- əйе, яфраклар сары, кызыл. КҮк зəңгəр. Кояш балкый(сияет).
29. - БҮген яңгыр булачак.
- Шулаймыни?! Кем əйтте?
- Радиодан əйттелəр.
- Кичə бездə боз яуды.
- Кайчан?
- ТӨнлə.
30. - БҮген тӨнлə яшенле яңгыр булды.
- Мин ишетмəдем (не слышала).
- Иртəгə кӨн кояшлы була.
- Урманга барабыз, əйеме?
- əйе.
31. - БерсекӨнгə салкыннар башлана(начинаются).
- Ничə градус?
- 30 градус булачак.
- Кичə авылга кайткан идек. Буран булды. Кар яуды.
- ə бездə булмады.
32. - Кызым, Җил исə, тəрəзəлəрне яп əле(закрой-ка окна).
- Ярар, əни.
33. - Нинди матур кҮк! Йолдызлар кҮп!
- əйе. əнə йолдыз атылды!
- Мин дə кҮрдем.
34. - Яңгырдан соң салават кҮпере чыккан. Кара əле!
- əйе, кҮрəм. Нинди матур!
35. - Иртəгə кырау булачак!
- Алайса(тогда)бҮген бакчага барырга кирəк.
- Ник?
- Помидорларны капларга (закрыть) кирəк.
- əйе шул.
36. - Улым, тор инде, тор!
- Кояш чыкмаган əле, əни.
- Хəзер чыга ул.
37. - БҮген кояш кичке сəгать 8 дə бата (байый)(заходит).
- Каян белəсең?
- Календарьга язганнар.
38. - ДҮшəмбе кӨнне яңгыр яуды.
- Син кҮрдеңме?
- əйе.
39. - И-и-и, шундый кӨчле яшен булды!
- айчан?
- Сишəмбе кӨнне.
40. - Шимбə кӨнне боз яуган.
- Кайда?
- Арча районында.
41. - Җомга кӨнне кӨн аяз(ясно)була.
- Җилəккə барабызмы?
- Аяз булса (если будет ясно) барабыз.
42. - Якшəмбедə буран булды. Шундый салкын иде. КӨчле Җил исте.
- Бездə булмады.
Задание 1. Попробуйте понять напечатанную в газете сводку погоды.
Һава торышы
Синоптиклар хəбəр иткəнчə, бҮген, 28 июнь кӨнне, алмашынучан болытлы Һава, явымсыз диярлек. Температура тӨнлə 9-11, кӨндез 21–23 градус Җылы. Һава басымы тӨшə, дымлылык арта.
Многое вы поняли, но есть несколько незнакомых слов:
хəбəр иткəнчə - как сообщают; алмашынучан болытлы Һава - облачно с прояснениями; явымсыз - без осадков; диярлек - почти; Һава басымы - давление; тӨшə - понижается; дымлылык - влажность; арта - повышается.
Задание 2. Продолжите предложения.
Кышын кӨннəр ……
Язын кӨннəр …….
Җəен кӨннəр …….
КӨзен кӨннəр…….
Быел мин дачада ……
Былтыр без авылда……..
Килəсе елга алар Ялтада …….
Яңгырдан соң…….
КҮктə кояш …….
Якшəмбедə Иделдə ……..
Кичə тӨнлə кар …….
Задание 3. Запомните пословицы:
Ай кҮрде - кояш алды [ай кҮрде - къойаш алды] - букв. Месяц увидел - солнце забрало. (Т. е. осень быстро, в мгновение ока).
Былтыр кысканга быел кычкырмыйлар [былтыр къыскъаң"а быйыл къычкъырмыйлар]. - Из-за того, что прищемили в прошлом году, нынче не жалуются.
Каз килсə - яз килə [къаз килсə - йаз килə]. - Если прилетел гусь - пришла весна.
Язгы кӨн ел туйдыра [йаз"ы кӨн йыл туйдыра] - Весенний день год кормит.
Алма пеш, авызыма тӨш - Созрей, яблоко, упади в мой рот.
Сау булыгыз! Уңышлар сезгə!
Урок 22
Незавершенное прошедшее время. Диалоги. Задания.
(Егерме икенче дəрес)
- Исəнмесез!
- Хəерле кӨн!
Продолжаем изучение глагольных времен.
Незавершенное прошедшее время.
Это время обозначает действие, которое не завершилось в прошлом и связано с другим действием. Оно образуется при помощи присоединения к корню или основе глагола аффиксов- а иде/-ə иде, - ый иде/-и иде (иде - вспомогательный глагол "быть").
Единственное число.
Мин бар-а иде-м ∙ əйт-ə иде-м (ходил, говорил)
Син бар-а иде-ң ∙ əйт-ə иде-ң (ходил, говорил)
Ул бар-а иде- ∙ əйт-ə иде- (ходил, говорил)
Множественное число
Без бар-а иде-к ∙ əйт-ə иде-к (ходили, говорили)
Сез бар-а иде-гез ∙ əйт-ə иде-гез (ходили, говорили)
Алар бар-а-лар иде- ∙ əйт-ə-лəр иде (ходили, говорили)
Посмотрим, как это время употребляется в речи:
1. Мин кинога бара идем, ГӨлфияне кҮрдем. (Я шел в кино, увидел Гульфию).
2. Син əйтə идең: "Казанга кил". (Ты говорил: "Приезжай в Казань")
3. əни əйтə иде: "Укы, балам!" (Мама говорила: "Учись, дитя мое!")
4. Ул яза иде: анда Җилəк кҮп икəн. (Он писал: там, оказывается, много ягод).
5. Сəрия белə иде. (Сария знала).
6. Хəлим мине белə иде. (Халим знал меня).
7. Суфия Җырлый иде. (Суфия пела).
8. Кояш балкый иде. (Сияло солнце).
9. Яңгыр ява иде. (Шел дождь).
10. Җил исə иде. (Дул ветер).
11. Паркта агачлар Үсə иде. (В парке росли деревья).
12. Кар ява иде. (Шел снег).
13. Концертларда Марат əхмəтов скрипкада уйный иде. (На концертах Марат Ахметов играл на скрипке).
Теперь попробуем поговорить по-татарски:
1. - Нурия, син Коляны белə идеңме?
- əйе, белə идем. Коля нишлəгəн? (что сделал?)
- Диссертация яклаган (защитил).
- Молодец!
2. - Мансур, сезгə бер əби керə иде. Кайда ул хəзер?
- Ул авылда.
- Аның исеме ничек?
- Мəрхəбə əби.
- Аңа ничə яшь?
- Сиксəн бер.
- Ул тагын(еще)килəме?
- əйе, кыш кӨне ул əби Казанга килə.
3. - Наилə, мин кибеткə бара идем, ГӨлфияне кҮрдем.
- Кайчан?
- БҮген.
- ГӨлфия Казанга килгəнмени?
- əйе шул. Ул Тукай урамында яши. Сиңа кҮп сəлам əйтте.
- Рəхмəт.
4. - Мин чəй эчə идем, Равия керде.
- Нинди Равия?
- Белмисеңмени? Ул кибеттə эшли.
- ə-ə-ə! Белəм.
- Аның əнисе МаҺинур апа да кибетче (продавщица).
Задание 1. Я напишу слова в столбик, пропущу отдельные буквы, вы их дополните и переведите. Затем с этими словами составьте предложения и мини-диалоги.
р. хмəт з. р
ис. нмесез а. ыл
а. ый ва. ыт
б. ла. азан
б. бай. илəк
у. ырыгыз к. чкенə
с. лге ч. лбар
нəрс.? шə.əр
н. чек? Мəскə.
к. пме? чист.
н. нди? к. тап
кир. к д. рт
к. йчан? а. ты
к. йда? с. гез
т. гыз к. чə
китап. ар ук. чы
мəч. т а. бур
м. тур д. рес
х. тын б. шле
б. ш д. ртле
к. л т. нəфес
ч. ч укы. учы
б. рын б. рəңге
к. з к. бестə
.стəл су. ан
б. ген к. шер
ирт. гə м. й
ту. та к. ймак
икм. к эр. мчек
ак. а к. бет
.шел т. н
з.ңгəр к. н
к. зыл с. гать
с. ры б. ген
ч. гендер
Задание 2. Слова из первого задания поделите на твердые и мягкие и напишите в два столбика.
Задание 3. Выразите свое отношение к первой реплике.
1. - Иртəгə ягыр була.
-.
2. - Бүген көчле ил.
-.
3. - Кичə салкын булды.
-.
4. - Берсекөнгə +15°булачак.
-.
Задание 4. Поставьте глагольные сказуемые в незаверенном прошедшем времени (-а иде).
1. Мин ул вакытта казанда…
2. Син анда…
3. Ул безгə кич белəн…
4. Без урманга илəккə…
5. Сез аларга кунакка…
6. Алар университетта…
Сау булыгыз!
Сезгə уңышлар юлдаш булсын! (Букв. Пусть успехи будут вам спутником!)
Урок 23
Стереотипы общения. Диалоги.
(Егерме Өченче дəрес)
- Исəнмесез!
- Хəерле кӨн!
В татарском языке, как, пожалуй, и в любом другом, существует определенный набор стереотипов общения. Они занимают довольно большую часть диалогов. Мы сделаем на этом уроке так: дадим диалоги без перевода и транскрипции. Учитывая ваши знания, полученные на предыдущих уроках, мы решили дать вам возможность позаниматься с текстами самостоятельно, без "подсказки". При необходимости обратитесь к татарско-русскому словарю.
1. Минем исемем…
- Исəнмесез! Минем исемем - Кəрим, Кəрим Фəйзуллин.
- Хəерле кӨн! ə минем исемем - əхəт Сафиевич. Рəхим итегез. Сез каян килдегез?
- Петербургтан.
- Без əле очрашырбыз бит?
- əлбəттə. Хəзергə сау булыгыз.
2. Сез танышлармы?
- Сез танышлармы?
- Юк əле.
- Таныш булыгыз: МӨдəрис, Суфия. 172
- Рəхмəт. Без бик ат.
- МӨдəрис безгə Ригадан килгəн. Ул Казан карарга килгəн.
3. Исемегез ничек?
- Кем сӨйли?
- Алло! Мин сезне начар ишетəм… Исемегез, фамилиягез ничек? Алло? Кем сӨйли? Ишетелми (не слышно). Тагын шалтыратыгыз əле (позвоните, пожалуйста).
4. Нихəл?
- Сəлам, Рəшит!
- Сəлам. Сине кҮптəн кҮргəн юк. Нихəл?
- əйбəт. ə сине хəллəр ничек?
- Ярыйсы. Син кайсы якка?
- Уңга. ə сиңа?
- Сулга. Ярый, сау бул.
5. Без сезне кунакка чакырабыз.
- Безгə кермисезме?
- Бик рəхəтлəнеп. Кайчан?
- Иртəгə. Хатыныгыз белəн килегез.
- Ярый. Сəгать ничəдə?
- Алтыда.
- Рəхмəт. Без килербез.
6. Сезне кҮрҮемə мин бик шат!
- Исəнмесез! Сезне кҮрҮемə мин бик шат.
- Исəнмесез! Кайчан килдегез?
- Кичə.
- ə кайсы бҮлмəдə яшисез?
- Ике йӨз унынчы бҮлмəдə.
- ə мин дҮрт йӨз егерме беренчедə. Кунакка керегез.
- Рəхмəт.
7. Ялгышмасам…
- Ялгышмасам, сез Сания Хəкимовна буласыз бит?
- Юк, сез ялгышасыз.
- Гафу итегез, зинҺар.
- Булгалый (бывает).
8. Сез номерны ялгыш (оّибочно) Җыйгансыз.
- Алло, Мансурны телефонга чакырыгыз əле.
- Сез номерны ялгыш Җыйгансыз.
- Гафу итегез, сезнең номерыгыз 76-32-41-ме?
- Юк.
9. Син кирəк идең.
- Сəлам, Рушат! Сине эзли идем.
- Сəлам, минеме?
- əйе, сине. Бик кирəк идең.
- Ни əйтəсең бар?
- Ашыкмыйсыңмы? əйдə, утырыйк əле.
- əйдə.
10. Оныта язганмын…
- Оныта язганмын, син Ринатны белəсең бит?
- Белəм.
- Шул Ринат сиңа сəлам əйтергə кушты.
- Ничек? Ул Казандамыни?
- əйе. Ул телефоннан əйтте. Сиң аңа шалтырат, яме. Аның телефоны - 53-04-67.
- Ярый, рəхмəт, шалтыратырмын.
11. Син кайда йӨрдең?
- Алло!
- əйе, тыңлыйм.
- Алло! Син кайда йӨрисең? КӨне буе сиңа шалтыратам!
- Кичə Өйдə булмадым шул. Дачага барган идем. Йомышың бармыни?
- Йомыш юк, бҮгенге концертка билетлар алган идем. Барабызмы?
- Барабыз. Рəхмəт.
12. Бер сорау бар. МӨмкинме?
- Бер сорау бар. МӨмкинме?
- əлбəттə. Аңлашылмадымы? Сорагыз.
- Менə монда бер сҮз аңлашылмый…
13. Сез нəрсə дидегез?
- Гафу итегез, сез нəрсə əйттегез?
- Сез минем белəн килешмисезмени?
- Юк-юк, мин сез əйткəнне язып куймакчы идем.
- Шулаймыни? Алайса кабатлыйм.
14. Шулаймыни? Аңа ни булган?
- Галия əсхəтовна!
- Тыңлыйм.
- Марат Сафин бҮген дəрескə килə алмый.
- Шулаймыни? Аңа ни булган?
- Ул авырый.
- əйтҮегезгə рəхмəт, тизрəк терелсен.
15. Ничəле алдың? Котлыйм!
- Ничек, имтихан бирдеңме? Ничəле алдың?
- Бишле.
- Котлыйм! ə син курыккан идең.
16. Минем сезгə бер Үтенечем бар.
- Минем сезгə бер Үтенечем бар.
- Рəхим итегез, нинди?
- Класска кереп, Мансур Гариповны чакырыгыз əле.
- Кайчан килсен?
- Хəзер Үк.
- Рəхмəт сезгə.
17. Барыгыз да Җыелдыгызмы?
- Барыгыз да Җыелдыгызмы?
- Юк əле, Өч кеше юк.
- Кемнəр юк?
- Рифат, Зилə, Шакир юк.
- Нишлəп юк икəн?
- Хəзер килеп Җитəрлəр.
18. Юк, ярамый. РӨхсəт ителми.
- Энем, Сезнең папкагызда нинди китап ул?
- СҮзлек. əллə ярамыймы?
- Ярамый. Уку залына Үзең белəн китап алып керергə ярамый.
- Миңа бик кирəк иде.
- Тагын бер кат əйтəм, ярамый.
- Мин нишлим соң?
- Уку залына шул сҮзлекне фондтан яздырып алыгыз. алдагы фондтан сорарга мөмкин.
19. СҮзеклəр кайда икəн?
- Рабига апа, сҮзлеклəр кайда икəн?
- Сезгə кайсысы кирəк?
- Миңа "Татар теленең аңлатмалы сҮзлеге" кирəк.
- Ничəнче томы?
- Икенче.
- "СҮзлеклəр" исемле стеллажларда Өстəн икенче рəттəн карагыз.
- Рəхмəт Сезгə!
20. Хəзер вакытым юк. КӨтеп торыгыз.
- Мансур əхмəтович, Сезгə мӨмкинме?
- Хəзер вакытым юк. КӨтеп торыгыз. Миңа бер документ язып бетерергə кирəк иде.
- КҮпме кӨтим?
- 15 минут.
- Ярый, рəхмəт. КӨтеп торырмын.
21. Уйлап карарга кирəк.
- Сəлим əфəнде, иртəгə Җыелышта чыгыш ясыйсызмы?
- Уйлап карарга кирəк. Җыелыш ничəдə була?
- Кичке биштə.
- Рəхмəт.
22. əйдəгез, болай сӨйлəшəбез…
- РӨстəм, сез бҮген əзерме?
- Юк, шул.
- Алайса, əйдəгез, болай сӨйлəшəбез: икенче атнага эшегезне бӨтенлəй тəмамлап бетерегез. Шуннан соң сӨйлəшербез.
23. Сезне сорыйлар.
- Равил əфəнде, Сезне сорыйлар.
- Кем?
- Бер иптəш.
- Ул кайдан?
- Уфадан.
- əйтегез, керсен. Мин аны кӨтəм.
24. Сезгə комачауламадыммы?
- Ярыймы?
- Керегез.
- Мин сезгə комачауламадыммы?
- Юк-юк. Рəхим итегез.
- Миңа бер хат килде. Ул - испан телендə, тəрҖемə итəргə кирəк иде.
- əйдəгез, карап карыйк.
25. Мин сезгə комачауламыйммы?
- Мин сезгə комачауламыйммы?
- Һич юк. Оялмагыз, əйтегез. Сез миңа Һич тə комачауламыйсыз.
- Рəхмəт…
26. Сез белмисезме, Шамил кайда икəн?
- Сез белмисезме, Шамил кайда икəн?
- Ул кҮрше бҮлмəдə.
- Мин аннан карадым, ул чыккан.
- Алайса, белмим шул.
27. Сезнең вакытыгыз булырмы икəн?
- Исəнмесез!
- Рəхим ит, Рəйсə! Ни йомыш?
- Сезнең вакытыгыз булырмы икəн, Котдус ага. Бер соравым бар иде.
- Тыңлыйм, Рəйсə.
28. Тулай торакта.
- Ярыймы, Лəйсəн?
- Керегез. Мин менə шунда яшим.
- БҮлмəгез бик матур. Якты. Чиста. Бу сезнең китаплармы?
- əйе. арагыз. Мин чəй куям.
- Рəхмəт.
29. Мин аңа охшаганмы?
- Бу - минем əнием. Мин аңа охшаганмы?
- əйе, бик тə. Бигрəк тə кҮзең, чəчең. ə бу кем?
- Бу - минем абыем. Ул əтиемə охшаган.
30. Мин дə сезнең белəн!
- Сез кая? Киногамы?
- əйе.
- Мин дə сезнең белəн. Ярыймы?
- əлбəттə. əйдə, киттек.