"Мiнар не вар'ят. I не быў п'яны. Ён сваiмi вачыма бачыў, як расчынiлася акно. I чуў стрэл. I я сам выдатна бачыў масляныя плямы на брусчатцы". Ён абурана выкажа ўсё гэта. I запатрабуе... Нечакана яго асянiла думка. Ён выйшаў з пакою, спусцiўся па сходках з трох прыступак унiз i апынуўся ў дзяжурцы, дзе палiцэйскiя рэзалiся ў карты.
- Скажыце, брыгадзiр, ужо ўсе паставыя, якiя дзяжурылi сёння ноччу, паздавалi рапарты?
- Не, не ўсе.
- Мне б хацелася, каб вы задалi iм адно пытанне. Я хацеў бы ведаць, цi не прыкмецiў хто-небудзь з вашых памiж апоўначчу i дзвюма гадзiнамi ночы аўтамабiль маркi "дыён-бутон" у нашым квартале. Нам невядома: апрача шафёра, быў яшчэ хто-небудзь у машыне цi не?
Абыдземся без камiсара! "Усялякае распачатае следства цi назiранне..."
Ён выдатна ведаў тэорыю. Бальтазар гэта цi не Бальтазар, а следства вядзе ён.
Гадзiне а дванаццатай яго апанавала дрымота, але яго чарга iсцi на полудзень яшчэ не падышла. Павекi злiпалiся. Часам ён нават па два разы задаваў адно i тое ж пытанне сваiм клiентам.
З'явiўся Бесан. Водар абсенту зыходзiў ад яго вусоў i нагадваў пра прахалоду "бiстро" цi пра мяккае асвятленне ўтульнай тэрасы якой-небудзь кавярнi на Вялiкiх Бульварах.
- Шэф яшчэ тут?
Камiсара на месцы ўжо не аказалася, i Бесан сеў за стол, каб скласцi пiсьмовы рапарт.
- Няшчасны чалавек! - уздыхнуў ён.
- Хто?
- Музыкант.
I Бесан, свежы, ружовашчокi здаравячок, працягваў:
- Па-першае, ён сухотнiк. Аднаго гэтага аж занадта. Вось ужо два гады, як яго намагаюцца адправiць у горы, але ён i слухаць не хоча.
У бок плошчы Сэн-Жорж галопам праскакалi конi. Ранiцай на плошчы Iнвалiдаў адбыўся парад, i цяпер вайсковыя часцi вярталiся ў казармы. У горадзе ўсё яшчэ панавала ўзбуджанасць, усюды, куды нi глянь, калыхалiся сцягi, разгульвалi ваенныя ў параднай форме, грымелi аркестры, стракаты натоўп спяшаўся да Елiсейскага палаца, дзе давалася афiцыйнае снеданне.
- Жывуць яны ў двухпакаёвай кватэры, вокнамi ў двор. Шосты паверх без лiфта.
- Вы хадзiлi да iх?
- Я перакiнуўся словам спярша з вугальшчыкам, якi жыве ў тым жа доме, пасля з канс'ержкай, яна аказалася маёй зямлячкай. I зiмой i летам кватаранты скардзяцца ёй на флейтыста, што ён дзень пры днi грае ля насцеж расчыненага акна. Канс'ержка вельмi добра адносiцца да яго. Вугальшчык таксама, хоць флейтыст i завiнавацiўся яму за вугаль. Што да ягонай кабеты...
- Вы бачылi яе?..
- Яна якраз выйшла з дому, калi я сядзеў у канс'ержкi. Мажная пышная брунетка, а вочы так i сыплюць зоркi! Кармен, дый годзе! Вечна ў халаце i ў шлёпанцах шпацыруе па навакольных крамах. Толькi i занятку ў яе, што ходзiць па гадалках. Мужа грызе без адхлання. Канс'ержка божыцца, што яна нават б'е яго. Няшчасны чалавек!..
Бесан вымучыў некалькi радкоў: складаць рапарты было яму цяжка.
- Я сеў у метро i адправiўся ў рэстарацыю "Клiшы", каб пагаварыць з начальствам флейтыста. Нiчога благога мне пра яго не сказалi. Не п'е. На работу прыходзiць заўсёды на пяць хвiлiн раней. З усiмi ветлiвы, а касiрка проста ў захапленнi ад яго.
- А дзе ён сам?
- Не ведаю. Але дома не было. Канс'ержка сказала б.
Мэгрэ выйшаў з камiсарыята i рушыў у невялiчкi бар на плошчы Сэн-Жорж з'есцi пару крутых яек ды выпiць куфаль пiва. А калi вярнуўся, на яго стале ляжала запiска ад брыгадзiра.
"Паставы Жульян заўважыў, што а палове другой ночы ля дома No 23 на вулiцы Мансар спыняўся аўтамабiль маркi "дыён-бутон". Акрамя шафёра, прыкметы якога супадаюць з вашымi, у iм нiкога не было. Машына хвiлiн дзесяць стаяла на вулiцы Мансар, потым рушыла ў напрамку вулiцы Бланш".
Пад насценным гадзiннiкам зазвiнеў званок, i Мэгрэ паспешлiва падхапiўся, расчынiў абабiтыя дзверы. Камiсар ужо вярнуўся, i Мэгрэ ўбачыў на стале раскладзеныя лiсткi свайго рапарта, спярэшчаныя чырвоным алоўкам.
- Заходзьце, калега. Сядайце.
Даволi рэдкая ласка: звычайна камiсар ахвотней дазваляў сваiм падначаленым стаяць перад iм навыцяжку.
- Вы, напэўна, увесь ранак праклiналi мяне?
Ён таксама быў у мундзiры, але яго мундзiр быў пашыты ў найлепшага краўца з Вандомскай плошчы, а жылет, як заўсёды, быў самага моднага колеру.
- Я ўважлiва перачытаў ваш рапарт. Цудоўны рапарт, дарэчы, - здаецца, я ўжо казаў вам гэта. Пагаварыў я i з Бесанам наконт вашага прыяцеля флейтыста.
Мэгрэ вырашыў дзейнiчаць напралом.
- Жандро-Бальтазары не званiлi вам?
- Званiлi, але размова адбылася зусiм не ў тым тоне, у якiм вам здаецца. Рышар Жандро трымаўся цудоўна, хоць ён злёгку i кпiў з вас i з вашай заўзятасцi! Вы, безумоўна, чакалi, што ён будзе скардзiцца? Аднак рэакцыя аказалася якраз адваротнай. Тое, што ён палiчыў вас нявопытным i гарачым, гэта, спадзяюся, не крыўдзiць вас. Менавiта пагэтаму ён i не вытрымаў, дазволiўшы сабе мiлы жарт - расчынiў перад вамi дзверы свайго дома.
Мэгрэ насупiўся. А начальнiк глядзеў на яго з хiтраватай усмешкай - з той усмешкай, якая так адметна аддзяляе ўсiх "сытых", цi, як цяпер можна сказаць, усiх "марнатраўцаў жыцця" ад рэшты шэрага люду.
- А цяпер скажыце, дарагi, што б на маiм месцы зрабiлi вы сёння ранiцай.
Мэгрэ прамаўчаў. I ён прадоўжыў:
- Запатрабавалi б ордэр на вобыск? Па-першае, на якой падставе? Хiба нам падалi скаргу? Ва ўсякiм выпадку, не на Жандро. Хiба перад намi сур'ёзнае правапарушэнне? Анiякага. Хiба маюцца параненыя цi забiтыя? Наколькi нам вядома, няма. Сёння ноччу вы самi праверылi дом ад кутка да кутка, бачылi ўсiх яго насельнiкаў, сяго-таго нават у неглiжэ. Зразумейце мяне правiльна. Можна толькi здагадвацца, што вы перадумалi за сённяшнi ранак. Я прыяцель Жандро. Часта бываю ў iх. Належу да таго ж асяроддзя, што i яны. Прызнайцеся, што вы праклiналi мяне.
- Але ёсць сведкавае паказанне i скарга Мiнара.
- Таго самага флейтыста, я помню. А палове другой гадзiны ночы ён спрабуе сiлай уварвацца ў асабняк толькi таму, што яму памроiлiся крыкi аб ратунку.
- Ён бачыў...
- Не забывайце, што ён адзiны, хто нешта бачыў. Не ўстрывожыўся анiводзiн сусед. Пастаўце сябе на месца дварэцкага, разбуджанага грукатам у дзверы.
- Прабачце! Памянёны Луi быў у фраку, нават пры гальштуку, i гэта а палове другой ночы. А ў доме, калi Мiнар пазванiў, не было нi агеньчыка.
- Ну, дапусцiм. Але заўважце: гэта ўсё той жа ваш флейтыст заяўляе, што дварэцкi быў пры поўным парадзе. Ну дапусцiм, што так яно i было. Дык хiба гэта правiннасць? Праўда, Мiнара выставiлi за дзверы занадта груба. Але як зрэагавалi б вы, калi б якi-небудзь малойчык уварваўся ў ваш дом, даказваючы, што вы забiваеце ўласную жонку?
Ён працягнуў свой залаты партсiгар Мэгрэ, якi зноў вымушаны быў нагадаць яму, што цыгарэт ён не палiць. Проста такая была ў Лё Брэ прывычка паблажлiвы жэст арыстакрата.
- Цяпер разгледзiм пытанне з чыста адмiнiстрацыйнага боку. Вы склалi рапарт, i ён павiнен будзе ўрэшце легчы на стол прэфекта палiцыi, якi вырашыць, перадаваць яго ў пракуратуру цi не. Скарга флейтыста на дварэцкага таксама рушыць па адпаведных каналах.
Мэгрэ дапытлiва паглядзеў на шэфа сярдзiтымi вачамi i зноў падумаў пра адстаўку. Ён ужо здагадваўся, пра што пойдзе гаворка далей.
- Сям'я Жандро-Бальтазараў адна з самых вiдных у Парыжы. Любая бульварная газецiнка аж падскочыць ад шчасця, калi намi будзе дапушчана хоць найдробязнейшая недалiкатнасць.
- Я зразумеў вас, - суха прамовiў Мэгрэ.
- Вы ненавiдзiце мяне, цi ж не так? Вы думаеце, што я прыкрываю гэтых людзей, таму што яны багацеi i мае сябры.
Мэгрэ памкнуўся згрэбцi са стала паперы i парваць iх на шматкi - намёк камiсара быў болей чым празрысты. Потым ён вернецца ў агульную залу i па магчымасцi цвёрдым почыркам напiша заяву аб звальненнi.
- А цяпер, мiлы мой Мэгрэ, хачу вам нешта паведамiць.
Пацешна: насмешка набывала эфектную канцоўку.
- Ранiцай, пакуль я чытаў ваш рапарт, пакуль размаўляў з вамi, штось такое ўвесь час не давала мне спакою. Штось такое турбавала i нiяк не магло ўспомнiцца. З вамi такое здараецца? Ведаеш, што павiнен - абавязкова! павiнен нешта ўспомнiць, але чым больш намагаешся, тым меней удаецца. Я адчуваў, што гэта нешта вельмi важнае, што яно нават здольна змянiць усю справу. А высветлiлася ўсё на снеданнi. У пiку сваёй звычцы, я пайшоў снедаць дадому, таму што ў нас былi госцi. I вось, глянуўшы на жонку, я адразу ўзнавiў у памяцi кончык згубленага ланцужка. Аказваецца, мяне ўсю ранiцу непакоiла адна прамоўленая ёю фраза. Але што дакладна яна сказала? Раптам, у самы разгар снедання, успомнiў. Учора, перад тым як паехаць з дому, я, як звычайна, запытаўся: "Што ты будзеш рабiць сёння вечарам?"
I жонка адказала:
- Паедзем з Элiз i Бернадэтай пiць гарбату ў Сент-Анарэ.
Бернадэта - гэта графiня д'Эсцiро. А Элiз - гэта Элiз Жандро-Бальтазар.
Ён змоўк i паглядзеў на Мэгрэ сваiмi блiскучымi вачыма.
- Вось такiя справы, калега. Мне заставалася толькi высветлiць, цi сапраўды ўчора а семнаццатай гадзiне Элiз Жандро пiла гарбату разам з маёй жонкай у адным з салонаў Пiфана. Яна была там, жонка пацвердзiла гэта. I нi разу не ўпамянула пра тое, што Элiз едзе ў Ансеваль. Вярнуўшыся сюды, я старанна перачытаў ваш рапарт.
Твар Мэгрэ праяснiўся, i ён ужо раскрыў рот, каб даць волю сваёй радасцi, але...
- Хвiлiнку! Не надта спяшайцеся. Сёння ноччу вы бачылi, што пакой Элiз Жандро быў пусты. Яе брат заявiў, што яна ў Ньеўры.
- Значыць...
- Нiчога не значыць. Рышар Жандро не пад прысягай казаў вам гэта. У вас не было нi ордэра, нi падстаў для допыту.
- Але цяпер...
- Цяпер не болей, чым учора. Вось чаму я раю вам...
Мэгрэ зусiм разгубiўся. Быццам яго палiвалi то варам, то ледзяной вадой, i ён канчаткова быў збiты з панталыку. Яму стала душна. Якое прынiжэнне: з iм абыходзiлiся, як з дзiцем!
- Дзе i як вы збiраецеся адпачываць?
Пытанне было такое недарэчнае, што Мэгрэ праз сiлу сказаў, як выдавiўшы з сябе:
- Не.
- Наколькi мне вядома, чыноўнiкi маюць звычку загадзя рыхтавацца да адпускоў. Аднак, калi жадаеце, можаце ўзяць водпуск ужо цяпер, з сённяшняга дня. Я нават спадзяюся, што гэта ў нейкай ступенi супакоiць мае сумненнi. Тым болей, калi ў вас няма намеру пакiдаць Парыж. Палiцэйскi ў водпуску - ужо не палiцэйскi, ён можа дазволiць сабе такiя ўчынкi, за якiя адмiнiстрацыя не нясе адказнасцi.
Зноў надзея. Але Мэгрэ ўсё яшчэ баяўся верыць. Чакаў ад камiсара новага каленца.
- Спадзяюся, канешне, што скарга на вас ўсё ж не паступiць. Калi ж у вас узнiкне часам неабходнасць нешта паведамiць мне цi проста параiцца, званiце на бульвар Курсэль. Нумар майго тэлефона знойдзеце ў тэлефонным даведнiку.
Мэгрэ зноў памкнуўся штось сказаць - на гэты раз каб падзякаваць, але камiсар ужо злёгку падштурхоўваў яго да дзвярэй. I раптам, нiбыта ўспомнiўшы нешта зусiм дробязнае, прамовiў:
- Дарэчы, вось ужо шэсць цi сем гадоў, як Фелiсьен Жандро-бацька знаходзiцца пад сямейнай апекай, нiбы юны ветрагон. З таго часу як памерла мацi, усе справы фактычна вядзе Рышар. Як здароўе вашай жонкi? Трошкi прывыкае да Парыжа, да сваёй новай кватэры?
Жылiстая рука шэфа пацiснула руку Мэгрэ, i ён апынуўся за абабiтымi дзвярыма. Усё яшчэ разгублены i прыгнечаны, ён машынальна падаўся да свайго стала, i раптам яго позiрк спынiўся на адной з постацей на лаве па той бок бар'ера.
Там сядзеў флейтыст Жустэн. У чорным, але на гэты раз ужо не ў вячэрнiм, фраку i без плашча, ён пакорлiва чакаў сваёй чаргi, прымасцiўшыся памiж нейкiм бадзягам i таўстухай у зялёнай шалi, якая кармiла грудзьмi немаўля.
Музыкант глянуў на Мэгрэ, нiбыта пытаючыся дазволу падысцi да бар'ера. Мэгрэ прывiтальна кiўнуў яму, сабраў паперы i перадаў справы аднаму з калег.
- Iду ў водпуск!
- У водпуск?! У красавiку, ды яшчэ калi ў нас на шыi яго вялiкасць?!
- Уявi сабе, водпуск!
Тады другi саслужывец, ведаючы, шго Мэгрэ нядаўна ажанiўся, запытаў:
- Што, дзiця?
- Не.
- Захварэў?
- Не.
Гэта ўжо збiвала з тропу, i саслужывец недаўменна пакруцiў галавой:
- Ну што ж. Справа твая. Прыемнага адпачынку! Шанцуе ж людзям!
Мэгрэ ўзяў свой кацялок, надзеў манжэты - ён скiдаў iх, прыходзячы на работу, - выйшаў за барь'ер, якi аддзяляў службоўцаў ад наведвальнiкаў. Жустэн Мiнар таксама падняўся i вельмi натуральна моўчкi рушыў следам.
Цi не задала яму чосу зласлiвая жонка, пра якую расказваў Бесан? Як бы там нi было, н быў тут. Светлавалосы, шчуплы, з румянымi скуламi i блакiтнымi вачыма, ён не адставаў ад Мэгрэ, як прыблудны цюцька ад выпадковага прахожага.
Вулiцы былi залiты сонцам, над вокнамi развявалiся сцягi. Здавалася, аж паветра трымцiць ад наярвання труб i пошчаку барабанаў. Людзi iшлi саяточна прыўзнятыя i вясёлыя, i ад таго, што то тут, то там на вочы траплялiся ваенныя, мiжволi i цывiльныя падцягвалiся i распраўлялi плечы.
Калi Мiнар нарэшце асмелiўся параўняцца з Мэгрэ, ён спагадлiва запытаў:
- Вас звольнiлi?
Ён, мабыць, лiчыў, што палiцэйскага чыноўнiка звольнiць гэтак жа проста, як флейтыста з аркестра, i яму было невыносна ад думкi, што гэта здарылася па яго вiне.
- Не звольнiлi. Мне далi водпуск.
- Вось як!
Гэта "вось як!" вырвалася вельмi ўзрушана. У iм гучала занепакоенасць i прытоены папрок.
- Яны палiчылi за лепшае часова адхiлiць вас ад спраў, так? Выходзiць, яны намераны ўсё замяць? А як жа мая скарга?
Голас яго загучаў сушэй.
- Прынамсi, хоць маю скаргу яны не пакладуць пад сукно? Хачу адразу ж папярэдзiць вас, што гэтага я не дапушчу.
- Скарга разбiраецца ва ўстаноўленым парадку.
- Выдатна! Тым болей што ў мяне ёсць для вас сякiя-такiя навiны. Ва ўсякiм разе, адна...
Яны ўжо дайшлi да правiнцыяльна-цiхай плошчы Сэн-Жорж з невялiчкiм "бiстро", дзе вечна пахла белым вiном. Мэгрэ прывычна штурхнуў уваходныя дзверы. У гэтыя гадзiны пасля полудня ў паветры i сапраўды, здавалася, веяла адпачынкам. Цынкавая стойка была надраена да бляску, а налiтае ў чаркi вiно аж прамянiлася зеленаватымi водблiскамi, наганяючы смагу.
- Вы сказалi, што бачылi ў доме Жандро дзвюх пакаёвак. Я правiльна зразумеў вас?
- Жэрмену i Мары, - без запiнкi пацвердзiў Мэгрэ. - Не лiчачы мадам Луi, кухаркi.
- Дык вось: пакаёўка была толькi адна!
Вочы музыканта свяцiлiся дзiцячай радасцю, i сам ён, як нiколi, нагадваў цяпер вернага сабачку, якi прынёс палачку свайму гаспадару.
- Я размаўляў з малочнiцай, якая носiць малако ў асабняк Жандро. Яе крамка на вулiцы Фантэн, на рагу, якраз побач з тытунёвай крамкай.
Мэгрэ, трошкi збянтэжаны, са здзiўленнем глядзеў на флейтыста i ўсё не мог пазбавiцца ад чуткi пра лупцоўкi, якiя ўсчыняла яму яго Кармэн.
- Старэйшая пакаёўка, Жэрмена, ад суботы ва Ўазе, у сваёй цяжарнай сястры... Дык вось, днём я звычайна вольны, вы разумееце?..
- А як ваша жонка?
- Гэта не мае значэння, - прамовiў ён даволi абыякава. - Я падумаў, што калi вы маеце намер прадаўжаць следства, то, можа, i я змагу быць вам карысны. Сам не ведаю, але людзi ўвогуле даволi прыязна адносяцца да мяне.
"Толькi не Кармэн!" - падумаў Мэгрэ.
- Чакайце. Сёння частую я. Так, так! I не пярэчце! Калi сам я п'ю толькi лiманад, гэта яшчэ не азначае, што я не магу пачаставаць вас чаркай вiна. А што да водпуска, то вы, спадзяюся, проста пажартавалi?
Калi Мэгрэ i прамаўчаў, то няўжо ён гэтым выдаў службовую тайну?!
- Калi гэта быў не жарт, то вы мяне проста расчаравалi б, слова гонару! Я не ведаю гаспадароў гэтага асабняка. I асабiста да iх я нiчога не маю, хоць iхнi Луi i выглядае сапраўдным бандытам з вялiкай дарогi i яны нахлусiлi вам.
Маленькая дзяўчынка ў чырвонай сукенцы прадавала зусiм свежую мiмозу, прывезеную з Нiццы, i Мэгрэ купiў некалькi галiнак для жонкi, якая ведала Лазурны бераг толькi па каляровых паштоўках з вiдам залiва Анёлаў.
- Вы толькi скажыце, што я павiнен рабiць. I, калi ласка, не бойцеся, што я стану назаляць вам! Я прывык маўчаць!
Флейтыст умольна глядзеў на Мэгрэ. Яму так карцела прапанаваць сакратару яшчэ чарачку, - а можа, i ўдасца ўгаварыць яго! - але ён не пасмеў.
- У сходных дамах хапае ўсялякай дрэнi. Але ж ад людзей нiчога не ўтоiш. Прыслуга, звычайна, любiць памянташыць языком, дый пастаўшчыкi шмат што ведаюць.
Машынальна, не ўсведамляючы, што ён, па сутнасцi, змацоўвае свой саюз з флейтыстам, Мэгрэ прамармытаў:
- Аказваецца, мадэмуазель Жандро не ў Ансевалi, як сцвярджаў яе брат.
- А дзе ж яна?
- Раз пакаёўка Жэрмена паехала ў вёску, то, вiдавочна, замест яе мне паказалi ў пакоi Жэрмены напаўраздзетую Элiз Жандро.
Гэтая новая акалiчнасць прыводзiла Мэгрэ ў замяшанне. Яго юнацтва прайшло пад дахам замка, упраўляючым якога быў ягоны бацька. У iм мiжволi ўкаранiлася павага да слынных, да багатых. Самае цiкавае, што i флейтыст падзяляў яго няёмкасць, даволi доўга маўчаў, апусцiўшы вочы ў шклянку з лiманадам.
- Вы думаеце? - нарэшце, усхваляваны, запытаўся ён.
- Ва ўсякiм выпадку, у пакоi служанкi была нейкая таўстушка, ад якой пахла вiном.
I гэта таксама было няёмка прыгадваць, як быццам ад заможных спадкаемнiц, чые прозвiшчы вялiкiмi лiтарамi красуюцца на сценах метро, не можа патыхаць вiном, як ад вясковых дзевак.
Абодва, Мэгрэ i Жустэн, замоўклi i, седзячы са сваiмi чаркамi, удыхаючы водар мiмозы, белага вiна i сiтро, адчуваючы патылiцамi ласкавае цяпло сонечных промняў, задумалiся кожны пра сваё. I Мэгрэ ажно ўздрыгнуў, калi голас яго таварыша вярнуў яго да рэчаiснасцi:
- Дык што ж будзем рабiць?
Раздзел III
ПАЧОСТКА ТАТУЛI ПАМЭЛЯ
"Iнспектарам рэкамендуецца мець фрак, смокiнг i пiнжак, без чаго доступ у пэўныя свецкiя колы будзе ўскладнёны".
Нiводная з iнструкцый яшчэ не выветрылася з памяцi Мэгрэ. Але гэтыя iнструкцыi былi складзены, вiдаць, вялiкiм аптымiстам. Ва ўсякiм разе, слова "пэўныя" варта было акрэслiць болей дакладна.
Напярэдаднi вечарам Мэгрэ прымерваў свой фрак з намерам заўтра ж пранiкнуць у тое асяроддзе, дзе бывалi Жандро: хоць бы ў клуб Гоша, да прыкладу, альбо ў клуб Гаўсмана, але хапiла i аднюсенькай заўвагi жонкi, каб вярнуць яму здольнасць зноў разважаць цвяроза.
- Ну i прыгажунчык ты, Жуль! - усклiкнула яна, гледзячы, як ён любуецца сабой у люстры.
Яна i не думала кпiць з яго. Наадварот, жонка, несумненна, была зусiм шчырая. Аднак у тым, як яна вымавiла гэтыя словы, ва ўсмешцы яе было нешта такое, што насцярожыла яго i дазволiла недвухсэнсоўна зразумець, што яму не варта i спрабаваць выдаваць сябе за юнага ветрагона.