* * *
Пахай, Бааска куоракка тахсан баран арыгылаан кэбиспит үһү. Люция Павловна кыыһыран ахан олорор. Үүрүөн да баҕарбыт быһыылаах. Полина муҥнаах буоллаҕына бу күннэри быһа, ытаан сыҥсыйа-сыҥсыйа, көрүдүөргэ өрө-таҥнары хааман таҕыста дииллэр. Киэһэ утуйар аата суох, вахта аанын өрө мыҥаан олорор үһү, Евдокия көрүдүөртэн кэпсээн киирдэ.
Оо, оттон доҕорум оҥостон кыһаллаахтаан эрдэҕэ. Кэм буолуо, Бааска сыыһа үктээн биэрдэҕэ. Бу сырыыга бырастыы гыналлара саарбах. Ааспыт түгэнин, үүрүллэ сыспытын умнан кэбиспит дии. Бары кыһалҕалаах дьон бачча үчүгэй усулуобуйаҕа түбэһэн олороллорун хайдах да сыаналаабаттар ээ, Ольга бэркиһээн төбөтүн быһа илгиһиннэ.
Билигин миэхэ били саҥа киирбит дьахталлартан биирдэстэрэ киирэ сылдьыах буолла. Нина Филипповналаахха олохтообут чүөчэлэрэ. Дьүөгэбин билэр эбит, кооперативнайга бииргэ үөрэммиттэр. Бэрт өр көрөн олорон баран ыйытта, «Дусяҕын дуо?» диэн. Онно олорон өйдөспүппүт, биирдэ төрөөбүт күҥҥэ түбэһиспиттээх эбиппит. Дора Никандровна диэн.
Ээ, бээ, тахсан эрэрим дуу Ольга оронуттан тураары илдьэ сыппыт хаһыаттарын хомунна.
Ольга, тахсыма ээ. Сибилигин аҕай төбөм ыалдьар диэбитиҥ дии, ханна хаама сылдьаары гынныҥ? Люция Павловна миэстэ чааһынан тыла-өһө кытаанах. Хайдах арахпакка ыйыттахтарай диэн кыыһырар да курдук, бүтэһигэр өссө «хоскутугар үһүс киһинэн ылаҕыт дуу?» диэбитигэр икки атахпынан куотан кэллим, Евдокия күллэ.
Оо, кэбис этэ Биһиги хоспут уонна анараа Матвеевналаах хосторо барыларыттан дьоҕустар. Иккилии киһиэхэ анаммыттар. Үһүс киһи киирдэҕинэ, салгыннанан эҥин бүтэбит.
Оннук.
Бу кэмҥэ үлэхтээх ыалдьыттара киирэн кэллэ. Бэрт куйа көрүҥнээх, быыкаа уҥуохтаах, сааһыран эрэр дьахтар эбит.
Хайыа, эһиги иккиэйэх эрэ эбиккит дуу! Тоҕо үчүгэйэй, Дора Никандровна хоһу эргиччи көрдө.
Евдокиялаах Ольга бэйэ-бэйэлэрин көрсөн ыллылар.
Икки киһиэхэ анаммыт хосторугар тиксибит дьоллоохпут. Эн үөрэнэн эрэҕин дуу, биһи дойду олоҕор? Евдокия ойон туран, ыалдьытыгар морс кутта.
Ээ, үөрэнэн. Кэнники кэмҥэ ол былдьаммыт дьиэбэр мэлдьи кутталга олорон, утуйарым-аһыырым да алдьанан олох иэдэйбитим ээ. Сотору-сотору суут приставтара кэлиэхтэрэ диэн кутталга олорбутум, салыбырас буолан хаалар этим. Бастаан сарылаппытынан истиэҥкэм дуомун уонна биэнсийэбиттэн мунньан муҥнаммыт сабыс-саҥа тэлэбиисэрбин илдьэ барбыттара. Онтон ол уолум сыакаар хантан төлүө баарай? Үлүгэрдээх иэһин дьиэҕитин биэрэн толуйаҕыт диэбиттэригэр дөйбүт курдук олорон эрэ биэрээхтээбитим. Кыбартыырабыт иһин төлөөбөтөхпүт хас да сыл буолбут үһү. Мин буоллаҕына ый аайы дьиэни төлөө дии-дии, уолбар биэнсийэбиттэн уоннуу тыһыынчаны биэрэр этим. Буҕаалтыр ааттаах киһи өйдөөҕүмсүйэн, кибитээнсийэтин көрдөөтөхпүнэ кыыһыран хаһыытаан биэрэр этэ.
Оо, Дора Никандровна, эрэйи да көрбүккүн. Хайдах буолбут муус сүрэхтээх оҕонуй, ыал буолбатах киһи дуо? Евдокия сөҕөн-махтайан үөһэ тыына эрэ олордо.
Ыал буола сылдьыа дуо, арыгыны, пиибэни эмсэхтэнэн, биир да күн үлэлээбэккэ сылдьан, бөлөҕүнэн охсуһууга кыттан, олорон кэлбитэ. Ол дойдуттан киһи билбэт киһитэ буолан, майгыта алдьанан төннүбүтэ. СПТУ-га слесарь идэтигэр үөрэммитэ да, сүгүн-саҕын ылан үлэлэппэттэр этэ. Хаайыылаах диэн хаймыылааҕа мэһэйдиир быһыылааҕа. Билигин бу мин манна, үтүө дьон көмөлөрүнэн киирдэҕим, кини таһырдьа кэриэтэ хааллаҕа. Ол санаатыгар аалларан, манна да сүгүн утуйбаппын. Бээһээ дьукаахтарым «наһаа мөхсөн утуйар киһи эбиккин, оронуҥ хап-хачыгырас» диэн сэмэлээн эрэллэрэ.
Дора Никандровна, ол улахан киһини манна олорон хайдах да салайбаккын. Ийэм диэн истиэ, харыстыа эбитэ буоллар, эрдэ толкуйданан, көнөн, манныкка тиэрдиэ суох этэ. Бачча үчүгэй усулуобуйалаах пансионакка түбэспиккэр махтан уонна бэйэҥ доруобуйаҥ туһунан санаа ээ Ольга суос-соҕотох оҕотуттан эрэйгэ тэбиллибит барахсаны туох диэн тылларынан уоскутуон билбэтэ даҕаны.
Ээ, ол билигин кэлэн туоҕум туһугар доруобуйабын көрүнэбин? Оҕом таһырдьа хаама, аччыктыы сырыттаҕына, Дора Никандровна уйа-хайа суох ытаан, санна дьигиҥнээн барбытыгар Ольгалаах Евдокия иккиэн ойон туран, уоскутар аакка түстүлэр.
* * *
Оҕотуттан ити айылаах охсуу ылан, атаҕастанан баран, билигин даҕаны аһынар аакка сылдьар эбит дии, Ольга Дора Никандровна аймалҕанын көрбүтүттэн сөҕө санаабытын быктарда.
Ийэ барахсаҥҥа ханнык да түгэҥҥэ күндүтэ, күнү көрдөрбүтэ оҕото буолан бүппэт. Эрэйдээх кырдьар сааһыгар оҕотун туһуттан хараҕын уутунан суунара иэдээн дии. Олох сүрэҕим хамсаата, сатаан утуйуом да суох.
Итинниккэ тиксиэх кэриэтэ оҕоломмотох да ордук эбит дии санаабаккын дуо? Ольга кыһыйбычча-абарбычча эмиэ санаатын баллаччы этэн баран, кэмсинэ санаата.
Оо, дьахтар киһиэхэ оҕо диэн Таҥара бэлэҕэ, Айыы чыычааҕа буоллаҕа дии. Кини хайдах киһи буолан иитиллэн тахсара төрөппүтүттэн эрэ тутулуктаах буолбат быһыылаах. Төрөппүт эрэ оҕотун олох дьолугар анаан улаатыннарар буоллаҕа. Дьэ онно бу күннээҕи олохпут, тулалыыр эйгэтэ, дьон сиэрэ-майгыта уларыйыыта барыта сабыдыаллаан эрдэҕэ. Ити уола эрдэттэн хаайыыга эҥин түбэһэн олоҕун отуора алдьаммыт быһыылаах. Аны аҥаардас ийэҕэ иитиллибит, уол оҕо аҕата суох улаатара төһөлөөх охсуулаах буолуой Эмиэ оҕо гымматах уолчааммын санаан кэллим Күүскэ санаан кэллим, кэмсиммэтэх күнүм диэн суох Евдокия, бөтө бэрдэрэ сыһа-сыһа, саҥарбытыттан Ольга улаҕа хайыһа сыппыт бэйэтэ эргиллэ түстэ:
Дуся, ол аата, туох диэн эттэххиний?
Мин оҕоҕо наһаа баҕаран Оҕо дьиэтиттэн биэһигэр чугаһаабыт уолчааны ыла сылдьыбытым. Ону кэргэним төттөрү илтэрбитэ. Артемкам, оҕом сыыһа, таҥаһын хаалаабыт спортивнай суумкабытын соспутунан ытыы, былаачыйам тэллэҕиттэн тардыһа хаалбыта харахпар хаалан хаалбыт, хаһан да оспот сүрэх бааһа буолбут. Ыксаан хааламмын биһиги аҕаҕыныын ыраах үлэлии барабыт, кэлэн баран ылыахпыт диэх курдук тугу эрэ үлүгүнэйбитим быһыылааҕа. Төһөлөөх күүтэ сатаабыта буолуой?!
Оо дьэ, оннук баар эбит дуу, Дуся-аа Ол тоҕо төттөрү бэрдэрэр?
Билиҥҥини билбэтим, ол саҕана куоракка Оҕо дьиэтиттэн иитэ ылар наһаа уочараттаах этэ. Төрөөбүтүнэн оҕолору бэрт түргэнник илдьэ бараллара. Кэргэммин хас да сылы быһа хаайбытым, оҕо иитэр туһунан. «Оҕо дьиэтиттэн ылбаппыт, аймахтаргыттан бул» диэн тыллааҕа. Дьонум-сэргэм мин оҕото суохпуттан санаарҕыыллара ахан, көмөлөһүөхтэрин баҕараллара да, киһиэхэ биэриэх курдук элбэх ыччаттаах киммит да суоҕа. Кэргэммэр Гермаҥҥа этэ сатаан баран, синим биир диэммин, кистээн уочараттаабытым. Ол сырыттахпына, эмискэ төлөпүөннээбиттэрэ. «Биэс саастаах уол оҕо баар, кэлэн көрөҕүт дуо?» диэбиттэрэ. Тиийбитим, ол Артемкам: «Ты моя мамочка?» диэн баран, моонньубар иилистэ түспүтэ. Уйадыйан, бэйэм хараҕым уутун кыатамматаҕым Үлэһиттэр «бастаан дьиэҕэр илдьэ бар, онтон көстөн иһиэ» диэбиттэрэ. Оҕолоох кэлбиппэр, Герман аҕыйах баттаҕа туран көрсүбүтэ. Ол туһуттан улаханнык иирсибиппит. Хара бастакыттан уолчааммытын бэйэтигэр чугаһаппатаҕа, сыһыарбатаҕа. «Это наш папа, такой злой?» дии-дии, оҕом ыйытан чоҕулуччу көрөрө. Сырдык хааннаах оҕо этэ, сайдыытынан да тэҥнээхтэриттэн хаалсыбатах курдуга. Улаатан эрэр, билиэн-көрүөн баҕалаах уол оҕо буоллаҕа, хаста даҕаны Герман кыра массыыналары мунньар коллекциятын тыыппыт, тугу эрэ үлтү түһэрбит этэ. Өссө, оҕом муҥнаах, икки сөбүлээбит массыынатын оронун анныгар кистээн, олох да буруйбут ырааппыта. Аҕабыт: «Уоруйах буолар ыйаахтаах киһини аҕалбыккын!» диэн дьаралык ыйаабыта. Киһим олох киҥэ-наара холлон, туохха да ис буолбат хаппырыыс, бөппүрүөк буолан турбута. Миигин оҕоҕо күнүүлээн, кини болҕомтото суох хаалан, ончу да иэдэйбитэ. Хайыахпыный, сатаан олорбот ыал буолан барбыппыт. Артемкабын, ытыы-ытыы, Оҕо дьиэтигэр төттөрү илдьэн биэрбитим. Биллэн турар, үлэһиттэр миигин дэлби мөхпүттэрэ. Кэлин даҕаны Германныын Артемка туһунан кэпсэтии сабыылаах тиэмэ этэ. Бэйэм күн бүгүнүгэр диэри дууһа ыарыыта оҥостон илдьэ сырыттаҕым. Оҕо уйулҕатыгар төһөлөөх охсууну ылбыта буолуой, киһи сатаан санаабат Арыт саныыбын ээ, таах сибиэ Германы истэммин, бэйэм да иитиэм этэ диэммин. Ол эрээри, айдааннаах, иирсээннээх дьиэ кэргэҥҥэ улаатара тугунан дьайан тахсыа эмиэ биллибэт этэ, Евдокия, куолаһа титирэстээн ыла-ыла, кэпсии сыппыта.