Свой вечны лёс, сваю красу,
Чым дзядзька добрую касу.
I паглядзець было цiкава,
Як дзядзька шчыра i ласкава
Касу на рынку выбiрае!
Якiх ён спроб там не ўжывае!
Спярша агледзiць яе пiльна,
З усiх бакоў глядзiць прыхiльна
I паступова, па парадку
Як на насок, так i на пятку
I на кляймо, на шыйку тую;
Глядзiць мiнуту i другую.
Ды для касы гэтага мала:
Спрабуе кiпцем яе джала
I спробу зробiць над абухам,
Тады паверка йдзе ўжо вухам,
Цi добра звонiць коска гэта,
У дзядзькi тут свая прымета,
Ды я не ведаю якая,
I дзядзька косцы загукае:
"Ка-са!" i вуха прыкладае
Сакрэт знаў дзядзька ў гэтай штуцы:
Каса павiнна адгукнуцца;
Калi ж каса не гаваркая,
То дзядзька спосаб яшчэ мае:
Наслiнiць, выцершы насуха,
Рубец касы, той край абуха,
I ўпапярок у тую слiну
Кладзе саломiнку-нацiну,
I тут каса ўжо, брат, не схлусiць:
Удоўж саломка легчы мусiць.
Купiць касу - о, гэта штука!
Яшчэ больш важная навука
Умець дагнаць касу да ладу
I даць ёй выклепку, асаду.
Мастак быў дзядзька i на гэта,
Ён ладзiў многа кос у лета
I так наклепле iх, асадзiць,
Што хто на коску нi паглядзiць,
То толькi ахне ўжо ад дзiва
Цi галавой кiўне маўклiва.
За дзень, за два да касавiцы
Звiняць, гамоняць вакалiцы
На ўсе лады, на ўсе галосы
Пайшлi кляпаць i ладзiць косы.
Настаў дзянёк, даўно чаканы.
Пакаты ўзгор'я i курганы
Уздзелi чырванi кароны,
I стрэхi сонцам пазлачоны;
Туманаў лёгкiя паромы
Над рэчкай вiснуць нерухома,
А ў люстры водаў гэтай рэчкi,
Як закаханая дзяўчына,
Глядзiцца пышная вярбiна.
Ў блiскучым лiсцейку, як свечкi
На алтары ў часы малення,
Iскрацца сонейка праменнi,
Бы смех бязгрэшны i шчаслiвы.
А там, на ўсходзе, пералiвы
Агнiстых фарбаў робяць дзiвы
I сыплюць шчодра ад усходу
Зямлi i небу радасць, згоду.
I чуткi струны гэтай цiшы!
Iх подых ветрыку ўскалыша,
I нават з дрэва лiсцiк кволы
Адб'е ў iх голас свой вясёлы.
Але паслухай, мiлы дружа.
Эх, што за хваля i як дужа,
Разгонна, смела i агромна
Плыве па струнах тых з-пад Нёмна!
Iдуць касцы, звiняць iх косы,
Вiтаюць iх буйныя росы,
А краскi нiжай гнуць галовы,
Пачуўшы косак звон сталёвы.
Касцы iдуць то грамадою,
То шнурам цягнуць, чарадою,
То паасобку, то па пары;
Iдуць касцы, iдуць, як хмары,
I льецца смех iх разудалы.
Як веснавыя перавалы.
Гаворка, шум i коней ржанне
Касьбы вясёлае вiтанне.
Касцы, ваякi мiрнай працы,
Выходзяць з косамi на пляцы,
I на палоскi верставыя
Кладуцца коскi iх крывыя
Пайшлi праверкi i прамеры,
Каб больш мець пэўнасцi i веры
I каб не выйшла перакосу
I не зайсцi ў чыю палосу,
Бо будзе крыку, будзе сваркi,
Няхай лепш цэлы будуць каркi.
Але бывалi ўсё ж здарэннi,
Што вынiкалi абурэннi.
Калi ў траве хто брод вядзе
Ды трохi ў шнур чужы ўбрыдзе,
Тады касцы страх як крычалi
I мацярок упамiналi.
Эх, час касьбы, вясёлы час!
I я iм цешыўся не раз,
I з таго часу па сягоння
Мне сонцам свецiць Наднямонне.
Касцы расходзяцца па гаку,
Як бы iдуць яны ў атаку,
I жыва менцяць свае косы;
I ткуцца здольныя пракосы,
Лажацца роўнымi радамi,
А за касцом двума слядамi
Адбiткi ног яго кладуцца,
А косы свiшчуць i смяюцца.
Тым часам сонца выйшла ўгору
I з безгранiчнага прастору
Шырокай плынню агнявою
На землю шчодраю рукою
Лье блеск гарачы i яскравы;
I вянуць скошаныя травы,
I выглядаюць нудна палi.
На луг другая коцiць хваля:
Iдуць грабцы, жанкi, дзяўчата,
Убраны хораша, бы ў свята:
Чырвоны колер, белы - ўсякi,
Бы ў агародзе тыя макi;
Iдуць, пракосы разбiваюць,
З лагчынак сена выграбаюць,
То там, то сям у чэсць пятровак
З грудзей тых макавых галовак,
Дзяўчатак слаўных, яснавокiх,
Ў лугах прасторных i шырокiх
Плывуць-дрыжаць спяванак тоны;
I тыя песнi засмучоны
I млеюць ў стомленым абшары,
Як бы адбiтак божай кары.
А дзень гарыць, а дзень палае.
Ўсплывае хмарка i другая
Над сiне-дымным небасхiлам
I ў задуменнi смутна-мiлым
З нябёс блакiтных пазiраюць,
Як бы дарогу выбiраюць.
Раздолле ў лузе, эх, раздолле!
А колькi смеху i сваволля,
I жартаў, плюскату, штурхання
Над гэтым Нёмнам у купанне!
I хiба можна ўжо ўстрымацца,
У час касьбы не пакупацца?
I дзе на свеце ёсць такая,
Як Нёман, рэчанька другая?
Тут хвалi светлы, срэбралiтны,
А беражкi - ну, аксамiтны,
На дне пясочак жоўты, чысты,
Вадою згладжаны, зярнiсты.
У воду войдзеш - шчасце раю,
Я шчасця большага не знаю,
Цi знаць яго ўжо не прыйшлося,
Як толькi тут, на сенакосе.
А глянь на луг пад вечар, браце!
Увесь, як ёсць, ва ўсiм ахваце,
Па ўсiх грудах аж за дарогу
Устаўлен копамi мурогу;
I так свяжуткi копкi тыя,
I так выразны, бы жывыя,
I выгляд кожнае адметны,
Але ўсе разам так прыветны!
Вазы шыбуюць важна, стала,
Бы тых вагонаў рад нагнала.
Павее ветрык - што за пахi!
Мёд разлiваюць тыя гмахi,
Вiно найлепшае i ром,
Як плата шчырая касцом.
А вечар чуткi, гутарлiвы
Разносiць гоман, смех шчаслiвы
I ў сэрцы палiць парываннi
I тчэ красёначкi кахання.
Ружовы захад повен ласкi,
I цiха звiслi агнепаскi,
Брыжы, тасёмкi i каралi;
Адзенне хмаркi пазнiмалi
I самi леглi спаць на ночку,
Адзеўшы лёгкую сарочку;
I гасне дзень у задуменнi,
Як гаснуць жыцця летуценнi.
Зiрнi на луг прад навальнiцай,
Калi крыжастай блiскавiцай
У страсе твар ахрысцiць хмара,
I сiлай грознага цяжару
Ўскалыша землю шум дрыгучы
Далёкi, ўстрымлены, магучы
I здрыгане нябёс разлогi,
Як голас божай засцярогi,
Зiрнi тады на гэту шыр:
Трасецца-ходзiць луг, бы вiр,
Бы той кацёл у час кiпення,
Ўсё поўна руху i iмкнення.
Ой, час гарачы, ой, час цяжкi!
Бягуць касцы, ну, як мурашкi,
Бягуць грабцам на дапамогу
I раптам б'юць усе трывогу.
А хмары ўсталi нечакана,
Хоць, праўда, парыла ўжо зрана;
Бела-ружовыя iх шаты
Вiсяць маўклiвы i зацяты,
А кучаравыя клубiшчы,
Як на ўсясветным пажарышчы,
Растуць, расквечваюць на сонцы
Свае клубочкi-валаконцы
I ткуць сярэбраны масток,
Дзе гром застукаў, як чаўнок.
Пад шум, пад грукат навальнiцы,
Як бы па знаку чараўнiцы,
Ўстаюць-растуць на лузе копкi,
I луг пабраўся ўвесь у бобкi.
А пад хваiнаю на грудзе
Вакол стажка аж кiшаць людзi,
Гарачка ўсiх бярэ такая,
Што пот iм вочы залiвае,
Бо хмара сiваю градою
Ўжо звiсла нiзка над зямлёю,
Iдзе гняўлiва, пасмы сцеле,
Блiшчыць-гарыць яе кудзеля
I пакручастымi жмутамi
Стрыжэ-глядзiць, як змей, вачамi,
I сучыць срэбраныя нiткi
У шнур дажджаны ўвачавiдкi.
А дождж шумiць, а дождж гудзе,
I блiжай-блiжай ён iдзе
I даль туманам засцiлае.
Упала кропля i другая,
За iмi цэлым вадаспадам
Буйныя капкi, як бы градам,
Па лiсцях дуба секанулi
Ды далей сетку пацягнулi.
I вось жахнула блiскавiца,
Як вогнямгненная крынiца,
I гром-пярун сталёвым бiчам,
Бы нейкi звер страшэнным лычам
Арэ, трасе, калоцiць хмары,
Зямлю, надземныя абшары,
Бушуе доўга, абурлiва,
Над лесам коцiцца гняўлiва,
I гэты гоман, гнеў дрыгучы,
Злучае зноў у стрэл магучы,
Густы, злавешчы, вiхрабежны
I нестрыманы i драпежны
I так цяжэрна нацiскае,
Як бы зямлю дзесь угiнае.
I шугнуў дождж налётам смелым,
Павiс абрусам густа-белым
Над гэтым лугам, над палямi
I льецца коса ручаямi,
Бы невад цягнецца грымотны,
I б'юцца кроплi ў пыл вiльготны.
Зiрнеш вакол - адна любота!
На лузе спынена работа,
Жанкi, дзяўчаты i мужчыны
Бягуць пад копы, пад драбiны,
Каб менш быць змочаным дажджом;
А хто, накрыўшысь халатом
Цi так накiнуўшы дзяругу,
Сядзiць квахтухаю срэдзь лугу.
- Давай, давай, дожджык, накропу.
Сюды, дзяўчаткi, лезьце ў копу:
Дасць Бог, на нашым гэтым грудзе
На другi год касцоў прыбудзе!
Пад гэты гром, пад дождж упарты
То там, то тут пачуеш жарты
I смех вясёлы, пiск дзявочы,
Бо хто ж крануць iх не ахвочы?
Але й дзяўчаты язык маюць
I востра хлопцаў падсякаюць,
Не робяць жартам перашкоды.
За тыдзень добрае пагоды
Праходзiць, глухне касавiца,
I толькi дзе-нiдзе капiца,
Стулiўшысь цiха над вадою,
Глядзiць забытаю ўдавою,
Бы нейкi жаль яна хавае,
I сэрца смуткам авявае;
Ды стогi, сведкi цяжкай працы,
Стаяць, як панскiя палацы.
А пышны луг так абяздолен,
Стаiць пакошан i аголен
I выгляд мае засмучоны.
Гракi, i галкi, i вароны
Даўно дзяцей павывадзiлi,
Над гэтым лугам закружылi,
Ляцяць сюды на раздабыткi
Цяпер тут добрыя спажыткi.
Эх, скошан луг, - i знiклi краскi,
Бы тыя чары мiлай казкi,
Якую ў часе вандравання
Цi адзiнокага блукання
Табе складаюць думкi самi
I залатымi паясамi
Твае прыгоды спавiваюць
I лёсы жыцця аздабляюць.
Глядзiць пакоша-луг гаротна,
На сэрцы робiцца маркотна.
Эх, лета-лецейка любое,
Ты адцвiтаеш, залатое!..
I так паволi, неўзаметкi
I нашы звянуць жыцця кветкi.
Але касьба - пачатак лету.
О, колькi ў iм яшчэ прывету!
Прыгод усякiх так багата
Тужыць аб леце ранавата.
Яшчэ не раз у часе жнiва
Дзяннiца зоймецца шчаслiва,
I ў ясным блеску i ў красе
Адб'юцца хораша ў расе
Яе кароны агнявыя,
I пасмы-косы залатыя
Скрозь шоўк нябёс ружова-белы
Рассыплюць радасныя стрэлы,
Бы лiры божай тыя стрункi,
Бы тыя чары-пацалункi
На вуснах шчырага кахання
У патайны часок спаткання.
Яшчэ нямала дзён цiкавых
I ранiц светлых i ласкавых,
Калi туманам белаватым
Лясок атулiць свае шаты,
А на палях у белi жыта
Смех заблукае самавiта
Ружова-бледна чырвань-ззянне,
Дзяннiцы цiхае вiтанне.
Дык не гаруй жа, брат-нябога:
Дзянькоў вясёлых яшчэ многа!..
Iтак, зацiхлi сенажацi,
Пайшла каса адпачывацi,
Да часу звiсшы пад страхою,
Каб быць заўсёды пад рукою
На ўсякi выпадак, патрэбу.
Цяпер увагу дайце хлебу,
Сярпок крывенькi просiць дзела,
Жытцо падходзiць, пабялела.
Саломку выгнуўшы дугою,
Звiсае колас над зямлёю,
А спела-поўныя зярняткi
Глядзяць, як спонкi-вачаняткi,
Нiбы iм хочацца хутчэй як
Спаткаць-убачыць мiлых жнеек.
Прыйшоў жаданы час спаткання.
Глядзiць прыветна дзянёк зрання;
У блеску сонца нiкнуць росы;
Свяжуткi, чысценькi нябёсы,
Бы тыя вочкi маладыя,
Застылi хмаркi залатыя.
Дымок танюткi, белаваты
Ўжо павiваецца над хатай,
Бо трэба ж выпалiць печ тую
Ды йсцi на нiўку маладую.
Угрэла сонца. Жней чародкi
Iдуць паважна, як лябёдкi,
У хустках лёгкiх, кофты белы,
Iх рукi дужа загарэлы.
Iдуць дзяўчаты, маладзiцы
I жарты строяць, як блазнiцы,
Iдуць шумлiвы, гаварлiвы,
Звiнiць iх голас, смех шчаслiвы;
Чутна i песня маладая,
I поле раптам ажывае.
I мацяркi з дзяцьмi малымi
Ў лубках-калысках за плячымi
Такая ты, жаноча доля,
Марудна цягнуцца на поле.
Прыйшлi на вузкiя загоны,
Дзе каласочкi шумы-звоны
У таямнiчы спеў злiлi,
Упаўшы чолам да зямлi.
Гарачы дзень. На полi душна.
Прыцiх той ветрык непаслушны,
Як бы сваiм аддаўся марам.
Зацiшак поля дыша варам
I гонiць з твару поту рагi,
I сохнуць губы ад той смагi.
А жнейкi жнуць. У моры збожжа
Мiльгае постаць iх прыгожа,
Калi ў паверхнi таго жыта
Ўсплыве галоўка самавiта
I так прыгожа азiрнецца,
А гiбкi станiк разагнецца;
Або калi над галавою
У жнейкi спрытнаю рукою
Пучок калоссяў мiльгатнецца,
Апiша дужку, бы вясёлку,
Бы нейкай знiчкi след пагаслы,
I борзда ляжа ў перавяслы,
Што распасцёрты на падолку,
Дапраўды: ўзмахаў гэтых мгненне
Адна любота, заглядзенне!
Гарачы дзень! Эх, спёка, спёка!
А прохладзь вечара далёка.
Замлела ўсё ў жары-тамленнi,
Зямля гарача i каменнi;
А ўсюды цiха, нема, глуха,
I толькi заедзь каля вуха
Гудзе агiдна, надаедна,
Бы сама наша доля бедна,
Ды дзiцянё з лубка-калыскi
Заводзiць плачы свае, пiскi,
А кучаравыя снапочкi,
Над iм злучыўшы каласочкi,
Стаяць спакойна i маўклiва,
Бы кажуць жнейкам тым жычлiва:
"Да нас iдзеце, дабрадзейкi!
Пад наш цянёк хавайцесь, жнейкi!"
А жнейкi жнуць. Iх твар палае,