- I болей нiчога? - спытаўся ахрыплы голас.
Пракуратар грукнуў чашаю, налiў сабе вiна. Ён апаражнiў яе да дна i загаварыў:
- Справа ў тым: хаця мы i не можам выявiць цяпер, прынамсi, якiх-небудзь прыхiльнiкаў альбо прадаўжальнiкаў, але нельга паручыцца, што iх няма зусiм, нельга.
Госць нахiлiў галаву i ўважлiва слухаў.
- I каб не здарылася якiх-небудзь сюрпрызаў, - працягваў пракуратар, - я прашу вас неадкладна i цiха прыбраць з зямлi целы ўсiх трох пакараных i пахаваць iх таемна, каб не засталося нi слыху нi дыху.
- Слухаю, iгемон, - сказаў госць i ўстаў. - Калi справа гэтакая складаная i адказная, дазвольце мне ехаць тэрмiнова.
- Не, прысядзьце, - Пiлат рухам рукi спынiў госця, - ёсць яшчэ два пытаннi. Другое - вашы вялiкiя заслугi на сама цяжкай пасадзе начальнiка сакрэтнае службы пры пракуратары Юдэi даюць мне прыемную магчымасць далажыць пра гэта ў Рыме.
Госцеў твар у гэты час паружавеў, ён устаў i пакланiўся пракуратару.
- Я толькi выконваю свой абавязак на iмператарскай службе!
- Але я хацеў бы папрасiць, каб вы, калi вам прапануюць перавод па службе адсюль з павышэннем, адмовiлiся i засталiся тут. Мне нiзавошта не хацелася б разлучацца з вамi. Няхай вас неяк iнакш узнагародзяць.
- Я шчаслiвы, што служу пад вашым кiраўнiцтвам, iгемон.
- Мне прыемна гэта. Цяпер трэцяе пытанне. Яно пра гэтага, як яго... Юду з Карыяфа.
Госць стрэльнуў у пракуратара сваiм адметным позiркам i адразу патушыў яго.
- Кажуць, што ён, - працягваў пракуратар цiшэй, - быццам бы атрымаў грошы за тое, што гэтак прыязна частаваў звар'яцелага фiлосафа.
- Атрымае, - цiха паправiў пракуратара Пiлата начальнiк сакрэтнае службы.
- Многа грошай?
- Гэтага нiхто не ведае, iгемон.
- Нават вы? - сваiм здзiўленнем iгемон пахвалiў.
- Нават я, - спакойна адказаў госць. - Але тое, што ён атрымае гэтыя грошы сёння вечарам, гэта я ведаю. Сёння яго выклiкаюць у палац да Каiфы.
- Ах, прагны стары з Карыяфа, - з усмешкаю сказаў пракуратар. - Ён жа стары?
- Пракуратар нiколi не памыляецца, але цяпер ён памылiўся, - ветлiва запярэчыў госць, - чалавек з Карыяфа малады.
- Праўда? Ахарактарызаваць яго можаце? Фанатык?
- Ды не, пракуратар.
- Ага. Яшчэ што-небудзь?
- Вельмi прыгожы.
- Яшчэ? Магчыма, мае да нечага вялiкую схiльнасць?
- Цяжка пра гэта даведацца ў такiм вялiкiм горадзе, пракуратар...
- Э, не, не, Афранiй! Не прымяншай сваiх заслуг.
- Ёсць у яго адна схiльнасць, пракуратар. - Госць на долю секунды прымоўк. - Ён прагны да грошай.
- Чым ён займаецца?
Афранiй паглядзеў угору, падумаў i адказаў:
- Ён працуе мянялам у лаўцы ў свайго сваяка.
- А, вунь яно што, - пракуратар замоўк, азiрнуўся, цi няма каго на балконе i потым цiха прамовiў: - Вось у чым справа - я маю звесткi, што яго сёння ноччу зарэжуць.
У гэты час госць не толькi кiнуў свой позiрк на пракуратара, але i затрымаў яго на iм, а потым адказаў:
- Вы, пракуратар, занадта добрае думкi пра мяне. Я, мабыць, не заслугоўваю, каб вы дакладвалi пра мяне. Я не маю гэтакiх звестак.
- Вы заслугоўваеце сама высокае ўзнагароды. Але звесткi такiя ёсць, адказаў пракуратар.
- Дазвольце мне пра гэта не гаварыць, бо яны выпадковыя, недакладныя i ненадзейныя. Але мне трэба ўсё прадбачыць. Гэтакая пасада ў мяне, а больш за ўсё я веру свайму прадчуванню, яно мяне нiколi не падманвала. Звесткi такiя, што хтосьцi з невядомых сяброў Га-Ноцры, абураны страшнаю здрадаю гэтага мянялы, змовiўся з сябрамi забiць яго ноччу, а грошы, атрыманыя за здраду, падкiнуць першасвятару з запiскай: "Вяртаю праклятыя грошы".
Болей сваiх нечаканых позiркаў начальнiк сакрэтнае службы на iгемона не накiроўваў, слухаў яго прымружана, а Пiлат працягваў:
- Уявiце, як прыемна будзе першасвятару ў святочную ноч атрымаць гэтакi падарунак?
- Вельмi непрыемна, - усмешлiва адказаў госць, - я нават думаю, пракуратар, што з-за гэтага атрымаецца вялiкi скандал.
- I я гэтак думаю. Таму i прашу вас заняцца гэтым, значыць, забяспечыць ахову Юды з Карыяфа.
- Загад iгемона будзе выкананы, - сказаў Афранiй, - але я павiнен супакоiць iгемона: зладзейскую задуму надзвычай цяжка выканаць. Гэта ж трэба падумаць толькi, - госць азiрнуўся i працягваў: - Высачыць чалавека, зарэзаць яго, ды яшчэ ведаць, колькi атрымаў, ды i грошы вярнуць Каiфу, i ўсё за адну ноч? Сённяшнюю?
- Як бы там нi было, яго зарэжуць сёння, - упарта паўтарыў Пiлат, - у мяне прадчуванне, гавару вам! Не было выпадку, каб прадчуванне мяне падманвала, сутарга сцяла пракуратараў твар, i ён коратка пацёр рукi.
- Слухаюся, - пакорлiва адказаў госць, устаў i раптам спытаўся сурова: Значыць, зарэжуць, iгемон?
- Зарэжуць, - адказаў Пiлат, - i спадзяванне толькi на вашу выключную здольнасць.
Госць паправiў папругу пад плашчом i сказаў:
- Гонар маю, жадаю здароўя i радасцi!
- Пачакайце, - цiха ўсклiкнуў Пiлат, - я зусiм забыў! Я ваш даўжнiк!..
Госць здзiвiўся:
- Праўда, пракуратар, вы мне нiчога не павiнны.
- Як гэта не павiнен! Калi я ўязджаў у Ершалаiм, памятаеце, натоўп жабракоў... я хацеў яшчэ грошы сыпануць iм, а ў мяне не было, i я ўзяў у вас.
- Пракуратар, гэта дробязь зусiм!
- I пра дробязь трэба памятаць.
Пiлат азiрнуўся, падняў плашч, якi ляжаў за iм на крэсле, узяў з-пад яго скураны мяшок i падаў госцю. Той узяў, схаваў пад плашч i пакланiўся.
- Я чакаю, - сказаў Пiлат, - даклада пра пахаванне, а таксама пра справу Юды з Карыяфа сёння ноччу, чуеце, Афранiй, сёння. Канвой атрымае каманду будзiць мяне, як толькi вы з'явiцеся. Я вас чакаю.
- Гонар маю, - сказаў начальнiк сакрэтнае службы, завярнуўся i выйшаў з балкона.
Пачуўся хруст мокрага пяску ў яго пад нагамi, потым пачуўся грукат ботаў па мармуры памiж iльвоў, потым знiклi яго ногi, тулава, i, нарэшце, знiк i башлык. I толькi цяпер пракуратар заўважыў, што няма сонца i пачалося змярканне.
Раздзел 26
ПАХАВАННЕ
Магчыма, гэтае змярканне i было прычынаю таго, што пракуратар перамянiўся з выгляду. Ён быццам пастарэў вiдавочна, згорбiўся, акрамя таго, зрабiўся нервовым. Адзiн раз ён нават азiрнуўся i чамусьцi скалануўся, паглядзеўшы на пустое крэсла, дзе ляжаў толькi плашч. Надыходзiла святочная ноч, вечаровыя ценi рабiлi сваю работу, i, мабыць, стомленаму пракуратару здалося, што хтосьцi сядзiць у незанятым крэсле. Пракуратар спалохаўся - крануў плашч, кiнуў яго, забегаў па балконе, падбягаў да стала, хапаўся за чашу, спыняўся i пачынаў раўнадушна глядзець на мазаiчную падлогу, нiбы спрабаваў прачытаць нешта напiсанае.
Сёння двойчы яго апаноўвала сумота. Ён пацiраў скроню, у якой ад ранiшняга болю застаўся толькi тупы, гнятлiвы ўспамiн. Пракуратар усё спрабаваў зразумець, што з'яўляецца прычынаю яго душэўных пакут. I ён хутка зразумеў гэта, але хацеў падмануць самога сябе. Цяпер ён разумеў, што ўдзень штосьцi незваротна страцiў, i цяпер страту гэтую ён хоча апраўдаць нейкiм дробным i нiкчэмным учынкам. Падман быў у тым, што пракуратар стараўся пераканаць сябе, быццам цяперашнi вечаровы загад не меней значны, чым ранiшнi прысуд. Але з гэтага нiчога не выходзiла.
На адным з паваротаў ён раптоўна спынiўся i свiснуў. У адказ на гэты свiст у прыцемку загрымеў густы сабачы брэх, i з саду выскачыў на балкон вялiзны, вастравухi, шэры сабака з аброжкам з пазалочанымi бляшкамi.
- Банга, Банга, - слаба крыкнуў пракуратар.
Сабака стаў на заднiя лапы, а пярэднiя паклаў на плечы гаспадару, ледзь не павалiўшы на падлогу, i лiзнуў яго ў шчаку. Пракуратар сеў у крэсла, Банга, высунуўшы язык i цяжка дыхаючы, лёг ля гаспадаровых ног, i радасць у сабачых вачах была ад таго, што скончылася навальнiца, адзiнае ў свеце, чаго баяўся бясстрашны сабака, а таксама ад таго, што ён тут, побач з тым чалавекам, якога любiць i паважае i лiчыць сама магутным ва ўсiм свеце, валадаром усiх людзей, дзякуючы якому i сябе самога сабака лiчыў iстотаю незвычайнаю, вышэйшаю i асаблiваю. Але пасля таго, як улёгся ля ног, хаця i не глядзеў на гаспадара, а глядзеў у змяркальны сад, сабака адразу зразумеў, што яго гаспадара спасцiгла бяда. Таму ён устаў, зайшоў збоку i пярэднiя лапы i галаву паклаў пракуратару на каленi, забрудзiўшы плашч мокрым пяском. Гэтым Банга, мабыць, хацеў суцешыць свайго гаспадара ў бядзе i запэўнiць, што ён застаецца з iм. Гэта ён iмкнуўся сказаць i позiркам скошаных на гаспадара вачэй, i наструненымi вушамi. Гэтак абодва яны, i сабака i чалавек, якiя любяць адзiн аднаго, сустрэлi святочную ноч на балконе.
Тым часам пракуратураў госць меў шмат клопату. З верхняе пляцоўкi перад балконам ён сышоў на наступную тэрасу саду, завярнуў направа i выйшаў да казармаў, якiя размяшчалiся на тэрыторыi палаца. У гэтых казармах i размяшчалiся тыя дзве кентурыi, якiя прыйшлi разам з пракуратарам на свята ў Ершалаiм, а гэтаксама таемная пракуратарава служба, якой камандаваў той самы госць. Госць пабыў у казармах нядоўга, не больш за дзесяць хвiлiн, у гэты час з варот казармы выехалi тры падводы, нагружаныя далакопным iнструментам i бочкаю з вадой. Падводы суправаджалi пятнаццаць чалавек у шэрых плашчах, конна. З гэтакiм суправаджэннем падводы выехалi з тэрыторыi палаца праз заднiя вароты, пакiравалi на захад, праз вароты ў гарадской сцяне выбралiся спачатку на Вiфлеемскую дарогу, прайшлi па ёй на поўнач да перакрыжавання ля Хеўронскiх варотаў i толькi тады рушылi па Яфскай дарозе, па якой удзень праходзiла шэсце з асуджанымi на пакаранне. У гэты час ужо сцямнела i над небакраем узыходзiў месяц.
Неўзабаве пасля таго, як паехалi вазы з канвоем, пакiнуў тэрыторыю палаца конна i пракуратараў госць, пераапрануты ў цёмны паношаны хiтон.
Госць накiраваўся не за горад, а ў горад. Праз нейкi час можна было ўбачыць, што ён пад'язджае да крэпасцi Антонiя, якая размяшчалася на поўначы i недалёка ад вялiкага палаца. У крэпасцi госць пабыў таксама нядоўга, а потым яго можна было ўбачыць у Нiжнiм Горадзе, на яго крывых i заблытаных пакручастых вулачках. Сюды госць ужо прыехаў верхам на муле.
Госць добра ведаў горад i вельмi хутка адшукаў патрэбную яму вулачку. Яна называлася Грэцкаю, бо на ёй размяшчалася некалькi грэцкiх крамак, у тым лiку i тая, у якой прадавалi дываны. Менавiта ля гэтае крамкi госць спынiў свайго мула, злез i прывязаў яго за колца ля варот. Крамка была ўжо замкнёная. Госць зайшоў праз варотцы, якiя былi побач з уваходам у крамку, i трапiў у невялiкi квадратны дворык, абстаўлены хлеўчукамi. Ён пакiраваў у двары за вугал i апынуўся ля мураванае тэрасы жылога дома, абвiтага плюшчом, агледзеўся. У домiку i ў хлявах было цёмна, агню яшчэ не запальвалi.
Госць цiха паклiкаў:
- Нiза!
У адказ зарыпелi дзверы, i ў вечаровых прыцемках на тэрасе паказалася маладая жанчына без пакрывала. Яна нахiлiлася над парэнчамi тэраскi, трывожна ўзiралася, спрабавала пазнаць, хто прыйшоў. Пазнала прышэльца, прыветна ўсмiхнулася яму, закiвала галавой, махнула рукою.
- Ты адна? - цiха па-грэцку спытаўся Афранiй.
- Адна, - шапнула жанчына на тэрасе. - Муж ранiцай паехаў у Кесарыю. - Тут жанчына азiрнулася на дзверы i дадала шэптам: - Але служанка дома. - I яна дала знак, што можна зайсцi.
Афранiй азiрнуўся i ступiў на мураваныя прыступкi. Пасля гэтага жанчына i ён знiклi ў домiку.
У гэтае жанчыны Афранiй пабыў зусiм мала, не болей чым пяць хвiлiн. Пасля гэтага ён пакiнуў домiк, спусцiўся з тэрасы, нiжэй насунуў на вочы башлык i выйшаў на вулiцу. У гэты час у дамах ужо запальвалi святло, перадсвяточнае стоўпатварэнне было яшчэ даволi вялiкае, i Афранiй на сваiм муле знiк у плынi пешаходаў i конных. Далейшы яго шлях нiкому невядомы.
Жанчына, якую назваў Афранiй Нiзаю, як толькi засталася адна, адразу ж пачала пераапранацца. Яна спяшалася. Але як нi цяжка было ёй адшукваць патрэбныя рэчы ў цемры, святла яна не запальвала i служанку не клiкала. Толькi пасля таго як сабралася i на галаве было цёмнае пакрывала, у домiку пачуўся яе голас:
- Калi будуць пытацца мяне, скажы, што пайшла ў госцi да Энанты.
Пачулася бурчанне старое служанкi ў цемры:
- Да Энанты? Ай, гэтая Энанта! Забаранiў жа муж хадзiць да яе! Зводня яна, твая Энанта! Вось скажу мужу...
- Ну, ну, ну, замоўкнi, - адазвалася Нiза i, як цень, выслiзнула з домiка.
Нiзiны сандалi загрукалi па плiтах у дворыку. Служанка незадаволена зачынiла дзверы на тэрасу. Нiза пакiнула свой дом.
У гэты самы час з другога завулка ў Нiжнiм Горадзе, завулка пакручастага, якi тэрасамi спускаўся да адной з гарадскiх сажалак, з варотцаў звычайнага домiка, якi глухой сцяной выходзiў у завулак, а вокнамi на двор, выйшаў малады чалавек з акуратна падстрыжанай барадой у белым чыстым кефi, якi падаў на плечы, у новым святочным блакiтным талiфе з кутасiкамi ўнiзе i новых рыпучых сандалях. Гарбаносы прыгажун, якi прыбраўся перад вялiкiм святам, iшоў бадзёра, абганяў мiнакоў, якiя спяшалiся дадому на святочную вячэру, глядзеў, як запальвалiся адно за адным вокны. Малады чалавек накiроўваўся па дарозе, якая вяла паўз базар да палаца першасвятара Каiфы, якi размяшчаўся ля падножжа храмавага ўзгорка.
Праз нейкi час можна было бачыць, як ён зайшоў у вароты Каiфавага двара, а крыху пазней - як ён выходзiў адтуль.
Пасля наведвання палаца, у якiм ужо палалi свяцiльнiкi i факелы, дзе панавала святочная мiтусня, малады чалавек пайшоў яшчэ весялей i заспяшаўся назад у Нiжнi Горад. На тым самым рагу, дзе вулiца ўлiвалася ў базарны пляц, у бурлiвасцi i штурханiне яго перагнала нейкай прытанцоўваючай хадой лёгкая жанчына ў чорным пакрывале, апушчаным на самыя вочы. Калi жанчына абганяла прыгажуна, яна на нейкае iмгненне адкiнула пакрывала, апякла позiркам, але не запаволiла кроку, а, наадварот, пайшла хутчэй, быццам хацела ўцячы ад таго, каго перагнала.
Малады чалавек не толькi заўважыў жанчыну, не, ён нават пазнаў яе, а пасля таго як пазнаў, здрыгануўся, недаўменна паглядзеў услед i адразу ж кiнуўся даганяць. Ён ледзь не збiў з ног нейкага мiнака са збаном у руках, дагнаў жанчыну, цяжка дыхаючы ад хвалявання, паклiкаў яе:
- Нiза!
Жанчына завярнулася, прымружылася, на твары ў яе адбiлася халодная незадаволенасць, i суха адказала па-грэцку:
- А, гэта ты, Юда? А я не адразу пазнала цябе. Але добра. У нас ёсць прыкмета, што той, каго не пазнаюць, будзе багатым...
Юда хваляваўся гэтак, што сэрца яго аж трапятала, як птушка пад чорным покрывам, Юда спытаўся перарывiстым шэптам, каб не чулi мiнакi:
- Куды ты iдзеш, Нiза?
- А навошта табе? - Нiза запаволiла хаду i звысоку глядзела на Юду.
У Юдавым голасе пачулася нейкая дзiцячая iнтанацыя, ён разгублена зашаптаў:
- Але як гэта?.. Мы ж дамовiлiся. Я хацеў зайсцi да цябе. Ты сказала, што ўвесь вечар будзеш дома...
- Ай, не, не, - капрызна адказала Нiза, адтапырыла нiжнюю губу, а Юду здалося, што яе твар, сама прыгожы твар ва ўсiм свеце, зрабiўся яшчэ прыгажэйшы, - мне стала сумна. У вас свята, а мне што рабiць? Сядзець i слухаць, як ты ўздыхаеш на тэрасе? I баяцца, што служанка пра ўсё раскажа мужу? Не, не, i я вырашыла пайсцi за горад паслухаць салаўёў.
- Як за горад? - спытаўся разгублена Юда. - Адна?
- Вядома, адна, - адказала Нiза.
- Дазволь мне суправаджаць цябе, - папрасiў Юда, задыхаючыся ад хвалявання.
У галаве ў яго затуманiлася, ён забыўся пра ўсё на свеце i з мальбою глядзеў у блакiтныя, а цяпер, здавалася, чорныя Нiзiны вочы. Нiза нiчога не адказала i пайшла шпарчэй.
- Чаму ты маўчыш, Нiза? - жаласна спытаўся Юда, параўняўшыся з ёй.
- А мне не будзе сумна з табою? - раптам спыталася Нiза i спынiлася.
Цяпер у галаве ў Юды зусiм зацьмiлася.
- Ну, добра, - злiтавалася нарэшце Нiза, - пойдзем.
- А куды, куды?
- Пачакай... зойдзем у гэты дворык i дамовiмся, а то я баюся, што ўбачыць хто-небудзь са знаёмых i потым скажуць, што я была з палюбоўнiкам на вулiцы.
I знiклi з базара Нiза i Юда. Яны шапталiся ў падваротнi нейкага двара.
- Iдзi ў маслiнны маёнтак, - шаптала Нiза, нацягваючы пакрывала на вочы i адварочваючыся ад нейкага чалавека, якi з вядром якраз заходзiў у двор, - у Гефсiманiю, за Кедрон, зразумеў?
- Ага, ага, ага.
- Я пайду першая, - працягвала Нiза, - а ты не бяжы ўслед, адстань. Калi пяройдзеш ручай... ты ведаеш, дзе грот?
- Ведаю, ведаю...
- Пройдзеш паўз маслiчны прэс угору i заварочвай да грота. Я буду там. Але не смей iсцi следам, май цярпенне, пачакай тут. - З гэтымi словамi Нiза выйшла з падваротнi, быццам i не была там, не гаварыла з Юдам.
Юда пастаяў нейкi час адзiн, спрабаваў ачомацца. Падумалася пра тое, як ён растлумачыць сваю адсутнасць на святочнай вячэры ў сваякоў. Юда стаяў i выдумляў, што схлусiць, але ад хвалявання нiчога не мог прыдумаць, а ногi самi мiжволi вынеслi яго з падваротнi.
Цяпер ён змянiў накiрунак, ён не iшоў у Нiжнi Горад, а завярнуў назад да Каiфавага палаца. Свята ўжо ўступiла ў горад. Вакол Юды ў вокнах ужо не толькi гарэла святло, але i чулiся галасы. Тыя, хто спазняўся, крычалi на вослiкаў, падганялi iх. Ногi самi неслi Юду, i ён не заўважыў, як паўз яго праляцелi страшныя замшэлыя вежы Антонiя, ён не чуў трубнага рыкання ў крэпасцi, не звярнуў нiякае ўвагi на конны рымскi патруль з факеламi, якi трывожным святлом асвятлiў яго дарогу.
Юда выйшаў з вежы, завярнуўся назад, угледзеў, што ў страшэннай вышынi над храмам запалiлiся два гiганцкiх пяцiсвеччы. Iх Юда разгледзеў слаба, яму здалося, што над Ершалаiмам запалiлi дзесяць фантастычных лампад, якiя супернiчалi са святлом адзiнае лампады, якая ўсё вышэй уставала над Ершалаiмам, - з поўняю.
Але зараз нiштэ не цiкавiла Юду, ён спяшаўся да Гефсiманскiх варотаў, яму хацелася хутчэй выйсцi з горада. Часам яму здавалася, што наперадзе, мiж постацей мiнакоў прытанцоўвае знаёмая постаць, вядзе яго следам. Але гэта быў падман - Юда разумеў, што Нiза намнога перагнала яго. Юда прабег паўз крамку мяняльшчыкаў, трапiў нарэшце ў Гефсiманскiя вароты. Ён гарэў ад нецярпення, але павiнен быў затрымацца. У горад уваходзiлi вярблюды, потым ехаў конны сiрыйскi патруль, якi Юда пракляў у думках...
Але ўсё канчаецца. Скончыўся i горад, нецярплiвы Юда быў ужо за гарадскою сцяной. Леваруч Юда ўбачыў маленькiя магiлкi, каля iх некалькi паласатых шатроў з багамольцамi. Юда перайшоў залiтую месячным святлом пыльную дарогу i накiраваўся да кедронскага ручая, каб перайсцi цераз яго. Вада цiха цурчала пад Юдавымi нагамi. Па каменьчыках ён пераскочыў на гефсiманскi бераг i з вялiкаю радасцю ўбачыў, што дарога ў садзе бязлюдная. Непадалёку вiдаць былi вароты маслiннага маёнтка.
Пасля душнага горада Юду ўразiў дурманны водар вясновае ночы. З саду цераз агароджу наплывала хваля паху мiрту i акацый з гефсiманскiх палян.