбитэ.
Оттон Наташка эбисийээнэ курдук кинини үтүктэн тахсар. Үс сылынан аҕа эрээри. Миэхэ кэлэн этэр ат хайдах хаамарый? «Г» буукубанан икки дуу эбэтэр үс дуу килиэккэнэн? Оттон мин бэйэм да өйдөөбөппүн. Славкаттан ыйыттахпыт дии, хайыахпытый.
Марина туран ааны саппыта.
Сороҕор, кырдьык, кыыһырсаллар. Биирдэ эмэ да буоллар, син биир оннук буолааччы. Иллэрээ күн Славка орон анныттан мээчиги ылаары гыммыта, ол кэмҥэ Наташка хараҕын симэн баран хос устун хаамыталыы сылдьара. Уонна киниэхэ эппитэ, өскөтүн эйигин үрдүгүттэн үктээтэхпинэ мин буруйум суох. Онтон, биллэн турар, тута үрдүттэн үктээбитэ
Эһиги тоҕо манна саптан баран олороҕут? диэбитэ аҕам, өҥөс гынан баран. Мин эһигини тэлэбиисэр көрө олороллор диибин ээ.
Мин наһаа улаханнык саҥарабыт диэн куттаммытым. Бэйэҕэр чэйдэ кутун. Мин Константиҥҥа оҕолор туһунан кэпсиибин. Номнуо утуйдулар дуо?
Аҕам мин диэки көрбүтэ уонна мичээрдээбитэ.
Утуйдулар. Билигин миэхэ Славка туох диэбитин билэҕин дуо? Этэр: «Бачыыҥкаларым аанньата суох эбиттэр. Эн миэхэ саҥаны атыылас эрэ». Санаан көрүүй, «аанньата суох»!
Марина күлэн баран, илиитинэн сапсыйан кэбистэ.
Үс сыллааҕыта биирдэ уһуктан баран этэр: «Били сыыппара хайдах этиллэрий, бастаан «биир», онтон «аҕыс»? Мин хардарабын: «Уон аҕыс». Онуоха кини этэр: «Саҥа дьылга диэри уон аҕыс күн хаалла». Мин онтон ыла төбөбүн сынньабын, кини сыыппара хайдах этиллэрин билбэккэ сылдьан, Саҥа дьылга диэри хас хонук хаалбытын хантан билбитэ буолла? Кырдьык, уон аҕыс хонук хаалбыт этэ ээ.
Кини бэлэх ыларын күүтэр буоллаҕа дии, диэбитэ аҕам. Бэйэҥ оҕо сылдьан Саҥа дьыл иннинэ хайдаххын өйдөө ээ.
Оо, ол олус ырааттаҕа дии
Мин аҕабын көрөрүм кини хайдах чэй куттарын, чааскытыгар саахар угарын, остуолга олорорун; кинини көрө-көрө, күлэр кэргэнин; намыһах абажур анныгар кэмпиэттэрдээх куукуна остуолун; бэйэм сойбут чэйдээх сырдык күөх чааскыбын; Славка остуол муннугар умнубут пластмассовай бэстилиэтин, итини көрөн олорон миэхэ дьикти баҕайы санаалар киирбиттэрэ. Чопчулаан эттэххэ, санаалар буолбатах, биир дьикти санаа. Бэл санаа да буолбатах, биир ыйытыы.
Тоҕо?
Мин кинилэри көрөрүм уонна саныырым: тоҕо миигинниин эрэ маннык буоларый? Тоҕо ким эрэ умайарый, атыттары таһааралларый? Тоҕо мин аҕам атын оҕолорго тиксэрий? Тоҕо, мин аҕам буолуон баҕарар киһим, миигин быраҕан ханна эрэ Хара муораҕа барбытай? Тоҕо биир акаары, миэхэ аҕабын дэнэр киһи, миигин адьас сөп оҥорон, сыл аҥаарыттан ордук ийэбин көрсөр күүс киирбэтий?
Быһатын эттэххэ, биир «тоҕо» диэн ыйытыыга ити барыта, арааһа, наһаа элбэх эбитэ дуу. Биир ыйытыы бэлиэтинэн, биллэн турар, барыта быһаарыллыбат.
* * *
Сарсыарда Генка соҕотоҕун кэлбитэ. Пашка электричканан кэлэр үһү диэбитэ. Мин кинини кытта кэккэлэһэ олорбутум уонна барбыппыт. Уон мүнүүтэ устата кини тугу да саҥарбатаҕа. Ол Генкаҕа төрүт маарыннаабат этэ, ол эрээри мин киниэхэ эрэ кыһаммат этим. Мин бэйэм саҥа аймахтарым туһунан саныырым.
Ээ, чэ бырах эрэ итини, диэбитэ кэмниэ кэнэҕэс кини, бэҕэһээ массыынатыттан булбут кинигэм эмиэ аллара сытарын ылбыппар.
Мин тугу да хардарбатаҕым уонна эмиэ мээнэ арыйбытым: «Ол норуот хараҕа бүөлэммитэ уонна сүрэҕэ тааһырбыта, харахтарынан да көрбөттөр, сүрэхтэринэн да сэрэйбэттэр, итиэннэ көрдөспөттөр, кинилэри Мин эмтиирбэр».
Иһит эрэ, диэбитим мин. Эн тоҕо хара ачыкы кэттиҥ? Күнэ суох дии.
Генка чыпчылҕан түгэнэ мин диэки хайыспыта, ол эрээри тугу да саҥарбатаҕа.
Пашка эмиэ хара ачыкылаах этэ, метроҕа киирэр сиргэ турара уонна атаҕын аннын эрэ көрөрө. Хараҕа суох киһи курдук. Ол эрээри кини ачыкыта аһара улахана. Хаартыскаҕа уһуллар модель курдук. Баҕар, кэргэниттэн ылбыта буолуо.
Эһиги туох буолан дьээбэтийдигит? диэбитим кини джипкэ олорбутун кэннэ. Бүгүн күнэ суох дии.
Пашка тугу да хардарбатаҕа. Генка ускуораска холбообута уонна педалы үктээбитэ.
Тохтоо эрэ, диэбитим мин. Тохтоо. Массыынаны тохтот.
Тугуй? кини эмиэ миэхэ хайыспыта.
Мин эмискэ кини ачыкытын туура тардыбытым. Хаҥас хараҕын анна көҕөрбүт этэ. Хараҥа күөх өҥнөммүт.
Эн буккулуннуҥ дуо? диэбитэ кини, илиибиттэн ачыкытын сулбу тардан ыла-ыла. Өйүҥ хамсаата дуу?
Пашка түннүк диэки хайыһан олорон биһиги диэки көрбөтөҕө даҕаны. Мүнүүтэ кэриҥэ, арааһа, саҥарбатахпыт. Икки мүнүүтэ эбитэ дуу.
Дьэ ким кими имитэн биэрдэ? диэбитим мин кэмниэ-кэнэҕэс, саҥабын кыччата сатыы-сатыы. Ким бэрдин быһаардыгыт дуо?
Кинилэр саҥата суох иннилэрин супту көрөн олорбуттара. Хайалара даҕаны тыл ыһыктыбатаҕа.
Ачыкы кэппиттэр, диэбитим мин салгыы. Ачыкы кэппиттэр, дьон сирэйгит хайдах буолбутун көрбөттөрүн туһугар. Сирэйбит туох да буолбатах дии санаатыннар диэн. Көннөрү хараххыт ыалдьар. Чаҕылхай күнтэн саатар. Оттон мин, блин, ханнык ачыкыны кэтэбин? Миэхэ, блин! Мин, блин, бу сирэйбэр!
Бэйэм да билбэппинэн үчүгэй аҕайдык ордоотообутум.
Туохха нааданый эһиэхэ ити ачыкы? Эһигиттэн тугуй, оҕолор куттаналлар дуо? Ойохторгут эһигини көрөллөрүттэн дьулайаллар дуо? Ити эһигини ыалгыт оҕолоро утуйумаары гыннахтарына куттаары ыҥыраллар дуо? Эбэтэр эһигиттэн тельняшкаҕытын тириигитин кытта бииргэ хастаабыттара дуу? Тириигитигэр сыстан, эккитигэр хатан хаалбытын быһыта кырыйталаан ыллахтара. Онно барыта иҥэн хааллаҕа. Эһиги хайдах курдук миигин бэйэҕит харчыгытынан, ньимиликээн буоларгытынан, дьүһүҥҥүтүнэн-бодоҕутунан сөп оҥорбуккутун билэргит буоллар! Хайдах курдук сөп оҥордугут? Мин өйдөөбөппүн, туохха нааданый эһиэхэ ачыкы? Эһиги тугу ачыкы нөҥүө саһыараары гынаҕыт?
Мин ах барбытым. Ити курдук биэс мүнүүтэ кэриҥэ саҥата суох олорбуппут. Онтон Генка көхсүн этиппэхтээбитэ уонна ускуораһын холбообута.
Чэ оттон, барыахха дуу? диэбитэ кини. Туохха олоруохпутуй? Сереганы көрдүөххэ наада.
* * *
Оҕо сылдьан доҕотторгун кытта элбэхтэ охсуһаҕын. Кимниин эрэ подъезка хапсыһаҕын уонна төбөтүнэн кирилиэс үктэллэригэр лоһурҕатаҕын. Ол кэмҥэ үөһээ ыалларыҥ күлүүстэрэ хачыгырыыр.
Кинини абааһы көрөргүттэн буолбатах, тоҕо диэтэххэ, кини куруутун аттыгар баар, ол иһин. Көннөрү оннук буолан хаалар.
Оҕо саастан, уопсайынан, туох хааларый? Уруут-урут олорбут дьиэҕэр ким да суоҕун билэ-билэ, кэлэн ааны аһа сатыыр түүлүҥ? Эн буоллаҕына эмиэ кып-кыра буолан хаалбыккын уонна аан тутааҕар тиийэ сатаан өгдөҥнүүгүн. Сыт-сымар?
Эбэтэр оҕо саадыгар бары утуйбуттарын кэннэ, эн эмискэ хаһан эрэ өлүөхтээххин өйдөөн, «чуумпу чааһы» быһа ороҥҥор хоройон олорбут ынырык түгэниҥ? Хаһан да тиллибэттии. Суорҕаныҥ хаата онтон сылтаан бөчөхтөнөн уонна инчэйэн хаалбыта. Онтон түөртүүр аһылыкка эмискэ хотуолаабытыҥ, тоҕо диэтэххэ, итинник ынырык арыйыы кэнниттэн сылаас суораты испитиҥ. Оттон иитээччи: тирээпкэтэ ыл уонна бэйэҥ сот, ким да манна эн кэннигиттэн салыа суоҕа, көр да маны, туох ааттаах чанчарык оҕотой диэбитэ. Онно эн иккистээн хотуолаабытыҥ. Тоҕо диэтэххэ, эн түөрт эрэ саастааҕыҥ. Оттон ол, эн өлөргөр төрүт наадыйбат дьахтары кытары көрсөргө, оччо сөбө суох саас эбээт. Ол да буоллар эн барытын соппутуҥ.
Быһата, оҕо саастан туох хаалара өйдөммөт.
Сарсыҥҥытыгар кинилэр кэлбэтэхтэрэ. Генка даҕаны, Пашка даҕаны. Бэл диэтэр ким да эрийбэтэҕэ. Мин кириэһилэҕэ олорбутум уонна оҕолору көрбүтүм. Марина аҕабын кытары сарсыарда аһылык кэнниттэн тута барбыттара.
Оттон эн үлэлии бараҕын дуо? диэбитэ Славка.
Суох, диэбитим мин. Мин онуоха-маныаха диэри үлэм суох.
Үчүгэй, кини олус дьоһуннук төбөтүн хамсаппыта. Тоҕо диэтэххэ, аҕалаах ийэм өрүү үлэлэрэ элбэх, онон биһигини кытта олорботтор.
Оттон миигин кытта олорор номнуо наадата суох, диэбитэ Наташка. Мин сотору хаҥкылаах үҥкүүлүүргэ үөрэнэ барыам.
Эн харандааһы сыыһа тутаҕын, диэбитим мин Славкаҕа. Аҕал эрэ, мин хайдах тутары көрдөрүүм.
Оттон эн сатыыгын дуо? Кини мин диэки итэҕэйбэтэхтии көрбүтэ. Тоҕо диэтэххэ, кумааҕы олох суох. Ийэбэр бүтүн паачыка баар эрээри, кини мөҕөр. Оттон Елена Викторовна уруокка бары тииҥ аҕалыахтааххыт диэбитэ. Эн сатыыгын дуо?
Кини куолаһыгар эрэнэ саныыра иһиллэрэ. Саҥата суох миигин өрө мыҥаабыта.
Билбэппин. Аҕал, оҥорон көрүөххэ. Ол эрээри муостаҕа уруһуйдуур ордук буолуо. Мин сытан эрэ уруһуйдуурбун сөбүлүүбүн.
Кини тута олоппостон ньылбырыс гыммыта.
Мин эмиэ муостаны ордоробун. Оттон сытан эрэ хайдах уруһуйдуулларый?
Бу маннык. Умса сытаҕын уонна уруһуйдуугун. Өйдөөтүҥ?
Наташка уруогун оҥоро олорон, төбөтүн өндөтөн биһигини көрбүтэ.
Бу маннык, диэбитим мин. Сытаҕын уонна уруһуйдуугун.
Мүнүүтэ курдугунан кини миигиттэн лииһи хаба тардан ылбыта, ойон турбута уонна эдьиийигэр ойбута.
Көрүүй, Наташка! Көр, кини хайдах уруһуйдаабытын?
Наташка остуолтан турбута, миэхэ кэлбитэ уонна эмиэ муостаҕа сыппыта.
Оттон Барбины сатаан уруһуйдуугун дуу?
Мин покемону баҕарабын! Славка хаһыытаабыта. Покемону уруһуйдаа!
Мин санныбын ыгдаппытым:
Покемон диэн кимин билбэппин.
Наташка эппитэ.
Барбины уруһуйдаа.
Онтон кинилэр Хаар Королеваны уруһуйдуурга көрдөспүттэрэ. Онтон дьуоһу. Онтон Бритни Спирси уонна чарапаахы-ниндзялары. Кумааҕы бүппүтүн кэннэ, Славка Марина хоһугар сүүрбүтэ. Төннөн иһэн, кини аан таһыгар тохтуу түспүтэ, онтон миэхэ сүүрэн кэлбитэ, бүтүн паачыка кумааҕыны уонна видео кассетаны ууммута, атаҕын төбөтүгэр турбута, хараҕын саппыта уонна төлө биэрбитэ:
Мин покемоннары баҕарабын. Барыларын!
Биһиги мультик көрбүппүт, онтон мин уруһуйдаабытым. Наташкалаах Славка сөп-сөп куукунаҕа сүүрэллэрэ уонна онтон чипсы, кока-кола, кэмпиэт уонна сыыр аҕалаллара. Икки чааһынан муоста барыта кумааҕынан уонна аһынан туолбута. Мультик бүппүтүн кэнниттэн, мин мээнэ уруһуйдаабытым. Оҕолор мин уруһуйдуурбун көрөллөрө уонна туох буоларын таайа сатыыллара. Славка мэлдьи кэриэтэ бастакынан таайара.
Бегемот! диэн хаһыытыыра кини, Наташка хомойбуттуу өрө тыынара. Страус! Сымыыт! Подводнай лодка!
Наташка өссө эбии хомойботун диэн, мин аны кыргыттар тугу сөбүлүүллэрин уруһуйдаан барбытым.
Ити, арааһа, пудель быһыылаах, диэбитэ кини. Онтон ити сиамскай куоска. Онтон бу учууталыҥса, тоҕо диэтэххэ, илиитигэр ыйар мастаах. Ити, арааһа, стюардесса. Оттон бу кимин мин билбэппин. Наһаа дьикти бэргэһэлээх.
Кимий бу? диэбитэ Славка, уруһуйдаан бүппүппэр. Биһиги бэринэбит. Эт, син биир ким да таайыа суоҕа.
Бу эпэрээссийэҕэ көмөлөһөр сиэстэрэ, диэбитим мин. Кини аата Анна Николаевна.
Оттон эпэрээссийэҕэ көмөлөһөр сиэстэрэ диэн тугуй? диэн Славка ыйыппыта, ол эрээри ол кэмҥэ көрүдүөргэ аан күлүүһэ хачыгыраабыта уонна боруокка Марина көстүбүтэ.
Кини наһаа соһуйан маҥан лиистэринэн тэлгэммит хоһу, ас тобохторун, биһиги муостаҕа кинини өрө көрөн олорорбутун кэриччи көрбүтэ, балачча тылыттан матан турбута, онтон дьэ саҥарбыта:
Эбиэтим таах хаалар буолбут. Оттон уруоккутун саатар ким эрэ оҥордо дуу?
* * *
Кыратык өрө тардыммыппыт кэннэ, Марина Славкаҕа бүгүн «Көрдөөх стартардаах» диэбитэ. Оттон кини редакцияҕа барыан наада, тоҕо диэтэххэ, ханнык эрэ американскай суруналыыс кэлбит үһү.
«New York times». Оннук хаһыаты билэҕин? Мин кинилиин хайаан да кэпсэтиэхпин наада.
Мин билбэппин диэбитим, итиэннэ Славканы илдьиэхпин сөбүн эппитим. Син биир Генка Пашкалыын ол курдук биллибэтэхтэрэ.
Миэхэ туох буолуой. Көннөрү ханна илдьэрбин эт.
Мин, Славка уруһуй уруогар үөрэнэр кэмигэр, оскуола таһыгар ыскамыайкаҕа олорбутум уонна кэлэр-барар дьону көрбүтүм. Эбиэттэн киэһэ күн көрбүтэ, кэнники икки күн түспүт хаар түргэн баҕайытык ууллан хаалбыта. Уруокка хойутаары гыммыт оҕолор чалбахтары тумна сатаабакка сүүрэргэ тиийбиттэрэ. Сорохтор төбөлөрүн көтөхтөрүнэ, миигин көрө түһэллэрэ. Кинилэр ити кэриэтэ атахтарын аннын көрө испиттэрэ ордук буолуо этэ, оччоҕо дьиэлэригэр тиийдэхтэринэ бачыыҥкаларын илиппиттэрин иһин оччо мөҕүллүөхтэрэ суоҕа эбитэ буолуо.
Ол гынан баран, кинилэр сотору аармыйаҕа барыахтара. Онон, көрдүннэр даҕаны.
«Көрдөөх стартар» маҥнайгы кылаастарга эрэ буолар эбит. Ол иһин мин көстүбэт курдук олорбутум. Көхсүбүнэн. Славка туһугар истэн эрэ ыалдьарбар тиийбитим. Кинилэр, ким эрэ сүүрүүгэ кэнники буоллаҕына, хаһыытыылларын истэрим. Көмөлөһө сатыыллара. Адьас өй-мэйдээх тулуйбат хаһыытын түһэрэллэрэ.
Кэлиҥ манна, кэннибэр дьахтар саҥата иһиллибитэ. Манна ким да суох. Биир эрэ киһи баар.
Мин иннибэр кэлэн икки уол олорбуттара. Мин кинилэри куттаамаары, бүк түспүтүм. Бачыыҥкам быата сөллүбүтүн курдук.
Ол эрээри кинилэр миэхэ эрэ кыһамматахтара.
Хайа, эһиги бу хайдах таҥынныгыт? диэн ийэлэрэ сипсийбитэ. Мин барытын бэлэмнээбитим дии. Эһиги буоллаҕына мээнэ-мээнэ таҥныбыккыт. Билигин бары биһигини дьадаҥылар дии саныахтара.
Биһигини аҕабыт таҥыннарбыта, уолаттартан биирдэстэрэ сибигинэйбитэ. Мин киниэхэ итинник буолбатах, сыыһа диэбитим, ону кини бүт, номнуо хойутаан эрэбит диэбитэ.
Билигин бары эһигини тугу да кэтэллэрэ суох эбит дии саныахтара. Мин барытын кириэһилэҕэ уурбутум дии.
Аҕам «Көрдөөх стартарга» оннук таҥнар сатаммат диэбитэ.
Чэ буоллун, ийэлэрэ сибигинэйбитэ. Билигин Ира кэлиэҕэ, оччоҕо кини кроссовкатын кэтээр. Ол эрээри чалбаҕы тэпсимээр, тоҕо диэтэргин, сабыс-саҥалар дии.
Оннук сүүрдэҕинэ, кини саамай кэнники кэлиэҕэ, чалбаҕы тумна сатыы сырыттаҕына, диэн сибигинэйбитэ арыый кырата. Кини хотторуо оччоҕо.
Оттон мин чалбахтары үрдүнэн ойуом буоллаҕа дии.
Оттон арай улахан баҕайы буоллуннар.
Оттон мин күүскэ сүүрэн кэлэн ыстаныам.
Чэ сөп, бүтүҥ, ийэлэрэ сибигинэйэн буойбута. Онто суох өйүм көттө.
Мин кинилэр миэхэ болҕомтолорун уурбаталлар ханнык дии саныы-саныы истэбин уонна оҕолор хайдах буолааччыларын өйбөр сыымайдыыбын. Кинилэр тугу саҥаралларын, хайдах анньыалаһалларын, аҥаар атахтарын кумуччу туттан баран ыстаҥалыылларын, бачыыҥкаларын тэлэ тэбэллэрин, болкуонтан силлииллэрин, обуойга уруһуйдуулларын, миинтэн күөх луугу баһа сатыылларын.
Ордук кинилэр эйиэннэрэ буоллаҕына.
Хара муораҕа оҕолоргун барытын илдьэ айманан тиийэҕин. Сайын, өҥүрүк куйаас күннэр турар кэмнэригэр. Биир хостоох дьиэни куортамнаа. Иккис этээс ол иһин түүн болкуону аһаҕас хаалларартан куттанаҕын. Тэлэбиисэринэн хас чаас аайы хаайыыттан грузиннар куоппуттарын биллэрэллэр. Иккиэлэр дуу, үһүөлэр дуу. Бытыылка аҥаарын испитиҥ кэннэ кинилэр хастарын өйдүүр ыарахан. Эбэтэр өйдүү сатаабаккын. Онуоха эбии итии баҕайы. Көхсүҥ ибис-инчэҕэй, санааларыҥ сааһыламматтар. Ол оннугар бырдах төрүт суох. Болкуон түннүгүн нөҥүө тыҥкынаһаллар, ол эрээри хоско туох да иһиллибэт. Тоҕо диэтэххэ, оҕолор айдаараллар. Муостаҕа сытан бэйэ-бэйэлэрин анньыалаһаллар уонна кыччыгынаһаллар. Кинилэр биһигини кытта биир хоско баалларыттан астыналлар. Хайдах да кыайан утуппаппыт. Дьыбааҥҥа олоробут уонна этэбит: «Түүн икки чаас буола оҕуста». Ол эрээри кинилэргэ син биир. Биһигини истибэттэр даҕаны. Баттахтара тиритэн ибис-инчэҕэй. Бэйэ-бэйэлэрин санныларыттан харбыалаһаллар. Биһиги этэбит: «Номнуо икки чаас буолла». Үһүс күнүгэр биирдэ куукунаҕа баата суорҕаны тэлгиир өй киирэр. Тобуктара ыалдьыбатын диэн. Уонна линолеум көхсүлэригэр сыстыбат. Олоппоско, адьас төбөҥ үрдүгэр турар араадьыйанан хас түүн аайы аҥаардастыы Джо Дассен ыллыыр. Сэрэнэн туруохха наада. Тыын ылаары, кинини олоппостон таах түҥнэри анньыаххын сөп. Оччоҕо кэргэниҥ уоһун чуумпуга көрдүүргэ тиийэҕин. Дьүлэй буолан хаалбыт курдук. Уонна кулгааххар хаба хаатын саба туппут курдук, биир кэм куугун эрэ иһиллэр.