- Белая, як снег, румяная, як кроў, чорнавалосая, як чорнае дрэва. Ужо ж цяпер твае карлiкi не разбудзяць цябе нiколi!
Яна вярнулася дамоў i пачала пытацца ў люстэрка:
- Люстэрка, люстэрка на белай сцяне,
Хто самы прыгожы ў лясной старане?
I адказала люстэрка нарэшце:
- Вы, каралева, прыгажэй у лясной старане.
Супакоiлася тады яе зайздроснае сэрца, наколькi можа падобнае сэрца знайсцi сабе спакой.
Карлiкi, вярнуўшыся вечарам дахаты, знайшлi Снягурачку на зямлi, нежывую, мёртвую. Яны паднялi яе i пачалi шукаць атруту: яны расшнуравалi яе, прычасалi ёй валасы, абмылi яе вадой i вiном, але нiчога не дапамагло - бедная дзяўчынка, як была мёртвай, так мёртвай i засталася.
Паклалi яны яе ў труну, паселi ўсе сямёра вакол яе, пачалi яе аплакваць, i праплакалi так аж тры днi. Пасля яны вырашылi яе пахаваць, але яна выглядала, як жывая, - шчокi ў яе былi па-ранейшаму прыгожыя i румяныя.
I сказалi яны:
- Як можна яе такую ў зямлю закопваць?
I яны загадалi зрабiць для яе шкляную труну, каб можна было яе бачыць з усiх бакоў, i паклалi яе ў тую труну, напiсалi на ёй залатымi лiтарамi яе iмя i што была яна каралеўскай дачкою. Занеслi яны труну на гару, i заўсёды адзiн з iх заставаўся каля яе на варце. I з'явiлiся таксама звяры i птушкi аплакваць Снягурачку: спачатку сава, затым крумкач i, нарэшце, галубок.
I доўга-доўга ляжала ў сваёй труне Снягурачка, i здавалася, што яна спiць, - была яна белая, як снег, румяная, як кроў, i чорнавалосая, як чорнае дрэва.
Але аднойчы здарылася, што заехаў каралевiч у той лес i трапiў у дом карлiкаў, каб там пераначаваць. Ён убачыў на гары труну, а ў ёй красуню Снягурачку, i прачытаў, што было напiсана на ёй залатымi лiтарамi. I сказаў ён тады карлiкам:
- Аддайце мне гэтую труну, я дам вам за гэта ўсё, што вы пажадаеце.
Але карлiкi адказалi:
- Мы не аддадзiм яе нават за ўсё золата на свеце.
Тады ён сказаў:
- Дык падарыце мне яе, - я не магу жыць, не бачачы Снягурачкi, я буду яе глыбока паважаць i шанаваць, як сваю каханую.
Калi ён гэта сказаў, добрыя карлiкi злiтавалiся над iм i аддалi яму труну; i загадаў каралевiч сваiм слугам несцi яе на плячах. Але здарылася так, што яны спатыкнулiся ў кустах, i ад страсення кавалак атручанага яблыка выпаў з горла Снягурачкi. Тут расплюшчыла яна вочы, падняла века труны, а потым паднялася з яе i ажыла зноўку.
- Ах, Божа, дзе ж гэта я? - усклiкнула яна.
Каралевiч, узрадаваны, адказаў:
- Ты са мной, - i расказаў ёй усё, што адбылося, i мовiў: - Ты мне мiлейшая за ўсё на свеце; пойдзем разам са мной у замак майго бацькi, i ты будзеш маёй жонкай.
Снягурачка згадзiлася i пайшла разам з iм; i адсвяткавалi яны вяселле з вялiкаю пышнасцю.
Але на вясельны банкет была запрошана i лiхая мачыха Снягурачкi. Прыбралася яна ў прыгожую сукенку, падышла да люстэрка i сказала:
- Люстэрка, люстэрка на белай сцяне,
Хто самы прыгожы ў лясной старане?
I адказала люстэрка:
- Вы, каралева, канечне, прыгожы сабой,
Ды вас каралеўна сваёй засланяе красой.
I вымавiла тады лiхая жанчына свой праклён, i стала ёй так страшна, так страшна, што яна не ведала, як ёй з сабой саўладаць. Спачатку яна вырашыла зусiм не iсцi на вяселле, але не было ёй спакою - ёй хацелася пайсцi i паглядзець на маладую каралеву. Яна зайшла ў палац i пазнала Снягурачку, i ад страху i жаху - як стаяла, так на месцы i застыла.
Але былi пастаўлены ўжо для яе на вогненныя вугалi жалезныя туфлi, iх прынеслi, трымаючы абцугамi, i паставiлi перад ёю. I яна павiнна была ступiць нагамi ў дачырвана распаленыя туфлi i скакаць у iх да таго часу, пакуль нарэшце не грымнула, мёртвая, вобземлю.
ТРЫ БРАТЫ
Шмат гадоў таму назад жыў на свеце бацька з трыма сынамi. Выраслi сыны малайцамi, адзiн за другога лепшы.
Вось i кажа iм бацька:
- Iдзiце, дзецi, па белым свеце падарожнiчаць, людзей пабачыце i якой-небудзь справе навучыцеся. Таму з вас, хто самым лепшым майстрам вернецца, я свой дом пакiну.
Пайшлi браты падарожнiчаць. Тры гады вандравалi яны па чужых краях, а пасля вярнулiся ўсе ў адзiн дзень дамоў да бацькi.
- Добры дзень, бацька, - кажуць яны.
- Добры дзень, дзецi, - адказвае бацька. - Ну, што, навучылiся чаму-небудзь?
- Так, - кажуць, - навучылiся.
- Чаму ж вы, дзецi, навучылiся?
- Я, - кажа малодшы сын, - галiць навучыўся.
- Я, кажа сярэднi сын, - каваць навучыўся.
- А я, - сказаў старэйшы сын, - фехтаваць навучыўся.
- Ну i добра, - кажа бацька. - Хацеў бы я паглядзець, цi спрытна ўмееце вы галiць, каваць i фехтаваць.
А ў гэты час бег полем заяц.
- Эх! - закрычаў малодшы сын, якi галiць навучыўся. - Ты мне якраз i патрэбен!
Схапiў ён тазiк i мыла, узбiў памазком пену, а потым дагнаў зайца, на бягу намылiў яму пыску i пагалiў абедзве шчакi.
Ды як чыста пагалiў! Нi разу не парэзаў i нiводнага валаска не пакiнуў.
- Добрая работа, - сказаў бацька. - Спрытна голiш!
I толькi ён гэта прамовiў, як на дарозе паказалася карэта.
- Ану, - кажа сярэднi сын, якi каваць навучыўся, - паглядзi, бацька, i на маё ўмельства!
Пабег сярэднi сын за карэтай, дагнаў яе, адарваў у каня на ўсiм скаку ўсе чатыры падковы i тут жа на ўсiм скаку падкаваў яго iзноў.
- Выдатная работа! - сказаў бацька. Не горшая, чым у твайго брата.
Тут загаварыў старэйшы сын:
- Дазволь, бацька, i мне паказаць сваё ўмельства!
- Што ж, - кажа бацька, - пакажы.
А якраз у гэты час пайшоў дождж.
Узяў старэйшы сын сваю шпагу ды як пачаў круцiць ёю ў сябе над галавой! Так хутка верцiць, што нi адна кропля на яго не трапляе. Дождж лiе ўсё мацней i мацней. Хвошча як з вядра, а старэйшы сын толькi круцiць шпагай i стаiць сухi, быццам пад дахам. Усе кроплi дажджавыя шпагай адбiвае!
Убачыў гэта бацька, здзiвiўся i сказаў дзецям:
- Усе вы слаўныя майстры - не ведаю я, каму з вас дом пакiнуць. Жывiце ўсе разам.
Пагадзiлiся з iм сыны ды так з таго часу разам i жывуць.
МУЖЫЧОК
Была адна вёска, дзе жылi спрэс адны сяляне-багацеi; i быў адзiн толькi сярод iх бядняк, звалi яго Мужычком. Не было ў яго нiколi каровы, ды i грошай, каб яе купiць, таксама не было; а яму i жонцы яго надта ж хацелася мець яе! Вось i кажа ён аднойчы:
- Паслухай, жонка, мне прыйшла ў галаву добрая думка: кум жа наш цясляр, хай зробiць ён нам з дрэва цялушачку ды пафарбуе яе бураю фарбаю, каб была яна падобнай да цялят; з часам яна падрасце, вось i будзе ў нас карова.
Жонцы яго гэта таксама спадабалася. I змайстраваў iм кум-цясляр цялушачку, i выстругаў яе, як след; фарбаю пафарбаваў як i патрабавалася, ды зрабiў яшчэ так, што i галаву яна нахiляла, быццам пасвiцца.
Вось на другую ранiцу пагналi кароў у поле, а Мужычок паклiкаў да сябе пастуха i кажа:
- Бачыш, ёсць цяпер у мяне цялушачка, ды яна яшчэ малая, яе трэба несцi на руках.
Сказаў пастух:
- Што ж, добра, - узяў ён яе на рукi, вынес на пашу i паставiў на травiцу.
Цялушачка ўсё стаiць, быццам траву скубе, а пастух i гаворыць: "Хутка яна стане сама бегаць; глядзi, яна ўжо i есцi ўмее".
Вечарам сабраўся ён гнаць статак дамоў i кажа цялушцы:
- Калi можаш стаяць i ўжо ўмееш есцi як след, дык павiнна сама i хадзiць, - не стану я цягнуць цябе дамоў на руках.
А Мужычок стаiць ля варот, чакае сваю цялушачку. Вось гонiць пастух кароў па вёсцы, а цялушачкi i няма. Пытаецца Мужычок пра яе ў пастуха. А пастух адказвае:
- Яна на лузе ўсё пасвiцца ды пасвiцца, нiяк iсцi не хоча.
Тады Мужычок кажа:
- Як жа гэта так, ты павiнен быў скацiну да мяне прыгнаць.
I вярнулiся яны разам з пастухом на луг; але нехта цялушачку, вiдаць, украў, яны там яе не знайшлi. Вось пастух i гаворыць:
- Яна некуды забегла.
А Мужычок яму ў адказ:
- Як бы не так! - i павёў пастуха да старасты; а той i прысудзiў, што павiнен пастух за сваё нядбанне даць Мужычку заместа цялушачкi, якая прапала, карову.
Вось i атрымаў Мужычок са сваёю жонкаю карову, якую iм так даўно хацелася мець. Яны вельмi ўзрадавалiся, але корму ж у iх не было i карову iм не было чым кармiць, i вось давялося яе зарэзаць. Мяса яны засалiлi, i Мужычок пайшоў у горад, каб прадаць там шкуру, а на ўтаргаваныя грошы купiць сабе новую цялушачку. Праходзiў ён мiма млына; бачыць - сядзiць там крумкач са зламаным крылом. Пашкадаваў ён яго, узяў i загарнуў яго ў шкуру. Але надвор'е стала дрэнным, узняўся вецер, i дождж пачаў лiць, што з вядра, - далей iсцi было цяжка.
Ён вярнуўся на млын i папрасiў даць яму прытулак. Млынарыха была дома адна i гаворыць Мужычку:
- Што ж, кладзiся на салому, - i дала яму кавалак хлеба з сырам.
Мужычок паеў i лёг спаць, а шкуру паклаў каля сябе. Жанчына падумала: "Ён стамiўся i, напэўна, ужо спiць". А тут прыходзiць у госцi поп. Млынарыха сустрэла яго ласкава i кажа:
- Мужа майго зараз дома няма, давай разам перакусiм.
Мужычок стаў прыслухоўвацца, i, калi гаворка зайшла аб пачастунку, ён пакрыўдаваў, што давялося яму здавольвацца адным толькi хлебам ды сырам. А млынарыха прынесла ежу i наставiла ўсякай усячыны - i варанага, i смажанага, салату, пiрагi i вiно.
Толькi яны селi за стол i пачалi есцi, як нехта пагрукаўся ў дзверы. Млынарыха гаворыць:
- Ах, Божа мой, гэта, вiдаць, мой муж.
Хуценька сунула яна смажанiну ў печку, вiно - пад падушку, салату - на ложак, пiрагi - пад ложак, а папа ў шафу схавала, што ў сенцах стаяла. Затым адчынiла яна дзверы мужу i кажа:
- Дзякуй Богу, што ты вярнуўся! Вось ужо надвор'е, быццам канец свету настаў!
Пабачыў млынар Мужычка на саломе i пытаецца:
- А гэтаму чаго тут трэба?
- Ах, - адказала жонка, - ды вось небарака трапiў у буру i дождж, ну i папрасiўся пераначаваць. Дала я яму кавалак хлеба з сырам i дазволiла легчы на саломе.
Муж гаворыць:
- Няхай сабе спiць, толькi дай жа ты мне чаго-небудзь паесцi.
А жонка кажа:
- Няма ў мяне нiчога, акрамя хлеба ды сыру.
- Я i тым буду задаволены, - адказаў муж, - давай, хаця б, хлеба з сырам.
Зiрнуў ён на Мужычка i кажа:
- Гэй ты, iдзi ды паеш з намi яшчэ раз!
Мужычок не прымусiў сябе доўга прасiць, падняўся i стаў есцi. Пабачыў млынар, што ляжыць на зямлi каровiна шкура i ў яе крумкач загорнуты, вось ён i пытаецца:
- Што гэта ў цябе там такое?
А Мужычок i гаворыць:
- Ды там у мяне прадказальнiк схаваны.
- Можа, ён i мне што-небудзь прадкажа? - запытаўся млынар.
- Магчыма, - адказаў яму Мужычок, - але ён прадказвае толькi чатыры разы, а на пяты ўсё ў сабе хавае.
Млынара гэта зацiкавiла, i ён пачаў прасiць:
- Дык загадай ты яму што-небудзь прадказаць.
Прыцiснуў Мужычок крумкачову галаву, той адразу i крыкнуў i закаркаў: "кар-кар". Млынар спытаў:
- Ну, што ён сказаў?
Мужычок адказаў:
- Па-першае, сказаў ён, што вiно схавана пад падушкаю.
- Гэта было б нядрэнна! - ускрыкнуў млынар; пайшоў ён туды i знайшоў вiно.
- Ну, кажы далей! - сказаў млынар.
Мужычок прымусiў крумкача зноў закаркаць i сказаць.
- Па-другое, ён гаворыць, што смажанiна стаiць у печцы.
- Гэта было б дарэчы! - ускрыкнуў млынар; пайшоў ён туды i знайшоў смажанiну.
Мужычок прымусiў крумкача яшчэ прадказваць i абвясцiў:
- Па-трэцяе, ён гаворыць, што салата ляжыць на ложку.
- Гэта таксама было б нядрэнна! - ускрыкнуў млынар; пайшоў ён туды i знайшоў салату.
Яшчэ раз прыцiснуў Мужычок крумкача, ды так, што той запiшчэў i закаркаў. I абвясцiў Мужычок:
- А па-чацвёртае, сказаў ён, што пiрагi ляжаць пад ложкам.
- Гэта было б някепска! - ускрыкнуў млынар, палез пад ложак i знайшоў там пiрагi.
Селi яны абодва за стол, а млынарыха да смерцi перапалохалася, легла ў ложак i ўсе ключы пахавала. Схацелася млынару даведацца i пра пятае, а Мужычок кажа:
- Давай спачатку паядзiм усе чатыры, а пятае - яно будзе, бадай што, горшым.
Вось паелi яны, сталi таргавацца, колькi павiнен даць млынар за пятае прадказанне, i сыйшлiся яны на трохстах талерах. Вось прыцiснуў Мужычок яшчэ раз крумкачову галаву - той адразу i закаркаў на ўсё горла. Пытаецца млынар:
- Што ж ён сказаў?
А Мужычок адказвае:
- Ён сказаў, што ў шафе ў сенцах схаваўся чорт.
Млынар кажа:
- Ну, чорта трэба будзе адтуль выгнаць, - адчынiў дзверы ў сенцы, i вось давялося жонцы аддаць мужу ключ.
I Мужычок адчынiў шафу. I выскачыў стрымгалоў адтуль гэты самы поп. А млынар гаворыць:
- Бачыў я сваiмi вачамi чорнага чалавека - гэта i быў чорт.
Мужычок на другую ранiцу, толькi стала свiтаць, захапiў свае трыста талераў i дай бог ногi. Вярнуўся Мужычок дамоў i прывёў мала-памалу сваю гаспадарку ў парадак, пабудаваў сабе прыгожую хату, i сяляне сталi пра яго гаварыць:
- А Мужычок жа, напэўна, пабываў там, дзе падае дождж залаты i дзе грошы проста лапатамi грабуць.
I паклiкалi Мужычка да старасты, каб сказаў ён, адкуль у яго з'явiлася такое багацце. I адказаў ён: