Пераласавалi...
Вераб'i тут узлавалiся
Зусiм:
- Чым-жа мы тут вiнаваты,
Чым, чым, чым?
Нам зiмою цяжкавата
Тут было самiм.
Чым-жа мы тут вiнаваты,
Чым?!.
Невядома, колькi-б часу
Спрэчкi птушкi тут вялi,
Але ў гэты дзень iз школы
Дзецi мiма iх iшлi.
I яны сябром пярнатым
Расказалi ўсiм:
- Вераб'i ня вiнаваты
Тут нi ў чым,
Бо зялёны лiст дуброў
Сам асыпаўся далоў,
Збожжа з поля зьвезьлi людзi,
Ягады змарозiў студзень
Подыхам сваiм.
Вераб'i-ж ня вiнаваты
Тут нi ў чым!
Памагчы вам трэба можа,
Вам ахвотна дапаможам.
Калi трэба - пачастуем,
Абаронiм, павартуем.
Мы ў лясох, садох сягоньня
Ладзiм гнёзды i шпакоўнi,
Бо ўсе рады вам,
Дарагiм сябрам...
I цяпер у нас заўсёды
У сям'i крылатай згода,
Луг зялёны - сенажаць,
Лес дрымучы, сад i поле,
Сiнiх рэк, азёр прывольле
Песьнямi птушынымi зьвiняць.
Максiм Танк
ЖУРАВЕЛЬ I ЧАПЛЯ
На адным канцы балота
Была хата жураўля,
На другiм канцы балота
Чапля шэрая жыла.
Надакучыла сiвому
Жыць самотна жураўлю,
Блукаць каля буралому
Па балотнаму гнiльлю,
Слухаць жаб неугамонных
Рогат, шум у трысьнiку,
Перагуды, перазвоны
Камароў у талаку.
Вось задумаў ажанiцца
Ды iз чапляй журавель
I пайшоў да маладзiцы
Па iмшарах, па дрыгве.
Ляпу-чапу, ляпу-чапу,
Журавель iдзе-брыдзе,
Празь сем дзён прыйшоў да чаплi
I гаворыць: - Добры дзень!
Цi ня хочаш за мяне ты
Выйсьцi замуж?.. - А яна
Кажа: - Што ты, - кажа, - гэта
Сабе выдумаў сп'яна?
Няпрыгожы, даўганогi,
Лепш iдзi, адкуль прыйшоў...
I пабрыў сваёй дарогай
Сумны журавель дамоў.
Ды адумалася чапля,
Што дарма за жураўля,
За балотнага суседа,
Яна замуж не пайшла.
Ляпу-чапу, ляпу-чапу.
Ў хату жураўля iдзе.
Празь сем дзён прыходзiць чапля
I гаворыць: - Добры дзень!
Цi ня возьмеш мяне ў хату?
Журавель ёй кажа: - Не!
Дзе з такой, як ты, чубатай,
Паказацца ў сьвеце мне?
Шыя выгнута вужакай,
Хараства нi ў чым няма
I убор твой анiякi,
I нягодная сама.
Калi чапля з хаты выйшла,
Журавель пашкадаваў,
Што пакрыўдзiў яе лiшне,
Што за жонку ня узяў.
Ляпу-чапу, ляпу-чапу,
Па дрыгве i па вадзе
Iзноў сватацца да чаплi
Журавель iдзе-брыдзе.
I так ходзяць яны ў сваты
Цэлы свой птушыны век,
I стаяць iх воддаль хаты
Па канцох балот i рэк.
Максiм Танк
КОНЬ I ЛЕЎ
Працаваў буланы Конь
У гаспадара,
З году ў год вазы вазiў
I зямлю араў.
А калi ён пастарэў
Ды нядужым стаў,
Гаспадар яго з двара
Праганяць пачаў.
Уздыхнуў i кажа Конь:
- Цi-ж, за шмат гадоў,
Я ў цябе не зарабiў
Чатырох падкоў?
Гаспадар зялеза ўзяў,
Падкаваў Каня.
I пайшоў буланы ў даль
На сустрэчу дня.
Ён iдзе, мурог скубе,
Лiст духмяны з дрэў.
Раптам бачыць: перад iм
Сам магутны Леў.
- Што-ж не кланяешся мне?
Грозна Леў спытаў.
- Ах, даруй мне, цар зьвяроў...
Конь так адказаў.
Выгнаў гаспадар мяне
Ў гэты раньнi час.
Я, галодны, скуб траву,
Не заўважыў вас.
- Усёроўна вiнават
Ты перада мной.
Паглядзi, - гаворыць Леў,
Што зраблю з табой.
Глыбу з крушнi ён схапiў
Ў кiпцюры свае
I так сьцiснуў, што вада
Пырснула зь яе.
- Ну, вядома, ў камнi ёсьць
Ад дажджоў, сьнягоў
Шмат вады, што цярушаць
Хмары на яго.
Дзiва большае было-б,
Кажа гэтак Конь,
Каб з гранiтнай глыбы мог
Высекчы агонь!
Кажа Леў Каню:
- Што мне значыцца дастаць
Нейкага агню!
Спрабаваў Леў высякаць
Iскры, ды дарма,
Толькi кiпцюры ступiў,
А агню - няма.
- Ну, цяпер твая чарга!
Кажа цар зьвяроў...
Тут у глыбу ўдарыў Конь
З чатырох падкоў.
Пад аблокi iскраў сноп
З громам паляцеў.
Аж ня знаў, як уцякаць,
Зь перапуду Леў.
Вось ляцiць ён, ледзь жывы,
А настрэчу Воўк.
Той пачаў цару зьвяроў
Кланяцца здалёк.
- Перастань ты, - кажа Леў,
Кланяцца да ног.
Я ня цар, бо Конь мяне
Сяньня перамог.
Воўк ня верыць: - Як, скажы,
Ты паддаўся, Леў,
Бо асiлкаў гэткiх я,
Пэўна, з сотню зьеў.
Толькi мне ты пакажы
Гэтага Каня.
Ад яго на'т i касьцей
Не пакiну я.
- Не хвалiся, - кажа Леў,
I ня сьмейся лепш:
Як убачыш ты Каня,
З страху сам памрэш.
Хочаш, я табе яго
Пакажу здалёк...
I пайшлi глядзець яны
Леў i шэры Воўк.
Толькi лес прайшлi, тут Леў
Кажа: - Бачу я
За пагоркам, на лугу,
Гэтага Каня.
Ты нiжэйшы ростам, Воўк,
Можа ня вiдаць?
Дай спрабую я цябе
Ды вышэй падняць.
I хоць асьцярожна Леў
Друга ў лапы згроб,
Але зiркачы ў таго
Вылезьлi на лоб.
- Што-ж ты дыхаць перастаў?
Запытаўся Леў.
Перш хвалiўся, а цяпер
З страху анямеў!..
Тут Леў бразнуў аб зямлю
Шэрага Ваўка
I да логвiшча свайго
Кiнуўся ўцякаць.
Гэта бачыў Гаспадар.
Рад быў дужа ён,
Што ад ворагаў яго
Выратаваў Конь.
Ён буланага вярнуў
Зноў у стайню - ў дом
I ўвесь век яго кармiў
Сенам ды аўсом.
Максiм Танк
ДЗЕД I ШЧУПАК
Было неба то сiняе, то ружовае,
А пад iм малая хатка рыбака.
I было, як неба, возера шырокае,
Шумела там заўсёды асака.
А ў глыбокай тонi жыў шчупак сярэбраны
З вострымi зубамi, хiтры, як купец.
Паляваў няраз за iм дзед стары iзь сеткамi,
Толькi дарма муцячы возерную медзь.
Часам ён засядзе за ракiтай зь вечара
I накрыша зораў - залатых зярнят.
Думае i цешыцца: на прыманку выплывеш,
Зораў не паласаваць ня уцерпiш, брат!
Ды памалу дрэмле дзед стары над возерам,
А ў глыбокай тонi слухае шчупак,
Як над сонным берагам, ноччу заварожаны,
Цiха барадаты захрапе рыбак.
Выплыве тады ён, серабрыста кружачы,
Цiха так, каб хвалi соннай ня збудзiць,
I з-пад сетак сiнiх вуснамi сьцюдзёнымi
Пачынае зоры дзедавы лавiць.
Перш ён зловiць Сiтца, а пазьней Мядзьведзiцу.
Вып'е сьцежку зорную вясьняных сноў,
Выцягне з-пад сетак абаранку месяца
I зноў, цiха кружачы, ападзе на дно.
I як толькi сонца ў барадзе сiвеючай
Азалоцiць пёршы серабрысты сьнег,
I як толькi вецер разнiцай за пазухай
Шчакатаць мяккiмi пальцамi пачне,
Дзед прачнецца спужаны, паглядзiць на возера
Усе зоры выпiў, вылавiў шчупак...
З гора замахае доўгiмi рукамi,
Быццам, папярхнуўшыся мукой, вятрак.
Ды пачне гразiць ён шчупаку азёрнаму,
Iдучы дарогаю празь сенажаць.
А кругом гамоняць кнiгаўкi i чэпiкi,
Рассыпае вецер жвiрам песьню жаб.
I здаецца дзеду, што сьмяецца возера,
У сонцы расьцьвiтаючы, як чырвоны мак,
Хiлiцца, хахоча асака зялёная,
Што яго, старога, ашукаў шчупак.
Максiм Танк
МУХАМОР
Баб'iм летам да зары
У зялёным гушчары,
Дзе мох сьцелецца рабы,
Паспрачалiся грыбы.
На ўвесь лес, зялёны бор,
Расхвалiўся Мухамор,
Што пад шапкай - маку цьвет
Ён дзяцюк на цэлы сьвет.
Боты, гузiкi гараць,
Яму пары не дабраць
Пад ялiнай, пад сасной
Нi багацьцем, нi красой.
Мог-бы сьмела быць паслом
Або навет i царом
Не сядзець век у траве
Ды разумнай галаве!
- Ты хвалiцца лепей кiнь!
Яму радзiлi Рыжкi.
Плёткi чуючы твае,
Падасiнавiк злуе.
На чырвоны твой язык
Скасурыўся Чашчавiк.
Табе ўсыплюць пад бакi
Калi-небудзь Казьлякi...
- Мне начхаць на вас, на бор!
Горда кажа Мухамор,
Калi бiцца - паглядзiм,
Хто паставiць на сваiм!
А, залёгшы у траве,
Ўсё падслухаў Муравей;
Там, дзе мох i дзераза,
Сыраежцы расказаў.
Ды ў зялёным у бары
Гэта чулi Камары,
Яны вестку разьнясьлi
Ўсiм Апенькам на зямлi.
А Ваўнянкам упаўднi
Раззванiлi Аваднi...
Болей, як вясной у жаб,
Было гутарак у Баб.
Аж прачнуўся на той крык
Пад яленцам Баравiк,
Дзе пад мохам, як парсюк,
Спаў, сагнуўшыся у крук.
I пачаў ён развадзiць,
Мудра радзiць i судзiць,
Расшумеўшыся мiж траў,
Навет галаву падняў...
Дзе мох сьцелецца рабы,
Iшлi дзецi па грыбы,
Асьцярожная рука
Падняла Баравiка.
Пайшлi ў кошык Казьлякi,
Сыраежкi i Рыжкi...
I на ўвесь зялёны бор
Рагатаў наш Мухамор.
I паказываў, крычаў,
Дзе схавалiся мiж траў
Падасiнавiк стары,
Дзьве Ваўняначкi-сястры...
Як пакiнулi ўсе лес
У вячорнай у iмгле,
Шышкай галаву падпёр,
Затужыў i Мухамор,
Што ня весела яму
Ў цёмным лесе аднаму;
Ў цёмным лесе, у бары,
Няма зь кiм пагаварыць.
Нат сьмяюцца упаўднi
З Мухамора Аваднi,
А зара як дагарыць,
Усё звоняць Камары
Ад сасны i да сасны,
Што ёсьць грыб - благi, дурны
Мухамор, эх Мухамор!..
Эх, сасновы цёмны бор!
Максiм Танк
ЗАЙЧЫ ДОМ
Пад ракiтавым кустом
Заяц збудаваў свой дом.
Ну i майстра, ну i дом
Вецер ходзiць там кругом.
Вокны мохам залажыў,
Вокны мохам залажыў,
Дзьверы шышкамi прыкрыў.
Ну i заячы палац
Лес наўкол зь яго вiдаць!
Зьверху дом накрыўся сам
Нейкiм папаратнiкам.
Ну i цёплая страха
Не засьнеш без кажуха.
А калi засьнеш зiмой,
Дык завеяю лiхой
Забярэцца ў дом мароз,
Прабярэ цябе наскрозь.
Каб ад сьцюжы не сканаць,
Мусiць заяц ноч скакаць.
Ну i заяц, ну i дом
Пад ракiтавым кустом!
Максiм Танк
СЯРОД ЛЯСОЎ
НАДНЁМАНСКIХ
Сярод лясоў наднёманскiх,
Густога сасьняка
Жыла малая Верачка
Дачушка лясьнiка.
Яна дружыла з дрэвамi,
З птушынаю сям'ёй,
Зьвярынай усялякаю
I зь ягадай лясной.
Ды вось аднойчы восеньню
Лес, чуе, не пяе,
I стала ёй нявесела,
Сум агарнуў яе.
Шкада ёй ападаючых
Лiстоў i матылькоў,
Шкада ёй адлятаючых
У вырай журавоў.
I вось, пацешыць Верачку
Жучкi прыбеглi спрытныя,
Камарыкi гульлiвыя,
Мурашкi працавiтыя.
Гудуць, зьвiняць i раяцца.
Зь сьвiтаньня да начы,
Ня знаюць, як гаротнiцы
Ў бядзе дапамагчы.
Прыбеглi зайцы шэрыя,
Вавёрачкi гульлiвыя,
Бабры, лiсiцы, вожыкi,
Казулi палахлiвыя.
Паселi кругам, раяцца
Зь сьвiтаньня да начы,
Ня ведаюць, як Верачцы
Ў бядзе дапамагчы.
Усёй сям'ёй зьявiлiся
Цецярукi стракатыя,
Глушцы, вароны з совамi
Ды зь дзятламi насатымi.
Сядзяць на дрэвах, раяцца
Зь сьвiтаньня да начы,
Ня ведаюць, як Верачцы
Ў бядзе дапамагчы.
Пачуў пра гэта павучок.
Пытае: - што за гул?
Мо' я, сябры-таварышы,
Як-небудзь памагу?
- Ну, дзе табе! Маўчаў-бы лепш
Ты ў засенi лiстка,
Гавораць i сьмяюцца ўсе
З малога павучка.
I ён па павуцiначцы,
Пакрыўджаны, палез
Дамоў, пад лiст арэхавы,
У хмызьнякi, у лес.
А як настала ночанька,
Серп месяца зазьзяў,
Ён павуцiну тонкую
Хутчэй снаваць пачаў.
Ад кусьцiка да кусьцiка,
Мiж лапак i галiн,
Ад ёлкi да сасоначкi,
Ад неба да зямлi.
А потым зоры ясныя
З краплiстаю расой
Павесiў ён званочкамi
На павуцiнцы той.
Калi-ж прачнулася зара
I ветрык прыляцеў,
Лес залатымi струнамi,
Ажыўшы, зазьвiнеў.
На звон устала Верачка.
Сьцяжынаю лясной
Iдзе яна i дзiвiцца,
Што лес сьпявае зь ёй.
Кране рукой рабiны куст
Звон чуецца рабiнавы,
Кране яна калiны куст
Звон чуецца калiнавы.
А сонца струны павучка
Кране празрыстьм променем,
Заслухаешся, як гудуць
Лясы-бары над Нёманам.
Максiм Танк
КАЗКА ПРА МУЗЫКУ
Частка першая
За борам цёмным,
Вялiкiм,
Дзе, зачапiўшыся
За сасновы грэбень,
Калышацца сiняе неба,
Жыў сiрата Музыка.
Ня меў ён нi двара,
Нi гароду;
Толькi сярмяжку старую
Прыкрыцца калi ў непагоду
I жалейку жывую.
А iграў ён заўсёды
Весела.
Навет дрэва, пачуўшы яго,
Хоць-бы нiзка да долу
Галiны плакучыя
Зьвесiла,
Зашумiць, засьмяецца,
Атрасаючы пыл,
Закалышацца вецер,
I заскачуць,
Як зайцы,
На полi снапы.
А што ўжо казаць пра людзей!
Калi кажная песьня яго
Сiлы шмат дадавала,
Шмат будзiла у сэрцы надзей,
Беднякоў i сiрот сагравала...
Вось якi быў з Музыкi
Мастак-чарадзей!
Далёка,
Там, дзе сонца заходзiць,
А мо' i яшчэ далей,
Жыў цар у палацы вялiкiм.
Ён ня раз чуў ад розных
Бывалых людзей,
Што на сьвеце ёсьць
Гэткi Музыка.
Загадаў цар
Музыку таго прывясьцi
У палац, на царскiя вочы.
Прывядуць
Усiх азалоцiць,
А то - лепш i дамоў ня iсьцi...
Iшлi слугi цара дзень i ноч:
I пры сонцы,
I пры месяцы высокiм;
То лесам,
То полем,
То гарой,
То сухадолам глыбокiм.
Аж пачулi, нешта недзе грае,
Толькi дзе i хто
Ня вiдзяць,
Хоць iдуць
На дзiўны голас краем
Ужо цэлы тыдзень.
Адзiн кажа:
- Можа гэта здань?
Другi:
- Мо' трава сьпявае?
Толькi трэцi,
Прылажыўшы вуха,
Кажа:
- Братцы! тут зямля такая!..
Можа лепей пойдзем да ракi,
Дзе ля вадапою
Ловяць сонца рыбакi,
Ды спытаем,
Што такое?
Аж глядзяць
Насустрач iм iдзе
Ў лапцiках лазовых хлопчык
Невялiкi.
Вось паслы ў яго пытаюць:
- Дзе
У вас жыве такi Музыка?
Выняў жалейку ды заграў,
Толькi зазьвiнела рэха борам,
Разьвiлося шумам траў,
Высыпалi песьню слухаць зоры...
Тут усе пазналi, хто прад iмi.
Вось паслы i кажуць:
- Хоча цар
Адкупiць тваёй жалейкi чар
Разам зь песьнямi жывымi.
А Музыка кажа:
- Бедны мы.
Сам я голы, як калок у плоце.
Можа ваш багаты гаспадар
Камянi усе на полi азалоцiць,
Але я жалейкi не прадам
Нi цару, нi вам нiколi!...
I пайшоў Музыка ўдаль,
У сiнеючае поле.
Частка другая
Доўга думалi паслы
Над сваёй бядой-няшчасьцем,
Парашылi, што жалейку
Трэба iм украсьцi.
Скураной дарожнай торбай
Зь iх патрос адзiн:
З торбы выляцела птушка,
Паднялася ў сiнь.
А другi на мокры дзёран
Зь сьвiткi рукава
Вытрас цень кудлаты, чорны,
Нi воўк, нi сава,
Аж, здаецца, пацямнела
Неба, зелень траў...
Трэцi - гадзiну
З-за пазухi дастаў.
Вось адзiн пасол гаворыць
Птушцы: - Ты ляцi,
Дзе лускою серабрыстай
Нёман зiхацiць,
Дзе купаецца зялёны
Вецер у траве...
Там, здаецца, i Музыка
Ў тым краю жыве.
Ценю кажа: - Пойдзеш полем,
Згасiш ясны дзень
I зблытаеш сьцежкi зораў
Зь сьцежкамi людзей.
Кажа гадзiне: - Як толькi
Край задрэмле ўвесь,
Да Музыкi па жалейку
Цiха папаўзеш...
Над ракою зьвiсла жыта
I клён малады.
Сьпiць Музыка пад ракiтай,
Ня чуе бяды,
Што лягла нямая цiша
На палi, лугi,
Што над iм снуе начнiца
Чорныя кругi;
Што апала ноч глухая
I па дзеразе
Да яго на скат пясчаны
Гадзiна паўзе.
Сьнiцца сон яму, што быццам
Ружавеё даль,
I пяе, i залацiцца
Ў Нёмане вада.
Бачыць дзiва: у палацы
Нейкi цар сядзiць,
Сьмяючыся, на Музыку
Весела глядзiць.
Хлебануў з каўша ён мёду,
Выцер бараду
I зайграў ды на жалейцы:
- Цi-ра-ра, ду-ду!..
Скочыў да цара Музыка...
Зьнiк раптоўна сон.
Толькi шолах мокрай вiкi
Ды калосься звон.
I ў траве шум чуе нейкi,
Там, дзе яру скат...
I... за пазухай жалейкi
Не знайшла рука...
Частка трэйцяя
На курган рагамi войстрымi
Апёрся ясны месяц.
Iдзе дарогаю Музыка,
Галаву на грудзi зьвесiў.
Ўсiх пытаўся, можа бачыў,
Можа чуў хто пра зладзеяў?
Але вечарам апошнiм
Навет вецер спаў, ня веяў;
Камары ў густых чаротах
Не снавалi ў змроку сiльля,
Навет слонка позьнiм лётам
Не абмыла сваiх крыльляў.
Толькi, сьвечку запалiўшы,
Сьветлячок адзiн, на дзiва,
Бачыў, з папарацi нешта
Як паўзло па сонных нiвах...
Яшчэ нешта бачыў вожык,
Але што? - i сам ня ведаў...
Распытаўся iх Музыка
I пайшоў на захад сьледам.
Доўга ён iшоў...
Аж бачыць:
Баразной iдзе Араты
I зь сяўнi шырокай сее
Жменяй чорныя зярняты.
Зацiкавiўся Музыка
I Аратага пытае:
- Што ты робiш гэта, дзядзька?
- Потам нiву засяваю...
Ды пытаецца ў Музыкi,
Скуль iдзе, зь якога краю.
На дарогу даў у торбу
Хлеба чорнага акраец.
Цэлы дзень iдзе Музыка,
Iзноў дзiва спатыкае.
Волат горы крышыць, ломiць
I з далiнамi раўняе.
Прывiтаўся зь iм Музыка,
Пра няшчасьце сваё кажа...
А на гэта хлапцу Волат:
- Я пайду з табою разам.
Пазаву Асiлка, брата,
На другiм канцы разоры
Ён сядзiць i днём i ноччу,
Ўе пяньковыя аборы,
Каб разьвесiць свае сiльлi
I за лета, i за восень
Зьнiшчыць птушак пералётных,
Што пустуюць нам калосьсе.
А ён хай паклiча Вяля,
Што стаiць каля папару,
Разганяе дратаванай
Пугай статак цёмных хмараў...
У запас набралi лапцяў
I кранулiся пад вечар
У далёкую дарогу,
Торбы ўськiнуўшы на плечы.
Падыйшлi да сiня-мора.
Мора дрэмле, серабрыцца.
Толькi аднаму Музыку
Ноччу месячнай ня сьпiцца.
Чуе, на шляху паднебным
Гусi дзiкiя гавораць
Пра цудоўную жалейку,
Пра бяду яго i гора.
Што на родных яго нiвах
I над Нёмнам яго слаўным
Ня чуваць нiякiх песьняў,
Не сьмяюцца людзi даўна...
I задумаўся Музыка...
Гусi крумкаюць-гавораць:
- За трохтысячнаю хваляй
Востраў ёсьць на сiнiм моры.
Цар задумаў справiць сьвята,
Мёд па чарах палiецца,
Будуць на зачараванай
Там iграць-сьпяваць жалейцы...
- I мяне з сабой вазьмеце...
Ды ня чулi гусi крыку.
Толькi збуджаная хваля
Пенай пырснула ў Музыку.
Частка чацьвертая
Да ўсходу сонца ўстаў Музыка.
Ў сэрцы непакой i скруха.
Хутчэй сяброў паведамiў ён
Аб тым, што ў выраi падслухаў.
Рашылi: трэба секчы сосны,
Хутчэй зьбiваць вялiкi плыт
I хоць-бы леты, зiмы, вёсны,
А на далёкi востраў плыць!
Шумiць бор цёмны, уздыхае;