Сименон Жорж Пад страхам смерцi (на белорусском языке)
Жорж Сiмэнон
Пад страхам смерцi
Пераклад: Алесь Асташонак
I
Першае пасланне, паштоўка з каляровай выяваю палаца Негуса* ў Адыс-Абебе i эфiопскай маркаю, было, як, зрэшты, i ўсе наступныя, лаканiчнае:
"Вось я цябе i знайшоў, сабака. Пад страхам смерцi, прыгадваеш?
Твой даўнi знаёмы Жуль".
* Негус - тытул iмператара ў Эфiопii да скасавання манархii.
Аскар Лябро атрымаў гэтую паштоўку праз колькi тыдняў пасля вяселля дачкi. У той час ён уставаў штодня ў пяць гадзiн ранiцы i выходзiў на сваёй лодцы ў мора лавiць рыбу. Вяртаўся ён зазвычай гадзiн у адзiнаццаць, амаль заўсёды акурат пасля таго, як у дом да яго прыносiлi пошту.
Пакiдалi яе на столiку ў калiдоры.
У гэты самы час панi Лябро прыбiрала пакоi на другiм паверсе.
Цi спускалася яна тады ўнiз, цi заўважыла гэтую надта ўжо маляўнiчую паштоўку? Ва ўсякiм выпадку, мужу, калi ён вярнуўся, яна не сказала нiчога. I твар у яе быў спакойны - дарэмна пан Лябро падоўгу прыглядаўся да жонкi.
А цi прачыталi, думаў Лябро, гэтае больш чым дзiўнае паведамленне сам паштальён i сарцiроўшчыца пошты панна Марта?
Пан Лябро яшчэ выйшаў у мора некалькi разоў, але вяртаўся цяпер ужо раней, а дзесятай гадзiне, i сам заходзiў на пошту - якраз тады, калi панна Марта заканчвала сарцiраваць карэспандэнцыю.
- Мне што-небудзь ёсць? - пытаўся ён, пiльна ўглядаючыся ў дзяўчыну.
- Газеты i праспекты, пан Лябро. Лiст ад вашай дачкi...
Выдавала на тое, думаў з хваляваннем Лябро, што за работаю яна ўсё ж такi паспявала разгледзець як след канверты, прачытаць, што на iх напiсана.
Нарэшце праз два тыднi прыйшла новая паштоўка. Падаючы яе пану Лябро, дзяўчына ўсмiхнулася.
- А гэта ад таго самага дзiвака...
Значыцца, Марта прачытала i першую паштоўку.
Другая паштоўка, з выяваю залiтага сонцам марскога вакзала, была даслана ўжо з Джыбуцi.
"Чакай, свiное рыла. Неяк сустрэнемся. Пад страхам смерцi, будзь упэўнены.
Прывiтанне ад Жуля".
- Ён сябар ваш, што так жартуе?
- Не надта ён дасцiпна гэта робiць, - адказаў пан Лябро.
Але так цi iнакш, гэты Жуль наблiзiўся да яго...
Праз месяц прыйшла трэцяя паштоўка - з выяваю порта. Гэтая была з Порт-Саiда - у сваёй вандроўцы Жуль пасоўваўся на поўнач, спакваля падбiраючыся да адрасата.
"Бачыш, я цябе не забываю. Пад страхам смерцi, прыяцель. У самы раз цяпер табе гэта сказаць, га?
Твой кончаны Жуль".
З гэтага дня пан Лябро зусiм перастаў выходзiць у мора. Плыць ад Порт-Саiда да Марселя ўсяго толькi чатыры цi пяць дзён, а ўжо адтуль да Паркэроля, астраўка, на якiм жыў пан Лябро, дабiрацца некалькi гадзiн.
Цяпер кожны дзень у восем гадзiн ранiцы можна было ўбачыць, як пан Лябро выходзiў з дому ў накiнутым на пiжаму халаце i ў пантофлях на босую нагу. Калi Паркэрольская плошча з яе чысцюткiмi рознакаляровымi домiкамi - адна з сама прыгожых у свеце, дык дом пана Лябро, якi пазнавалi здалёк па вялiкай верандзе ў чырвонай геранi, - сама пекны на гэтай плошчы.
Выпальваючы першую люльку, пан Лабро павольна iшоў да порта. Дарогi было сама больш метраў сто - адразу ж за партовым гатэлем "Ноеў каўчэг" пачыналася мора.
Выгляд у пана Лябро ў час гэтага шпацыру быў сама што нi ёсць спакойны: шчаслiвы буржуа на пенсii дыхае свежым марскiм паветрам.
Гэтаю парою каля мола можна было сустрэць i некаторых iншых паркэрольцаў. Рыбакi, што вярнулiся з мора, перабiралi рыбу або рапаравалi сеткi. Стаяў непадалёк ад iх са сваёй каляскаю грузчык з кааператыўнай крамы. Побач спыняў свой запрэжаны аслом вазок дзядзька з гатэля "Лавец лангустаў", што на другiм канцы выспы.
На Паркэролi, дзе жыхароў было ўсяго толькi чатырыста чалавек, усе ведалi адно аднаго i кожны называў пры сустрэчы або па iменi, або па прозвiшчы. Лябро быў адзiн, каго называлi панам: ён нiдзе не рабiў, меў грошы, а раней чатыры гады быў на выспе мэрам.
- Вы яшчэ не на рыбалцы, пан Лябро? - пыталiся ў яго.
Два-тры словы ў адказ - абы адчапiлiся.
Якраз у гэты самы час "Баклан", невялiкi карабель, якi паўгадзiны назад выйшаў з Паркэроля, ужо прычальваў да Ж'янскай касы, што вiднелася на тым баку зiхоткага пралiва, якi аддзяляў выспу ад мацерыка. Ад Францыi, як казалi самi жыхары Паркэроля. Удалечынi была бачная маленькая белая кропка - гэта i быў "Баклан". У залежнасцi ад часу можна было меркаваць, цi вернецца яно поўнае пасажыраў i грузу цi амаль зусiм пустое.
Сто шэсцьдзесят восем разоў, дзень у дзень выходзiў пан Лябро сустракаць невядомага госця, назiраў, як залiты сонцам "Баклан" адплываў ад Ж'янскай касы i iшоў да Паркэроля.
Белая кропка спакваля павялiчвалася. Неўзабаве можна было разгледзець пасажыраў на палубе, яшчэ праз нейкi час iх твары. Нарэшце судна прычальвала, i людзi на беразе i на палубе "Баклана" перагукалiся мiж сабою ў час манеўру слоўцам-другiм.
Грузчык падымаўся на судна, выцягваў на бераг скрынi, бочкi, паштальён звальваў на свой вазок мяшкi з поштаю, турысты фатаграфавалiся сем'ямi i iшлi ў гатэль услед за прысланым адтуль хлопчыкам.
Сто шэсцьдзесят восем разоў! Пад страхам смерцi, як пiсаў Жуль.
Акурат побач з месцам, адведзеным для стаянкi "Баклана", пагойдвалася на вадзе лодка пана Лябро, зробленая па яго спецыяльным заказе на мацерыку. Гэта было сама прыгожае на выспе рыбацкае судна. Яно так зiхацела шклом i меддзю, адпалiраваным дрэвам i начышчаным да бляску металам, што астраўляне назвалi яго "Люстраной шафаю".
Пан Лябро няспынна ўдасканальваў лодку, аздабляў яе i рабiў усё больш камфартабельнай. I хоць даўжыня ў яе была толькi пяць метраў, уладальнiк абсталяваў на ёй даволi прасторную, у свой рост, шкляную кабiну - так што судна выдавала больш на якi-небудзь буфет, а не шафа.
I вось цяпер пан Лябро ўжо сто шэсцьдзесят восем дзён не карыстаўся лодкаю, хадзiў кожнае ранiцы да прычала ў пiжаме i пантофлях, пасля ўслед за паштальёнам на пошту - i першы на выспе атрымлiваў карэспандэнцыю.
Але чацвёртай паштоўкi прыйшлося чакаць каля шасцi месяцаў - i прыйшла яна з Александрыi.
"Не адчайвайся, старая порхаўка! Пад страхам смерцi - цяпер як нiколi! А тут горача.
Жуль".
Ад Александрыi да Порт-Саiда, адкуль прыйшла папярэдняя паштоўка, - як плыць морам, дык амаль рукою падаць, варта адно на карту зiрнуць. А прайшло ажно паўгода...
Чым мог ён займацца ў дарозе?.. I ўвогуле, чым ён займаўся ў жыццi? Якi быў з выгляду? Якога ўзросту? Мусiць, яму не менш за пяцьдзесят, бо столькi ж было i Лябро.
Паштоўка з Неапаля. Праз некалькi тыдняў - з Генуi.
Можа, ён перасаджваецца з судна на судна?.. Але навошта так доўга затрымлiвацца ў кожным порце?
Паштоўка сёмая.
"Я прыбываю, гарэза! Пад страхам смерцi - ты зразумеў?
Жуль".
Марка на ёй - партугальская. Ну i ну!.. Значыцца, ён не спынiўся ў Марселi. Рабiў круг. Аддаляўся.
I раптам - паштоўка з Бардо!.. Ён зноў наблiжаўся. Адтуль да порта насупраць Паркэроля - ноч дарогi чыгункаю.
Але наступная паштоўка прыйшла ўжо з Булонi.
Дзесятая была даслана з Антверпена.
"Пачакай яшчэ крыху, мiленькi. Час не прыспешвае. Пад страхам смерцi.
Жуль".
- А ён усё-ткi жартаўнiк, ваш сябра, - сказала панна Марта, перадаючы Лябро гэтае паведамленне.
"Цi расказвала яна пра гэтыя паштоўкi каму-небудзь?" - узiраўся Лябро ў вочы дзяўчыне.
I вось, нарэшце, цудоўным лагодным ранкам - на моры быў поўны штыль, пад шчодрым сонцам вада так i зiхацела - незнаёмы з'явiўся.
Жуль быў на судне!
Лябро ўпэўнiўся ў гэтым ужо тады, калi "Баклан" быў яшчэ толькi за мiлю ад паркэрольскага берага. Удалечынi бялела маленькае судна, на палубе якога стаяў адзеты ў цёмнае чалавек - усё адно як невялiчкая лялька на дзiцячым караблiку. Але ўжо i з такой адлегласцi было вiдаць, што пасажыр гэты - вельмi высокi.
Чаму Лябро заўсёды здавалася, што незнаёмы - чалавек высокага росту?..
Цяпер ён буйнеў на вачах, з кожнай хвiлiнаю. Застаючыся ўвесь час нерухомым, ён стаяў каля самага носа, якi рассякаў ваду, уздымаючы па абодвух баках судна пышныя срэбраныя вусы марскога шуму.
Аскар Лябро зняў свае чорныя акуляры, з якiмi расставаўся, толькi кладучыся спаць. Пакуль ён выцiраў запацелыя шкельцы, можна было разгледзець ягоныя вочы: адно - жывое, другое - напалову заплюшчанае, даўно мёртвае.
Нарэшце ён павольна, быццам прысутнiчаў на якойсьцi ўрачыстасцi, надзеў акуляры i машынальна зацягнуўся люлькаю, але тая патухла.
Ён, Лябро, i сам быў высокi i шырокi ў плячах, нават дужы, праўда, трохi ўжо азызлы. Але чалавек на носе "Баклана" ўсё роўна быў вышэйшы, мажнейшы. Ягоная прасторная адзежа - карычневыя палатняныя штаны, чорная люстрынавая куртка, шырокi саламяны капялюш - рабiлi яго яшчэ больш вялiзным. Дый тое, што ён дагэтуль не зварухнуўся яшчэ са свайго месца, толькi надавалi ягонай постацi важнасцi.
Калi "Баклан" досыць наблiзiўся i чалавека можна было ўжо ўбачыць у твар, ён нарэшце ступiў па палубе некалькi крокаў. Уражанне было такое, нiбыта манумент аддзялiўся ад пастамента.
Лябро прыкмецiў, што незнаёмы высока ўзнiмае правае плячо.
Незнаёмы падышоў да капiтана "Баклана" Батыста, якi стаяў у сваёй шкляной кабiне, загаварыў з iм. Лябро здалося, што ён ужо чуў некалi гэты голас. Пасажыр кiўнуў галавою на людзей, што сабралiся на прычале, i капiтан, выцягнуўшы руку, тыцнуў пальцам якраз у Лябро.
- Гэта вунь той, - мусiць, дадаў Батыст.
Пасля ён паказаў тым самым пальцам на лодку Лябро i зноў нешта сказаў. Вiдаць, растлумачыў, чыя гэта лодка.
Людзi на судне i беразе жэстыкулявалi, абменьвалiся звычайнымi ў гэтых выпадках словамi. З "Баклана" кiнулi трос, якi адзiн з рыбакоў прымацаваў да кнехта. Судна дало заднi ход, прычалiла, але незнаёмы, якi, здавалася, зноў прырос да таго месца, на якiм спынiўся, заставаўся настолькi спакойны, што можна было ўпэўнена сказаць, нiшто на беразе не цiкавiла яго.
Каб сысцi з судна, ён вымушаны быў высока ўзняць правую нагу - i ўсе адразу зразумелi, што яна ў яго драўляная. Павярнуўшыся тварам да "Баклана", ён пачакаў, пакуль матросы спусцяць па сходах яго старую валiзу, вельмi цяжкую на выгляд i абвязаную вяроўкамi, - пэўна, за доўгае яе жыццё абыходзiлiся з ёю не надта далiкатна.
Пан Лябро так i застыў на месцы, усё адно як загiпнатызаваны ўдавам трус. Цяпер яны стаялi за колькi метраў адзiн ад аднаго. Постацi ў iх на самай справе былi вельмi падобныя: прыкладна адзiн рост, адной шырынi плечы, адна i тая ж сiла людзей аднолькавага ўзросту.
Жуль ступiў яшчэ некалькi крокаў - паходка ў яго з-за драўлянай нагi была вельмi адметная.
Каля прычала стаяла прыблiзна чалавек сорак: рыбакi ў сваiх лодках, грузчык з кааператыўнай крамы, Марыс - уладальнiк "Ноевага каўчэга", якi прыйшоў забраць з судна правiзiю ў гатэльную рэстарацыю. Некалькi чалавек апынулiся тут проста так - не было чаго рабiць. Бегала сярод дарослых малое дзяўчо ў чырвонай сукенцы.
Спынiўшыся, Жуль дастаў з кiшэнi вялiзны складны нож. Блiснула лязо. Нейкi час чалавек нiбы лашчыў яго сваiм позiркам. Пасля нахiлiўся. Мабыць, нагу яму адрэзалi да самага сцягна, бо сагнуўся ён папалам, усё роўна як нейкая марыянетка.
Лябро збянтэжана, нiчога не разумеючы, глядзеў на яго праз свае чорныя акуляры. Ранiца ж была такая светлая, такая зусiм звычайная...
"Пад страхам смерцi!" - прыгадалася раптам...
Швартоў "Люстраной шафы" быў прымацаваны да пiрса. Адным ударам нажа з жудасна шырокiм лязом чалавек перарэзаў трос, лодка, падскочыўшы, скранулася з месца - i павольна паплыла па цiхай вадзе.
Людзi на прычале ўтаропiлiся вачыма ў свайго былога мэра i аднаногага. Нельга было не здагадацца, што памiж iмi былi нейкiя асабiстыя рахункi.
Выбрык незнаёмага быў да таго нечаканы i недарэчны, што ў натоўпе запанавала цiшыня. Адна толькi дзяўчынка ў чырвонай сукенцы залiвiста зарагатала, але i яна адразу ж змоўкла.
Аднаногi выпрастаўся, задаволена агледзеў натоўп, нетаропка паклаў нож у кiшэню. Калi ж адзiн рыбак сабраўся быў зачапiць лодку бусаком, ён лянiва вымавiў:
- Кiнь гэта, галубок...
Не было ў гэтых словах нi злосцi, нi асаблiвай цвёрдасцi, але разам з тым адчуваўся ў iх настолькi ўладны загад, што рыбак скарыўся i нiхто больш i не думаў спынiць судна, якое само па сабе выплывала ў мора.
А тут яшчэ i сам Лябро сказаў рыбаку:
- Кiнь, Вiяль?..
Усе зразумелi: на iх вачах адбываецца нешта дужа незвычайнае.
Дарэчы, i Лябро, i аднаногi гаварылi прыблiзна адным тонам, амаль аднолькавым голасам, i ў абодвух быў вiдавочны паўднёвы акцэнт.
Нават сам Лябро, лоб у якога пакрыўся кропелькамi поту, прыкмецiў у госця гэты акцэнт - i адкрыццё вельмi яго ўразiла.
Жуль рушыў да Лябро.
Тры крокi... Чатыры... Рух пляча, сцягна, рывок драўлянай нагi - увесь правы бок ягонай фiгуры неяк дзiўна ўздрыгваў, то падымаўся, то апускаўся...
- Прывiтанне, Аскар! - зноў пачуўся ягоны голас, якi можна было б назваць лагодным, нават вясёлым.
Лябро, застыўшы на месцы, бы статуя, не выпускаў з зубоў люлькi.
- Ты бачыш, я тут! - усмiхаўся Жуль.
- Хадземце да мяне, - ледзь вымавiў у адказ Лябро.
- Ты не хочаш быць са мною на "ты"?
Нi слова ў адказ. У горле ў Лябро захрас камяк. Люлька ў зубах дрыжала.
Жуль агледзеў Лябро з галавы да ног, памацаў рукою тканiну пiжамы, кiўнуў на пантофлi.
- А ты, я гляджу, позна ўстаеш! Яшчэ не адзеўся як след...
Здавалася, Лябро пачне зараз прасiць прабачэння.
- Нiчога!.. Нiчога!.. Гэй ты, карантыш! Але, ты, кухар! - крыкнуў аднаногi Марысу, гаспадару "Ноевага каўчэга", якi i праўда быў нiзкi ростам i хадзiў у белым кухарскiм халаце. - Скажы, каб мой куфар аднеслi да вас!.. I падрыхтуй мне найлепшы пакой!
Марыс зiрнуў на Лябро. Той кiўнуў галавою.
- Слухаю, пане...
- Жуль.
- Прабачце.
- Я сказаў, што мяне завуць Жуль... Скажы яму, Аскар, што мяне завуць Жуль.
- Яго завуць Жуль, - паслухмяна паўтарыў Лябро.
- Iдзеш, Аскар?
- Iду.
- У цябе, напэўна, вока не ў парадку? Ану, здымi на хвiлiнку акуляры, каб я мог паглядзець!
Лябро зняў акуляры, праўда, не адразу. Разгледзеўшы выбiтае вока, Жуль прысвiснуў, усё роўна як выказаў гэтым сваё захапленне ўбачаным:
- Нiшто сабе, га?.. У цябе адно вока, а ў мяне адна нага. Добрая кампанiя!
Ён узяў Лябро за руку, быццам старога сябра, i павёў яго, падскокваючы, да гатэля. Пры кожным кроку Лябро адчуваў рывок драўлянай нагi.
- Ведаеш, я спынiўся б лепш не ў цябе, а ў "Ноевым каўчэзе". Не люблю замiнаць людзям. Дый жонка ў цябе не надта памяркоўная. - Ягоны гучны голас быў адначасна i злы i насмешлiвы. - Я распытаў пра цябе на "Баклане"... Гэтая старая малпа расказала мне ўсё, што трэба...
Старою малпаю быў капiтан судна Батыст - Жуль празваў марака так, напэўна, таму, што яго загарэлы твар парос сiвым шчацiннем. Батыст нешта незадаволена буркнуў. Зiрнуць на яго Лябро не асмелiўся.
- Калi хочаш, можаш iм сказаць, каб яны паставiлi лодку на месца... Яна яшчэ нам спатрэбiцца... Палаўлю i я рыбку... Скажы iм! Ну, чаго ты чакаеш, га?
- Вiяль! - крыкнуў Лябро рыбаку. - Злавi лодку i пастаў на месца!
Па твары ў Лябро цёк пот. Акуляры ссунулiся ўнiз i блiшчалi на мокрым пераноссi.
- Трэба трошкi перакусiць, га?.. - запытаўся Жуль. - А мясцiны тут прыгожыя, нiчога не скажаш...
Дарога iшла ўгару - яны ўзбiралiся ўверх павольна i важка, бы надавалi гэтай хвiлiне ўрачысты характар.
Плошча. Рады эўкалiптаў з пяшчотнай лiстотаю. Маленькая жоўтая царква, падобная на цацачны дамок.
- Дзе тут твая хацiнка?.. Вось гэтая?.. Ты, я бачу, любiш герань... Паслухай, гэта не твая кабета на нас пазiрае?..
Панi Лябро, у бiгудзi, развешвала на другiм паверсе бялiзну.
- Дык праўда гэта, што яна ў цябе не надта памяркоўная?.. Будзе злаваць, калi мы замочым нашу сустрэчу шкляначкай беленькага?
У гэты момант пану Лябро, нягледзячы на яго пяцьдзесят гадоў, вялiкi рост i вагу, аўтарытэт багатага чалавека i былога мэра выспы, захацелася ўпасцi прылюдна на каленi i ўголас малiць: "Пашкадуйце!.."
Больш таго, ён ледзь не зрабiў яшчэ горш. Бо гатовы ўжо быў завыць: "Забiце мяне адразу ж!"
I не таму не зрабiў ён гэтага, што баяўся страцiць павагу людзей. Проста пан Лябро не ведаў ужо больш, дзе ён знаходзiцца, не валодаў нi целам сваiм, нi думкамi, проста госць трымаў яго за руку, абапiраўся на яго i паволi i ўладна цягнуў да чырвона-зялёнай тэрасы "Ноевага каўчэга".
- Ты, мабыць, часта сюды заходзiш, га?
Лябро адказваў, бы вучань настаўнiку:
- Некалькi разоў на дзень.
- Выпiваеш?
- Не... Трохi...
- Але зрэдку хоць напiваешся?
- Нiколi...
- А ў мяне бывае... Убачыш яшчэ... Толькi не бойся... Гэй, там ёсць хто-небудзь?
З гэтымi словамi Жуль падштурхнуў Лябро ў залу кавярнi, да бара, якi зiхацеў у змроку нiкелем.
З кухнi выйшла маладзенькая афiцыянтка. Яна яшчэ, мусiць, нiчога не ведала пра прыезд такога дзiўнага госця.
- Дзень добры, пан Лябро...
- А мяне завуць Жуль... Дай нам, крошка, пляшку беленькага... I што-небудзь паесцi...
Дзяўчына зiрнула на Лябро.
- Анчоўсы? - спыталася яна.
- Няхай будуць анчоўсы, - адказаў за Лябро Жуль. - Я бачу, Аскар iх любiць. Анчоўсы дык анчоўсы... Падай нам на тэрасу.
Ён сеў, цi, хутчэй, упаў у лазовае крэсла, выцягнуў драўляную нагу, выцер твар вялiкай чырвонай насоўкаю - горача было i яму.
Пасля доўга пляваўся, харкаў. Урэшце паднёс шклянку з вiном да вуснаў, паглядзеў яе на святло, уздыхнуў.
- Цяпер ужо лепш!.. За тваё здароўе, Аскар!.. Я заўсёды казаў, што калi-небудзь усё роўна знайду цябе... Пад страхам смерцi, памятаеш?.. А дзiўна ўсё ж такi... Я ж зусiм не ведаў, якi ты...
Ён зноў паглядзеў на Лябро - задаволены, нават шчаслiвы.
- А ты тлусцейшы за мяне... У мяне адны мускулы... - Ён напружыў бiцэпсы. - Памацай... Ну, не бойся... Я ж толькi i ведаў, што твае iмя ды прозвiшча, якiя ты напiсаў на шчытку. А ты не з тых людзей, пра якiх пiшуць газеты... Адзiн з сарака мiльёнаў французаў... Адгадай, як я цябе знайшоў. Ну, адгадай!..
- Не ведаю...
Хочучы ўлашчыць госця, Лябро змушана ўсмiхнуўся.
- Гэта ўсё твая дачка Iвона...
Лябро занепакоiўся яшчэ больш: як магла яго дачка...