- Вы пакiнеце залу цi не?
Яны спачатку намерылiся схапiць яго, нават з-за стала павыходзiлi, але ён выхапiў шаблю i сказаў:
- Усе галовы з плеч далоў, акрамя маёй адной!
I пакацiлiся ўсе галовы на зямлю, i ён застаўся адзiным гаспадаром палаца ды зноў зрабiўся каралём Залатой гары.
СНЯГУРАЧКА
Гэта было ў сярэдзiне зiмы. Падалi сняжынкi, быццам пух з неба, i сядзела каралева ля акна, - рама яго была з чорнага дрэва, - i каралева шыла. Калi яна шыла, заглядзелася на снег i ўкалола iголкай палец, - i ўпалi тры кроплi крывi на снег. I чырвонае на белым снезе выглядала так прыгожа, што падумала яна сама сабе: "Вось, калi б нарадзiлася ў мяне дзiця, белае, як гэты снег, i румянае, як кроў, i чорнавалосае, як дрэва на аконнай раме!"
I нарадзiла каралева неўзабаве дачку, i была яна белая, як снег, румяная, як кроў, i такая чорнавалосая, як чорнае дрэва, - i празвалi яе таму Снягурачкай. А калi дзiця нарадзiлася, каралева памерла.
Праз год узяў кароль сабе другую жонку. Гэта была прыгожая жанчына, але ганарыстая i пыхлiвая, яна трываць не магла, калi хто-небудзь пераўзыходзiў яе хараством. Было ў яе чароўнае люстэрка, i калi станавiлася яна перад iм i глядзелася ў яго, то пыталася:
- Люстэрка, люстэрка на белай сцяне,
Хто самы прыгожы ў лясной старане?
I люстэрка адказвала:
- Вы, каралева, прыгажэй у лясной старане.
I яна была задаволена, паколькi ведала, што люстэрка кажа праўду.
А Снягурачка за гэты час падрасла i станавiлася ўсё харашэй, i, калi ёй споўнiлася сем гадоў, была яна такая цудоўная, як ясны дзень, i прыгажэйшая за саму каралеву. Калi каралева спытала ў свайго люстэрка:
- Люстэрка, люстэрка на белай сцяне,
Хто самы прыгожы ў лясной старане?
Люстэрка адказала так:
- Вы, каралева, канечне, прыгожы сабой,
Ды толькi Снягурачка вас засланяе красой.
Спалохалася тады каралева, пажаўцела, пазелянела ад зайздрасцi. Убачыць, бывала, Снягурачку - i сэрца ў яе разрываецца, так неўзлюбiла яна дзяўчынку. I зайздрасць, i фанабэрыстаць разрасталiся, як пустазелле, у яе сэрцы ўсё вышэй i вышэй, i не было ёй з гэтага часу спакою нi ўдзень, нi ўночы.
Тады яна паклiкала аднаго са сваiх егераў i сказала:
- Завядзi гэтую дзяўчынку ў лес, - я больш бачыць яе не магу. Ты павiнен яе забiць i прынесцi мне ў знак доказу яе лёгкiя i печань.
Егер паслухаўся i завёў дзяўчынку ў лес; але, калi ён выцягнуў свой паляўнiчы нож i хацеў было ўжо працяць нi ў чым не вiнаватае сэрца Снягурачкi, тая пачала плакаць i прасiць:
- Ах, мiлы егер, пакiнь мяне жывою! Я ўцяку далёка-далёка ў дрымучы лес i нiколi не вярнуся дадому.
I таму, што была яна такая прыгожая, егер над ёю злiтаваўся i сказаў:
- Так i быць, бяжы, бедная дзяўчынка! I падумаў сам сабе: "Усё адно там цябе хутка з'ядуць дзiкiя звяры", - i быццам камень звалiўся ў яго з сэрца, калi не давялося яму забiваць Снягурачку.
I якраз у гэты час падбег малады алень, егер яго закалоў, выразаў у яго лёгкiя i печань i прынёс iх каралеве ў знак доказу, што яе загад выкананы. Кухару распарадзiлiся зварыць iх у салёнай вадзе, i лiхая жанчына iх з'ела, думаючы, што гэта лёгкiя i печань Снягурачкi.
Засталася бедная дзяўчынка ў дрымучым лесе адна-адзiнюткая, i са страхам яна агледзела ўсе лiсцiкi на дрэвах, не ведаючы, як ёй быць далей, як свайму гору дапамагчы.
Яна кiнулася бегчы, i бегла па вострых камянях, праз калючыя зараснiкi, i скакалi каля яе дзiкiя звяры, але яе не чапалi. Бегла яна колькi сiлы хапiла, але вось пачало нарэшце вечарэць. Раптам яна ўбачыла маленькую хатку i зайшла ў яе адпачыць. I было ў той хатцы ўсё такiм маленькiм, але прыгожым i чыстым, што нi ў казцы сказаць, нi пяром апiсаць.
Стаяў там накрыты белай сурвэткай столiк, а на iм сем маленькiх талерачак, каля кожнай талерачкi па лыжачцы, а яшчэ сем маленькiх нажоў i вiдэльцаў i сем маленькiх кубкаў. Стаялi каля сцяны ў рад сем маленькiх ложачкаў, i былi яны засланы беласнежнымi пакрываламi.
Захацелася Снягурачцы паесцi i папiць, яна ўзяла з кожнай талерачкi патрошку гароднiны i хлеба i выпiла з кожнага кубачка па кропельцы вiна, - ёй не хацелася пiць усё з аднаго. А паколькi яна вельмi стамiлася, то легла ў адну з пасцелек, але нiводная з iх для яе не падыходзiла: адна была занадта доўгая, другая занадта кароткая; але сёмая аказалася нарэшце якраз па яе росту; яна на яе ўлеглася i, аддаўшыся на лiтасць боскую, заснула.
Калi ўжо зусiм сцямнела, прыйшлi гаспадары хаткi; былi то сямёра карлiкаў, якiя ў гарах здабывалi руду. Яны запалiлi сем сваiх лямпачак, i, калi ў хатцы стала светла, яны заўважылi, што ў iх хтосьцi быў, таму што не ўсё аказалася ў тым парадку, у якiм было раней. I сказаў першы карлiк:
- Хто гэта на маiм крэсле сядзеў?
Другi:
- Хто гэта з маёй талерачкi еў?
Трэцi:
- Хто ўзяў скiбачку майго хлеба?
Чацвёрты:
- А хто маю гароднiну еў?
Пяты:
- Хто маiм вiдэльчыкам браў?
Шосты:
- А хто маiм ножычкам рэзаў?
Сёмы спытаў:
- Хто гэта пiў з майго маленькага кубка?
Азiрнуўся першы i заўважыў на сваёй пасцельцы маленькую складачку, i спытаў:
- А хто гэта ляжаў на маiм ложачку?
Тут збеглiся астатнiя i пачалi гаварыць:
- I ў маiм таксама хтосьцi ляжаў.
Зiрнуў сёмы карлiк на сваю пасцель, бачыць - ляжыць у ёй Снягурачка i спiць. Гукнуў ён тады астатнiх; падбеглi яны, пачалi ад здзiўлення крычаць, прынеслi сем сваiх лямпачак i асвяцiлi Снягурачку.
- Ах, Божа мой! Ах, Божа мой! - усклiкнулi яны. - Якое, аднак, прыгожае дзiця!
Яны так зарадавалiся, што не сталi яе будзiць i пакiнулi яе спаць у пасцельцы. А сёмы карлiк праспаў у кожнага са сваiх таварышаў па гадзiне, так вось i ноч праляцела.
Надышла ранiца. Прачнулася Снягурачка, убачыла сем карлiкаў i спалохалася. Але былi яны з ёю ласкавыя i спыталi яе:
- Як цябе зваць?
- Мяне клiчуць Снягурачкай, - адказала яна.
- Як ты трапiла ў нашу хатку? - працягвалi пытацца карлiкi.
I яна расказала iм аб тым, што мачыха хацела яе забiць, але егер злiтаваўся над ёю, i што бегла яна цэлы дзень, пакуль нарэшце не знайшла iх хатку.
Карлiкi спыталi:
- Хочаш весцi ў нас гаспадарку? Кухарыць, пасцелi ўзбiваць, мыць, шыць i вязаць, усё ўтрымлiваць у чысцiнi i парадку, - калi ты на гэта згодная, то можаш у нас застацца, i будзе ў цябе ўсяго ўдосталь.
- Добра, - сказала Снягурачка, - з вялiкай ахвотай, - i засталася ў iх.
Яна ўтрымлiвала хатку ў парадку. Ранiцай карлiкi iшлi ў горы капаць руду i золата, а вечарам вярталiся дамоў, i яна павiнна была да iх прыходу прыгатаваць iм вячэру. Цэлы дзень дзяўчынцы прыходзiлася заставацца адной, i таму добрыя карлiкi яе перасцерагалi i казалi:
- Сцеражыся сваёй мачыхi: яна хутка даведаецца, што ты тут. Глядзi, нiкога не ўпускай у дом.
А каралева, з'еўшы лёгкiя i печань Снягурачкi, пачала зноў думаць, што яна цяпер самая першая красуня ў каралеўстве. Яна падышла да люстэрка i спытала:
- Люстэрка, люстэрка на белай сцяне,
Хто самы прыгожы ў лясной старане?
I адказала люстэрка:
- Вы, каралева, прыгожы сабой,
Ды Снягурачка там, за гарамi,
У карлаў сямёх мiж барамi
Сваёй вас заслонiць красой.
Спалохалася тады каралева, - яна ж ведала, што люстэрка кажа праўду, i зразумела, што егер яе падмануў, што Снягурачка яшчэ жывая. I яна стала зноў думаць i гадаць, як бы яе знiшчыць. I не было ёй ад зайздрасцi спакою, таму што не яна самая першая прыгажуня ў каралеўстве.
I вось пад канец яна сёе-тое прыдумала: яна нафарбавала сабе твар, пераапранулася старой гандляркай, i цяпер яе нiяк нельга было пазнаць. Накiравалася яна цераз сем гор да сямi карлiкаў, пагрукалася ў дзверы i кажа:
- Прадаю тавары харошыя! Прадаю!
Глянула Снягурачка ў акенца i кажа:
- Добры дзень, галубка! Ты што прадаеш?
- Харошыя тавары, цудоўныя тавары, - адказала тая, - шнуркi рознакаляровыя, - i выняла ёй адзiн з iх паказаць, i быў ён сплецены з пярэстага шоўку.
"Гэту шаноўную жанчыну можна, бадай, i ў дом пусцiць", - падумала Снягурачка. Яна адкiнула дзвярную засаўку i купiла сабе прыгожыя шнуркi.
- О, як яны табе iдуць, дзяўчынка, - мовiла старая, - дай жа я зашнурую табе лiф як трэба.
Снягурачка, не прадчуваючы нiчога кепскага, стала перад ёю i дала зацягнуць на сабе новыя шнуркi. I пачала старая шнураваць, ды так хутка i так туга, што Снягурачка задыхнулася i ўпала як мёртвая долу.
- Гэта за тое, што ты самай прыгожай была, - сказала каралева i хутка знiкла.
А неўзабаве, надвячоркам, вярнулiся сем карлiкаў дахаты, i як яны спалохалiся, калi ўбачылi, што iх любая Снягурачка ляжыць на падлозе - не варухнецца, не кранецца, нiбы мёртвая! Яны паднялi яе i ўбачылi, што яна моцна-моцна зашнуравана; тады разрэзалi яны шнуркi, i пачала яна пакрысе дыхаць i паступова апрытомнела.
Калi карлiкi пачулi аб тым, як усё гэта здарылася, яны сказалi:
- Старая гандлярка была на самой справе злою каралевай. Сцеражыся, не ўпускай да сябе нiкога, калi нас няма дома.
А лiхая жанчына вярнулася тым часам дамоў, падышла да люстэрка i спытала:
- Люстэрка, люстэрка на белай сцяне,
Хто самы прыгожы ў лясной старане?
Адказала ёй люстэрка, як раней:
- Вы, каралева, прыгожы сабой,
Ды Снягурачка там, за гарамi,
У карлаў сямёх мiж барамi
Сваёй вас заслонiць красой.
Калi яна пачула такi адказ, уся кроў прылiла ў яе да сэрца, так яна спалохалася, - яна зразумела, што Снягурачка ажыла зноўку.
- Ну, ужо цяпер, - сказала яна, - я прыдумаю такое, што загубiць цябе напэўна, - i, ведаючы рознае вядзьмарства, яна падрыхтавала атрутны грэбень. Пасля пераапранулася яна i прыкiнулася iншай бабуляй. I выправiлася за сем гор да сямi карлiкаў, - пагрукалася ў дзверы i кажа:
- Прадаю тавары харошыя! Прадаю!
Снягурачка выглянула ў акенца i кажа:
- Праходзь сабе далей, у дом пускаць нiкога не дазволена!
- Але ж паглядзець, бадай, можна, - мовiла старая, выняла атрутны грэбень i, падняўшы яго ўгару, паказала Снягурачцы.
Ён так спадабаўся дзяўчынцы, што яна дала сябе падмануць i адчынiла дзверы. Яны сышлiся ў цане, i бабуля сказала:
- Ну, а зараз дай жа я цябе як трэба прычашу.
Бедная Снягурачка, нiчога не падазраючы, дала старой сябе прычасаць; але толькi тая дакранулася грабянцом да яе валасоў, як яд пачаў зараз жа дзейнiчаць, i дзяўчынка ўпала ў беспрытомнасцi долу.
- Ты, маляваная красуня, - сказала лiхая жанчына, - ужо ж цяпер настаў табе канец! - I, сказаўшы гэта, яна пайшла.
Аднак, на шчасце, справа была пад вечар, i сямёра карлiкаў неўзабаве вярнулiся дамоў. Яны заўважылi, што Снягурачка ляжыць на падлозе мёртвая, i адразу западозрылi ў гэтым мачыху, пачалi шукаць, у чым прычына, i знайшлi атрутны грэбень, i як толькi яны яго выцягнулi, Снягурачка зноў апрытомнела i распавяла iм аб усiм, што здарылася. Тады карлiкi яшчэ раз папярэдзiлi яе, каб яна была асцярожнай i дзверы нiкому не адчыняла.
А каралева вярнулася дадому, села перад люстэркам i кажа:
- Люстэрка, люстэрка на белай сцяне,
Хто самы прыгожы ў лясной старане?
I адказала люстэрка, як раней:
- Вы, каралева, прыгожы сабой,
Ды Снягурачка там, за гарамi,
У карлаў сямёх мiж барамi
Сваёй вас заслонiць красой!
Пачуўшы, што мовiць люстэрка, яна ўся задрыжала, затрымцела ад гневу.
- Снягурачка павiнна загiнуць, - крыкнула яна, - нават калi б гэта мне самой каштавала жыцця!
I яна накiравалася ў патайны пакой, куды нiхто нiколi не заходзiў, i прыгатавала там атрутны-найатрутны яблык. Быў ён на выгляд вельмi прыгожы, белы з чырвонымi крапiнкамi, i ўсякi, хто б яго ўбачыў, захацеў бы яго з'есцi; але хто б з'еў хоць кавалачак, той абавязкова памёр бы.
Калi яблык быў гатовы, каралева нафарбавала сабе твар, пераапранулася сялянкай i выправiлася ў шлях-дарогу - за сем гор, да сямi карлiкаў. Яна пагрукалася; Снягурачка высунула галаву ў акенца i кажа:
- Пускаць у дом нiкога не дазволена - сем карлiкаў мне гэта забаранiлi.
- Яно правiльна, - адказала сялянка, - але куды ж я падзену свае яблыкi? Хочаш, я табе адзiн з iх падару?
- Не, - сказала Снягурачка, - мне браць нiчога не дазволена.
- Ты, што ж, атруты баiшся? - спытала старая. - Паглядзi, я разрэжу яблык на дзве палавiнкi: румяную з'еш ты, а белую я.
А яблык быў зроблены так хiтра, што толькi румяная яго палавiнка была атручанай. Захацелася Снягурачцы пакаштаваць цудоўны яблык, i калi яна ўбачыла, што сялянка яго есць, дзяўчынка не стрымалася, высунула з акенца руку i ўзяла атручаную палавiнку. Толькi адкусiла яна кавалачак, зараз жа ўпала як нежывая на зямлю. Паглядзела на яе сваiмi страшнымi вачыма каралева i, гучна зарагатаўшы, сказала: