- Добры дзень вам. Да вас на востраў прыехала нямецкая дэлегацыя пiянераў. Вы будзеце перакладчыкам.
Я здзiўлена гляджу на яе, i мне хочацца сказаць: "Чаго гэта ты, варона, мяне на "вы" завеш?" - але чамусьцi прыстойна адказваю:
- З вялiкай радасцю. Але хачу нагадаць вам, што ў школе я вывучаю, як вам вядома, англiйскую мову i па-нямецку размаўляю вельмi кепска. Па-нямецку я ведаю толькi тры словы: дэр Тыш, дэр Штуль i дэр Бляйштiфт.
- Нiчога, - кажа Грабянючка, - цалкам дастаткова. Прымайце гасцей. Вось яны, калi ласка.
Я гляджу i бачу, што па трапе спускаюцца Iгар, Сашка-"штурман" i Валька.
"Вось яно што! Дык яны, атрымлiваецца, нямецкiя пiянеры, а не нашы".
Мы iдзём па востраве i падыходзiм да будана. Каля будана стаiць Кукуруза i калупае ў носе.
- Знаёмцеся. Губернатар вострава Пераэкзаменоўкi Рабiнзон Васiльевiч Кукуруза, - кажу я, як мне здаецца, па-нямецку, а сам думаю: "Цьфу! Чаго гэта я яго губернатарам ахрысцiў? Што ён, капiталiст, цi што? Ён жа наш савецкi Рабiнзон. Трэба было, мабыць, сказаць - старшыня сельсавета. Але ж якi тут сельсавет, калi ён на востраве адзiн!"
Мiж тым Кукуруза кажа:
- Калi ласка.
I мы ўваходзiм у будан. Уваходзiм у будан i спыняемся ў вялiкiм светлым пакоi, дзе ўсё белае, як у бальнiцы. Пасярэдзiне на белым стале стаiць блiскучая нiкелiраваная каструля.
- Каструля, - паясняе Кукуруза. - На транзiстарах. Сама варыць. Без агню.
"Ты глянь. Вось чортаў Кукуруза! Так-такi навыдумляў усяго... на транзiстарах".
- Дер Штуль? - пытае раптам Валька.
- Дер Бляйштiфт, - адказваю я, i сам здзiўляюся, як складна атрымлiваецца. Яна ж запытала: "Слухайце, а як жа з вашай сакрэтнай справай?" - а я адказаў: "Усё ў парадку. Не хвалюйцеся".
Якая цудоўная нямецкая мова! Адно слова скажаш, i ўсё зразумела. Трэба будзе на наступны год папрасiцца ў школе ў нямецкую групу. Абавязкова. Выдатнiкам там стаць - раз плюнуць. Цяпер я разумею, чаму ўсе яны: i Валька, i Iгар, i Сашка - выдатнiкi.
I тут раптам бачу: за спiной Валькi стаiць у капiтанскай форме... Кныш. А каля яго - голы, у масцы i ластах, Бурмiла.
"Вермахт... Падарунак ад немцаў... Дваццаць жалезных... Сягоння ноччу..." - успамiнаю я, i ўсё ў мяне ўсярэдзiне пайшло, паехала ўнiз.
А Кныш падыходзiць да мяне i грозна кажа:
- Даме заўсёды трэба даваць месца! - i з усяе сiлы штурхае мяне ў грудзi.
- Толькi так! - чуецца голас Бурмiлы.
I я лячу, лячу, лячу - некуды ў бяздонне. Гоп - i прачынаюся.
Чорт ведае што прыснiлася.
I адразу я ўспомнiў, што мне трэба ехаць ноччу ў плаўнi. Калi "сягоння ноччу" - дык сягоння ноччу... I так мне зрабiлася маркотна, што i перадаць не магу.
Мацi не было - пайшла ў поле. Бацька з ранiцы на рабоце. Нiдзе нiкога. А тут яшчэ гэты сон... Не мог я сядзець у самоце. Да людзей мяне пацягнула. На вулiцу. Як добра, што ёсць усё-такi на свеце людзi!
Вунь галапузая суседская дзятва ў брудным раўчуку караблiкi пускае, а ўсё роўна, глянеш на iх - i лягчэй.
Зазiрнуў я ў двор да Рэняў. Дзед Варава сядзiць на прызбе i мянташыць касу.
"Эх, нiчога вы, дзед, не ведаеце, дзе зараз ваш даражэнькi ўнук Ява, падумалася мне. - Калi б вы ведалi, не сядзелi б так спакойна. А сёння ноччу невядома што яго чакае! Сапраўдная ваенная аперацыя. Можа, i страляць давядзецца. Эх!"
Праскочыў я паўз адчыненую фортку, каб не заўважыў мяне дзед (а то яшчэ, чаго добрага, распытваць пачне!).
Iду вулiцай.
"А можа, не прыедзе Кныш? Захварэе цi яшчэ што-небудзь. Усякае ж бывае. Але - не, наўрад. Такiя не хварэюць".
Насустрач Галiна Сiдараўна.
- Добры дзень! - прывiтаўся я цiхенька, а ў душы: "Бывайце, Галiна Сiдараўна! Можа, i не пабачымся больш..."
Iду далей.
I раптам...
- Чаго гэта ты нос павесiў? Зноў нешта ўтварыў? - пачуў я неспадзявана. Каля калодзежа з вядром стаяла Грабянючка i пазiрала на мяне насмешлiва. - I чаго ты адзiн? А дзе ж твой двоечнiк? Можа, пасварылiся?
Мабыць, трэба было сказаць ёй штосьцi рэзкае i ўедлiвае: "Не твая парасячая справа", але мне не захацелася так вось гаварыць, i я проста адказаў:
- Ён у Пясках, у цёткi.
- А ты, бедненькi, ходзiш i плачаш.
I зноў я ўстрымаўся ад абавязковага ў такiх выпадках: "Сама ты плачаш. Вытры лепей пад носам", а шчыра прызнаўся:
- Не плачу, але сумую.
Мае нязвыклыя адказы, мабыць, здзiвiлi i расчулiлi Грабянючку. Яна глянула на мяне са шчырым спачуваннем i сказала:
- Дык чаму ж ты да школы не прыходзiш, на спортпляцоўку? Мы там заўсёды ў валейбол гуляем i ў iншае.
- Ды-ы... - невыразна працягнуў я. I мне раптам вельмi захацелася расказаць ёй i пра востраў, i пра Кныша з Бурмiлам, i нават пра сон, якi мне сягоння прыснiўся.
Я ледзь утрымаўся. Калi б гэта была толькi мая таямнiца, дык я, пэўна, расказаў бы. Але - Кукуруза! Ён бы нiколi мне не прабачыў. Як цяжка часам быць верным сябрам!
А яшчэ я неспадзявана падумаў: "А цi ўмее Грабянючка танцаваць казачок?" I хоць я не ведаў, але чамусьцi вырашыў, што, мабыць, умее.
Пакуль мы гаварылi, яна апусцiла вядро ў калодзеж i цяпер пачала выцягваць. Я спачатку назiраў, потым у душы махнуў рукой: "А! Кукуруза ж усё роўна не бачыць!" - i сказаў:
- Давай памагу.
Яна нiчога не адказала, я ўзяўся таксама за ручку, i мы пачалi круцiць удваiх. Мы круцiлi так заўзята, што вядро гайдалася там, у глыбiнi, стукалася аб бярвеннi i чулася хлюпанне. Як вадаспад. Калi мы выцягнулi, вады было паўвядра. Мы глянулi адзiн на аднаго i засмяялiся.
- Давай яшчэ.
Мне было вельмi весела вось так удваiх круцiць корбу. Нашы рукi дакраналiся, мы штурхалi адзiн аднаго, а адзiн раз нават стукнулiся лбамi. I ўвесь час рагаталi. I стала шкада, калi вёдры ўжо былi поўныя. Яна ўзяла iх i пайшла павольна. Недзе ўнутры ў мяне варухнулася думка: трэба было б дапамагчы ёй, паднесцi хоць да варот. Але на гэта ўжо ў мяне не хапiла пораху. I я толькi моўчкi глядзеў ёй услед. I думаў, што на бязлюдным востраве я нi за што на свеце не жыў бы. Нават за матацыкл з каляскаю.
"Бывай, Ганька! Можа, мы i не пабачымся болей. I ты ўсё жыццё будзеш успамiнаць вось гэтую сустрэчу каля калодзежа... Ой! - успомнiў я раптам. Кукуруза ж скрыплiкаў прасiў прывезцi. А прадмаг вось-вось зачынiцца".
I тут нiбыта кiем стукнулi мне па галаве: "Ну-ну! У мяне ж грошай нi капейкi. А скрыплiкi дзевяць капеек сто грамаў. Што рабiць? Калi мама альбо тата прыедуць, дык прадмаг будзе зачынены".
Грабянючка ўжо ўваходзiла ў сваю фортку.
- Гр... Гр... Ганька! - паклiкаў я, мабыць, упершыню назваўшы яе па iменi.
Яна хiтнулася i ажно вылiла трохi вады ад нечаканасцi.
- Ганька, - падбег я да яе, - чакай! Ведаеш, пазыч мне дзевяць капеек. Мацi з работы прыйдзе, я адразу аддам.
- Навошта? - здзеклiва глянула яна на мяне. - На цыгарэты? Так? На цыгарэты?
- На якiя там цыгарэты! Вельмi трэба... Я на рыбалку на ноч iду. Кручкоў купiць, а то сельмаг зачынiцца.
- Толькi ў мяне дзевяцi няма, у мяне цэлых пяцьдзесят. Мацi на кнiжку дала. Ох, якая цудоўная кнiжка.
- Дык я здачу прынясу. Я хутка.
- Пачакай, я вынесу.
Карацей кажучы, скрыплiкаў я купiў, Грабянючцы здачу аддаў, а калi мацi прыйшла, i доўг вярнуў. Усё атрымалася добра. Нават не давялося доўга прасiць дзевяць капеек. Адразу дала. I на ноч адпусцiла. Вось што значыць быць добрым i выконваць усё, што мацi загадае!
Яшчэ i торбу прадуктамi напакаваў - нiбыта на месяц ў падарожжа iду.
I калi зайшло сонца, я рушыў. Па дарозе ў сенцах намацаў доўгую вяроўчыну, якой мацi бычка на выгане навязвае. "Хто ведае, можа, давядзецца звязваць, дык каб было чым", - падумаў я, адчуваючы пры гэтым халадок у жываце.
РАЗДЗЕЛ XIX
"Рукi ўгару!"
Кукуруза з вудачкай у руках тырчаў па пояс у вадзе каля берага. Тырчаў, мабыць, даўно, бо нават пасiнеў, як гусiны пуп, i ляскаў зубамi.
- Нечага сказаць, спяшаўся ты, як свёкар рукi мыць, - сярдзiта прамармытаў ён, але я заўважыў, што ён хавае радасную ўсмешку. Ён усё ж баяўся, што я не прыеду, i ўзрадаваўся, калi ўбачыў мяне.
Кукуруза выйшаў з вады i пачаў размахваць рукамi i прысядаць, каб сагрэцца. Потым запытаў:
- Ну як там? Што новага? Як мой дзед? Яшчэ ў мiлiцыю не заявiў?
- Ну што ты? Сядзiць сабе спакойненька i касу клепле. Пра цябе i не думае.
Кукуруза насупiўся. I я зразумеў, што яму непрыемна такое чуць. Яму, мабыць, здавалася, што ён ужо так даўно на гэтым востраве, а выяўляецца, што нiхто нават не заўважыў яго адсутнасцi.
- Ну i правiльна. I добра. Хутка наогул усе забудуць, што быў такi... I ўсё будзе ў парадку, - бадзёра гаварыў ён, ало ў голасе чуўся сум. Каму гэта хочацца, каб яго ўсе забылi!
Я выцягнуў кулёк са скрыплiкамi i працягнуў яму.
- О! Усё ж прывёз! Дзякуй! От засумаваў... - i ён адразу ўгрызся зубамi ў скрыплiк.
- Ну, а што ты рабiў? - запытаў я.
- Ды што, рыбу вось лавiў i проста так...
- Ну, а дзённiк свой ты хоць пiшаш?
- Не, не пiшу, - легкадумна сказаў ён, жуючы скрыплiк. - Кiнуў. Гэта ж тое самае, што ўрокi рыхтаваць. Цi для гэтага я на бязлюдны востраў запёрся?!
Я нiчога не адказаў: я ж ведаў, што там - у дзённiку.
- Слухай, давай у цуркi-палкi пагуляем. Я так даўно не гуляў! неспадзявана прапанаваў Кукуруза.
- А што, можна, - згадзiўся я.
I старыя стрэляныя качары, бяльматыя жабы, палахлiвыя чарацянкi i iншыя жыхары плаўняў упершыню, мабыць, у сваiм жыццi пачулi адчайнае i працяглае:
- Цуркi-палкi - накувалкi накую-ю-ю...
Да саменькага цямна гулялi мы з Кукурузай. Перасталi толькi тады, калi ўжо нi цуркi, нi нават палкi не вiдна было.
Яшчэ калi мы гулялi, чым цямней рабiлася, тым большы неспакой мяне ахоплiваў. Я, вядома, не хацеў прызнавацца Кукурузе, але з кожнай хвiлiнай нешта ўсё мацней муляла мне ўсярэдзiне. А калi зусiм сцямнела, я ўжо быў, як кажуць, гатовы: ледзь стрымлiваўся, каб не заляскаць ад страху зубамi.
- Ну, паехалi на Высокi, - сказаў Кукуруза. Ён выцягнуў з будана стрэльбу, зарадзiў.
Мы селi ў човен. Кукуруза на носе са стрэльбай. Я веславаў.
Ноч, як на тое, зноў была хмарная, без зорак, нiбыта нехта ахiнуў зямлю чорным радном.
- Значыць, план такi, - зашаптаў Кукуруза. - Я з ружжом, ты - з лiхтарыкам. Я кажу: "Рукi ўгору!", а ты ў гэты час свецiш лiхтарыкам i клiчаш: "Таварыш Вялiгура, заходзьце з правага боку! Мiкалай Iванавiч, заходзьце з левага!" Каб ён падумаў, што нас многа. Так нават сапраўдныя пагранiчнiкi робяць, калi затрымлiваюць шпiёна.
- А... што мы потым будзем рабiць? Калi затрымаем яго? - пацiкавiўся я.
- Як - што? Перададзiм у мiлiцыю таварышу Вялiгуру.
- Дык, значыць, ты свой востраў пакiнеш i не будзеш болей Рабiнзонам? Рассакрэцiмся ж усе.
Ох, i навошта я гэта казаў!
- Не, нi ў якiм выпадку! - катэгарычна зашаптаў Кукуруза. - Я застануся на востраве. А ты павязеш яго ў мiлiцыю.
Мне стала зусiм дрэнна. Я амаль не выпусцiў вясло з рук.
- Ды што... ды як... ды ну... -замармытаў я.
- Падумаеш! Павядзеш да мiлiцыянера, таварыша Вялiгуры, i ўсё.
- Ды Вялiгура ж будзе спаць, - амаль што плакаў я. - Што ж я ноччу адзiн з гэтым злодзеем рабiць буду? Ён жа мяне прыдушыць.
- Не бойся! Я табе дам стрэльбу. Потым прывязеш.
- Н-не трэба. Н-не давай! - цяпер ужо катэгарычна зашаптаў я. - Я стрэльбы баюся болей за Кныша. Неспадзявана стрэльне, заб'ю яго, i тады мяне расстраляюць.
Я ўжо канчаткова зразумеў, што ў Кукурузы нiякага плана не было. Ён усё прадумаў толькi да таго моманту, калi скажа: "Рукi ўгару!" - i Кныш стане, хiстаючыся, з паднятымi рукамi. А ўсё астатняе, атрымлiваецца, павiнен рабiць я. Чорта з два!
- Не! Так не будзе! Я адзiн Кныша не павязу, як сабе хочаш.
- Ну добра ўжо! Да вёскi разам павязём, а тады я вярнуся. Нюнi распусцiў! Не ведаў я, што ты такi баязлiвец.
Мне зрабiлася сорамна. Кукуруза ўсё ж быў значна смялейшым за мяне. Бач, як трымаецца ўпэўнена!
Мы прысталi да Высокага вострава. Хвiлiны дзве сядзелi ў чоўне цiшком, затаiўшы дыханне, - прыслухвалiся. Нiчога нiдзе нi гу-гу. Бурмiлы няма (не вiдна чоўна). Паслухаў усё ж Кныша, застаўся дома, каб не перашкаджаць...
Зашылi мы свой човен у чарот, замаскiравалi. Самi залезлi ў карчы на беразе - я па адзiн бок сцежкi, што да азярца вядзе, Кукуруза - па другi. Цяпер нам заставалася адно - чакаць, доўга чакаць, магчыма, нават усю ноч ажно да свiтання, пакуль Кныш не прыедзе.
- Спаць нельга. Нi хвiлiны. Бо як пачнём носам кляваць, размякнем, будзем, як мокрыя куры, i нiчога не атрымаецца, - цiха сказаў Кукуруза.
- Твая праўда, - уздыхнуў я. Мне ўжо цяпер хацелася спаць.
Я шырока раскрываў вочы, узiраўся ў цемру, у якой ледзь-ледзь можна было разгледзець абрысы чаратоў, але вочы самi па сабе закрывалiся i даводзiлася раз-пораз працiраць iх.
Мабыць, няма нiчога больш цяжкага, чым не спаць, калi хочацца спаць. I, мабыць, няма больш доўгiх хвiлiн за гэтыя хвiлiны соннага чакання ў цемры.