Не зважаючы на восеньскую сьцюжу, пад ранак кiмарнуў у сваёй ямцы-акопчыку i памкамузвода Мацюхiн. Не хацеў, а во не стрываў. Пасьля таго, як лейтэнанта Клiмоўскага аднесьлi ў тыл, ён цяпер камандаваў узводам. Лейтэнанту здорава не пашанцавала: асколак нямецкае мiны добра-такi крамзануў яго ўпоперак жывата, выпалi кiшкi, невядома, цi ўратуюць лейтэнанта i ў шпiталi. Летась Мацюхiн быў паранены ў жывот, але не асколкам - куляй, таксама натрываўся болю i страху, але неяк выкараскаўся ад кашчавай. Тады яму ўвогуле пашэнцiла, бо паранiла побач з дарогай, па якой якраз iшлi парожнiя машыны. Яго ўвалiлi ў кодаб, i праз гадзiну ён быў ужо ў санбаце. А калi вось так, з вываленымi кiшкамi, цягнуць цераз поле, штораз падаючы пад выбухамi...
Таму Мацюхiну трывожна i клопатна, усё трэба дагледзець самому, камандаваць узводам i бегаць па выклiках да начальства, дакладваць, апраўдвацца i слухаць нэрвовыя начальнiцкiя мацюгi. I, тым ня менш, стома перамагла неспакой i ўсе ягоныя клопаты, старэйшы сяржант задрамаў пад вiскат i выбухi мiнаў. Добра, побач ужо акапаўся малады ўвiшны аўтаматчык Казыра, памкамузвода загадаў яму назiраць i слухаць, спаць - нi-нi, нi ў якiм разе iначай бяда. Немцы таксама спрытныя ня толькi ўдзень, але i ўначы. За два гады вайны Мацюхiн нагледзеўся рознага.
Неўпрыцям заснуўшы, Мацюхiн адчуў сябе нiбыта дома, быццам ён задрамаў на прызьбе ў нейкай дзiўнай зьнямозе; можа, п'яны, i быццам суседзкая сьвiньня сваiм сьцюдзёным лычом тыкаецца ў ягонае плячо - цi ня хоча схапiць за яго зубамi. Ад непрыемнасьцi памкамузвода прачнуўся i адразу адчуў, што за плячо яго сапраўды хтось тузае - будзiць, цi што.
- Што такое?
- Гляньце, таварыш памкамузвод!..
У шэрым сьвiтальным небе над акопчыкам хiлiлася танклявая постаць Казыры, якi ўзiраўся, аднак, ня ў бок немцаў, а ў тыл, яўна там чымсь зацiкаўлены. Трываючы ранiшнюю дрыжаку ў целе, Мацюхiн прыўстаў на каленях i згледзеў непадалёк цёмны грувасткi абрыс аўтамабiля з коса настырчаным верхам; там жа цiха i стрымана варушылiся людзi.
- "Кацюша"?..
Мацюхiн усё зразумеў i цiха, сам сабе вылаяўся. То рыхтавалася да залпу рэактыўная "кацюша". I адкуль яе прынесла сюды? I чаму менавiта сюды, на гэты бугор, да ягоных аўтаматчыкаў?
- От цяпер зададуць немчуры! От зададуць! - радаваўся Казыра.
Iншыя байцы з блiжнiх ямак-акопчыкаў таксама, вiдаць, заiнтрыгаваныя нечаканым начным суседзтвам, павылазiлi на паверхню. Усе зь цiкавасьцю сачылi, як ля аўтамабiля стрымана варушылiся артылерысты, карпатлiва ладзячы свой знакамiты залп. "Чорт бы iх узяў зь iх залпам!" - нэрваваўся памкамузвода, якi ўжо ведаў кошт гэтых залпаў. Карысьць, хто ведае якая, за полем у тым ляску ня многа пабачыш, а клопату, глядзi, наробяць...
Мiж тым над полем i ляском, што ўжо зачарнеўся наперадзе, патроху пачало сьвiтаць. Праясьнела хмарнае неба ўгары, дзьмуў сьвежаваты вецер, вiдавочна зьбiралася на дождж. Памкамузвода ведаў, што калi папрацуюць "кацюшы", дык абавязкова пасыпле дождж. Урэшце там, ля машыны, мiтусьня нiбы прыцiхла, усё, здаецца, замерла, некалькi чалавек адбеглiся далей, за машыну, данесьлiся глухаватыя словы нейкай артылерыйскай каманды. I раптам над галовамi ў паветры рэзка вiскнула, загуло, засквiрчэла, агняныя хвасты ўдарылi ў зямлю за машынай, цераз галовы аўтаматчыкаў пырхнулi i зьнiклi ракеты. Воблака пылу i дыму, закруцiўшыся ў белай вiхуры, ахутала "кацюшу", частку акопчыкаў i пачало расплывацца па схiле пагорка. Яшчэ ня сьцiх гул у вушах, як там ужо закамандавалi - на гэты раз гучна, ня тоячыся, са злоснай рашучасьцю, да машыны кiнулiся людзi, хутка паўскоквалi на яе падножкi, i во яна праз рэшту ўзьнятага залпам пылу пасунулася з пагорка ўнiз да сяла. У той час наперадзе за полем i ляском грымотна загрукала - чарада раскацiстага працяглага рэха данеслася з далечынi.
- О, даець, о даець немчуры праклятай! - зьзяў маладым курносым тварам аўтаматчык Казыра. Iншыя таксама, павылазiўшы наверх цi пастаўшы ў акопчыках, з захапленьнем узiралiся ў незвычайнае вiдовiшча за полем, поўныя стрымана-страхавiтай салдацкай радасьцi. Адзiн толькi памкамузвода Мацюхiн, бы скамянелы, стаяў на каленях у неглыбокiм акопчыку i, як толькi за полем абарвалiся глухiя выбухi, закрычаў, што было моцы:
- Ва ўкрыцьцё! Ва ўкрыцьцё, такую вашу матары! Казыра, ты што...
Ён аж ускочыў на ногi, каб вылезьцi з акопчыка ды пазаганяць аўтаматчыкаў у iхныя схованкi. Ды не пасьпеў. Дзесь там, за ляском, шчоўкнуў адзiночны выбух цi стрэл, i ў небе рознагалоса завыла, заскуголiла... Ураз, адчуўшы небясьпеку, аўтаматчыкi, бы гарох па стале, сыпанулi ў свае акопчыкi. I неба закалацiлася, завыла, загрукацела... Першы залп нямецкiх шасьцiствольных мiнамётаў лёг трохi зь пералётам, блiжэй да сяла, другi - блiжэй да пагорка, а затым усё навокал перамяшалася ў суцэльным месiве выбухаў. Адныя рвалiся блiжэй, iншыя далей, увесь пагорак ператварыўся ў дымна-агняны вулкан, якi ўвiшна таўклi, капалi, пералапачвалi нямецкiя мiны. Так цягнулася доўга, здавалася, бясконца доўга. Аглушаны, засыпаны зямлёй, Мацюхiн курчыўся ў сваiм акопчыку, з жахам чакаючы, калi... Калi ж... Але тое "калi" ўсё не наставала, а выбухi таўклi, калацiлi зямлю, якая, здаецца, трэскалася, разломвалася на ўсю глыб, гiнучы сама i цягнучы за сабой пагiбель на ўсё астатняе.
Але во неяк пакрысе ацiшэла...
Мацюхiн засьцярожлiва выглянуў - сьпярша наперад у поле: цi не iдуць? Не, адтуль, здаецца, яшчэ не iшлi. Затым ён зiрнуў убок, на колiшнi ланцужок узводу аўтаматчыкаў, i ня ўбачыў яго. Увесь пагорак зеўраў ямiнамi-варонкамi, быў завалены глiнiстымi выварацiнамi, глыжы i зямля засыпалi ўсё навакольле, трава зьнiкла зусiм. Непадалёк пляската распласталася доўгая постаць Казыры, якi не пасьпеў дабегчы да свайго акопчыка. Галава i верхняя частка ягонага цела былi засыпаныя зямлёй, ногi таксама, толькi на абцасах не стаптаных яшчэ чаравiкаў паблiсквалi высьлiзганыя мэталёвыя касячкi.
Як яшчэ пацiшэла i ветрам пачало зганяць у бакi высока ўзьняты пыл, Мацюхiн вылез з акопчыка i пайшоў па пагорку. Трэба было палiчыць, што ў яго засталося ад учарашняга ўзвода аўтаматчыкаў...
ПАЛКАВОДЗЕЦ
Як вядома, кепская навiна ня ходзiць адна, за ёй бяжыць другая. Гэтая другая дагнала Палкаводца па дарозе ў гаспадарку Мельнiкава. У таго Мельнiкава не заладзiлася з самага пачатку, палкi не маглi адарвацца ад дняпроўскага берагу, суседзi здорава выскачылi наперад, на правым флангу ўзялi горад, за якi ўчора Палкаводца вiншаваў Галоўнакамандуючы. Але толькi Палкаводзец выехаў зь сяла, як з КП па рацыi перадалi: на правым флангу няўстойка, немцы контратакавалi буйнымi сiламi, адкiнулi пяхоту за рэчку. Палкаводзец паўзiраўся ў карту i загадаў паварочваць на ракадную дарогу - ехаць на правы фланг. Учуўшы новы загад, два ягоныя ад'ютанты, маладыя статныя палкоўнiкi, перадалi яго сыгналамi астатнiм машынам - бронетранспарцёру з аховай i крытай бартавой з трыбуналам, якiя заўжды суправаджалi Палкаводца. Уся невялiчкая калёна пачала таропка разварочвацца на разьбiтым, цесным i гразкiм прасёлку. У "вiлiсе" ўсе маўчалi. Маўчаў, сьцяўшы квадратныя скiвiцы, Палкаводзец, маўчалi ад'ютанты, прадчуваючы, што iх чакае. Ня выключана, што Палкаводзец хутка ўскочыць у самае пекла i жалезнай рукой... У ягонай жалезнай руцэ яны ўжо мелi магчымасьць пераканацца...
Куляючыся па выбоiнах, трохi разганяючыся на роўнядзi i выскокваючы на невысокiя, парослыя драбналесьсем пагоркi, "вiлiс", транспарцёр i бартавая кацiлiся насустрач недалёкай баявой калатнечы, якую ўжо не магло заглушыць i натужлiвае выцьцё iхных матораў, хутка стала чуваць, што бой грымеў побач, дзесь за ляском, дзе, як сьведчыла карта ў руках Палкаводца, сярод шырокага поплаву працякала крывуляка-рачулка. Хто мог падумаць, што нямецкiя танкi менавiта тут i ўдараць, - думаў Палкаводзец. Не хапала iм роўнядзi, цi што? Цi ўжо навучылiся ў нас, нашай азiяцкай кемлiвасьцi? Але ўдарылi менавiта тут, у гэтым зусiм мала здатным для таго месцы. I, як на бяду, фронт на гэтым участку аказаўся слабаваты, учора брыгаду Чарамiсiна перакiнулi ў цэнтар, на падмогу перадавому атраду; тут жа заставаўся адзiн супрацьтанкавы полк, i той, здаецца, разьмяшчаўся трохi правей. А пяхоце без падмацунку, вядома, прыйшлося ня соладка, i яна не стрывала. Такое яе прадвызначэньне на ўсякай вайне i ва ўсякай армii.
"Вiлiс" выскачыў на пясчаны пагорачак, парослы рэдкiм маладым сасоньнiчкам, i адразу ж рэзка кiнуўся ўбок, коламi з хрустам ломячы тыя сасонкi. Палкаводзец зьнячэўку вылаяўся, ледзьве пасьпеўшы ўхапiцца рукой у пальчатцы за мэталёвую дугу перад сабой. Аднак ён тут жа зразумеў, што лаяцца марна, усё правiльна. Па сасоньнiку ўжо джагалi чэргi, трэба было матаць назад або выскокваць i класьцiся долу. Палкаводзец i выскачыў. Трохi счакаў, а пасьля, прыгiнаючыся, выбег вышэй i апусьцiўся на сухi верасовы дол. Перад iм наперадзе разгортвалася шырокая панарама надрэчнага поплава i зь ёй - ганебнае вiдовiшча бязладнага драпу. Колькi ўжо за вайну даводзiлася назiраць Палкаводцу гэтую ганьбу, але прывыкнуць да яе ён ня мог i звычайна без ваганьня карыстаўся выпрабаваным сродкам. На ашаломленых, апанаваных страхам людзей можна было ўзьдзейнiчаць толькi яшчэ большым страхам з усiх страхаў, якiя мелiся ў распараджэньнi начальнiка. Наша пяхота бегла, уцякала да рэчкi, караскалася церазь яе берагi, некаторыя ўжо былi блiзка ад пагорка на гэтым беразе. На рачным беражку сярод лазьняку дымна палыхаў адзiн скасабочаны "студэбэкер", там запалохана мiтусiлiся людзi. Другi, аднак, выкараскаўся з тванi i з гарматай на прычэпе марудна поўз да пагорка. На ягонай падножцы стаяў чалавек у гiмнасьцёрцы, без шыняля, з абвязанай бiнтамi галавой. Цi не камандзiр супрацьтанкавай батарэi, - падумаў Палкаводзец. Той нешта крычаў, мабыць, паказваючы шафёру кiрунак. Ззаду, з-за ракi, з розных напрамкаў несьлiся трасiрныя чэргi, на рыкашэтах агнянымi пчоламi разьлятаючыся ў бакi. Палкаводзец, не азiрнуўшыся, кiнуў цераз плячо ахове: "Затрымаць!", i некалькi байцоў на чале са старэйшым сяржантам кiнулiся праз сасоньнiк з пагорка.
Пакуль тыя сарванымi галасамi спынялi пяхоту, Палкаводзец узiраўся ў поплаў i асаблiва далей, па той бок рэчкi, дзе зь ляска выпаўзалi сьветлажоўтыя нямецкiя танкi. Палкаводзец ужо сустракаўся зь iмi i ведаў, што гэта ён рашучымi дзеяньнямi свайго войска змусiў нямецкае камандаваньне перакiнуць iх з Афрыкi, дзеля якой яны i былi афарбаваныя ў колер пустынi. Але тут iм не пустыня, тут найчасьцей балоты. Раз-пораз яны бiлi з гарматаў па берагах ракi i па пехацiнцах па гэты бок. Ад выбухаў калацiўся пагорак...
Поруч i асаблiва ззаду за Палкаводцам з насьцярожаным выразам на тварах ляжала чалавек дзесяць з аховы, трошкi нiжэй прыбег i выцягся пад сасонкай старшыня вайсковага трыбуналу - франтавы маёр, скрозь абпярэзаны партупэямi i рамянямi, з фуражкай на галаве. За iм ужо расшпiльваў тоўстую сумку ягоны сакратар, малады чалавек у плашч-накiдцы. Той усё пазiраў на Палкаводца, пальцы яго дрыжэлi, i ён кепска спраўляўся з сумкай. Яны чакалi. Ужо ня першы раз яны выяжджалi з Палкаводцам i ведалi сваю справу. Тым болей, што гэта была iх праца, якую яны рабiлi, рызыкуючы ўласным жыцьцём. Блiзкiя два выбухi ў сасоньнiку змусiлi iх тыкнуцца галовамi ў дол, Палкаводзец жа на выбухi не адрэагаваў нiяк. Ён назiраў за тым, што адбываецца на поплаве.
Здаецца, байцы аховы ўсё ж затрымалi пярэднiх бегуноў i неўзабаве вывелi з сасоньнiку двух задыханых, перапалоханых пехацiнцаў з даўгiмi трохлiнейкамi i прымкнёнымi да iх штыхамi. Неяк выкараскаўшыся з-пад агню, уратаваўшыся ад нямецкiх танкаў, тыя, падобна, мала разумелi, што адбываецца, навошта яны спатрэбiлiся гэтаму камандзiру з суровым зацятым тварам. "Пачаму бяжалi? строга кiнуў Палкаводзец, нiшчачы позiркам абодвух - высокага i нiзенькага, амаль мiзэрнага салдацiка ў аблепленых тваньню абмотках. - Пачаму бяжалi?" Пехацiнцы ашалела дыхалi i маўчалi, тады Палкаводзец махнуў рукой - ня так iм, як камусь з аховы: "Здаць аружыя!"
Мабыць, то быў пэўны сыгнал, двое ў бушлатах з аховы вырвалi ў байцоў вiнтоўкi i люта штурханулi абодвух. Меншы адразу ўпаў, штось заякатаўшы, а большы пачаў бязглузда, спалохана мовiць: "Што, што?" З гэтым "што" iх i затаўклi ў сасоньнiчак, далей ад вачэй Палкаводца, адкуль яны ўжо не паказалiся.
Тым часам старэйшы сяржант з аховы прывёў да Палкаводца i афiцэра са "студэбэкера". Паранены, з абвязанай галавой, на сваю бяду ратуючы гармату, той перабраўся цераз рэчку, як яму, мабыць, здавалася, на выратоўчы пагорачак. То быў старэйшы лейтэнант з ордэнам Айчыннай вайны на грудзях i перакручанай дзягай, на якой матлялася, вiдаць, пустая ўжо кабура. Згледзеўшы Палкаводца, ён паспрабаваў аддаць рапарт:
- Таварыш камандуючы...
Палкаводзец перабiў яго тонам, ад якога зацiнала мову ня толькi ў камбатаў:
- Дзе батарэя?
- Батарэя загiнула, таварыш ка...
- Ах, загiнула? - зусiм ужо вызьверыўся Палкаводзец. - А чаму ты, гаўнюк, не загiнуў?
- Ды я...
- Дакумэнты!
Бруднымi ад тванi i сьвежай крывi рукамi старэйшы лейтэнант расшпiлiў гузiк гiмнасьцёркi i дастаў некалькi кнiжачак - афiцэрскае пасьведчаньне, партбiлет, рэчавую кнiжку. Iх у яго тут жа выхапiў старэйшы сяржант, перадаў трыбунальцам.
- Расстраляць! - халодна кiнуў Палкаводзец.
- Таварыш камандуючы!.. - сiпавата выгукнуў афiцэр i асекся - Палкаводзец ужо азiраў поплаў, а старэйшы сяржант ускiнуў да грудзей новенькi варанёны, з ражковым магазiнам ППС, якiя толькi што прыбылi на фронт i якiмi ў першую чаргу ўзброiлi ўчора ахову Палкаводца. Старэйшы сяржант адвёў камбата ў сасоньнiчак, дзе неўзабаве ляснуў нягучны адзiночны стрэл.
Старшыня трыбуналу i сакратар, мiж тым, лiхаманкава афармлялi пастанову. Шапка блянку судовага разгляду была ў iх нарыхтаваная загадзя, заставалася ўпiсаць канкрэтныя прозьвiшчы i штось дапасаваць адно да аднаго. Лежачы, маёр нахiлiўся блiжэй да сакратара, якi яму зачытаў: "Вайсковы трыбунал вайсковай часьцi нумар... у адкрытым паседжаньнi разгледзеў справу па абвiнавачаньню... Як яго там?"
- Старэйшага лейтэнанта Бязуглава, - падказаў маёр, зазiрнуўшы ў пасьведчаньне. - А таксама радавых Андрэева i Цявелька...
- Андрэева i Цявелька, - пiшучы, паўтарыў сакратар. - I прысудзiў памянёных да...
- Да вышэйшай меры пакараньня, - падказаў маёр.
- Прысуд... - вымавiў сакратар.
- ... Прыведзены ў выкананьне, - трывожна азiрнуўшыся, падказаў маёр. Ён, вiдаць па ўсiм, пачаў сьпяшацца: справы iхныя на гэтым месцы цi не канчалiся. Тым болей, што нямецкiя танкi, мабыць, падышлi ўжо да рачулкi - нешта дужа дрыжэла ўнiзе пагорка. У той час i сапраўды грымнула дужа блiзка - на верасок i хвойкi сыпанула зямлёй i пылам, абсыпала фуражку i плечы Палкаводца, паперы трыбунальцаў, якiя сакратар не пасьпеў засланiць. Энэргiчным рухам Палкаводзец страсянуў зь сябе пясок i ўскочыў.
- Ну, вы гатовыя там?
- Так точна! - ускочыў маёр.
- Усiм да машынаў! - кiнуў Палкаводзец i таропка падаўся з пагорка да свайго "вiлiса". За iм падхапiлiся трыбунальцы з байцамi аховы, усе дружна сыпанулi з хвойнiку да дарогi.
На тым месцы, дзе яны толькi што мясьцiлiся, застаўся стаптаны, абсыпаны пяском верасок ды дзьве кiнутыя з прымкнёнымi штыхамi драгункi. Здалёку праз гольле маладых сасонак праглядвала штось белае - цi ня бiнт на скрываўленай галаве няўдалага камбата. З поплаву даносiлася дружная стралянiна, мабыць, там усё ж ладзiлася якая-нiякая абарона.
Камандуючы навёў парадак - нямецкiя танкi тут не прайшлi.
ПАДОРАНАЕ ЖЫЦЬЦЁ
Бываюць у жыцьцi выпадкi, значэньне якiх праяўляецца не адразу, а спакваля, праз таўшчыню гадоў, i асэнсоўваецца на працягу ўсяго жыцьця. Некаторыя ж, што сьпярша здаюцца важнымi i значнымi, хутка, аднак, страчваюць тую значнасьць; iншыя набываюць яе праз гады. I толькi нешматлiкiя застаюцца нязьменнымi ў сваёй iмпэратыўнай каштоўнасьцi. Пра адзiн з такiх выпадкаў мне i хочацца распавесьцi, мiж iншым, больш чым праз паўстагодзьдзя, як ён адбыўся.
Тое здарылася ў часе мiнулай вайны, зiмой 1944 году, на Ўкраiне.
У цяжкiх баях Чырвонай Армii з вэрмахтам наша дывiзiя трапiла ў цяжкое становiшча, нямецкiя часткi нанесьлi ёй моцны контрудар, занялi некалькi сёлаў у тыле. Стварылася пагроза абкружэньня, што, вядома, было адной з найбольшых небясьпекаў у тую вайну. Я быў паранены ў нагу i ня мог хадзiць. Ноччу нас, некалькiх параненых, спрабавалi вывезьцi на бранi танкаў, але дарога ў тыл аказалася заблякаванай. У нейкiм сяле параненых сьцягнулi з танкаў i перанесьлi ў сялянскiя хаты. Танкi пайшлi далей. На прарыў.
Мы засталiся адны, без прыкрыцьця i аховы, у незразумелых, заблытаных абставiнах.
Спакутаваны ад сьцюжы i болю, я неяк ускараскаўся на хiсткi драўляны ложак, на якiм ужо нехта ляжаў. Рукi намацалi побач штось мокрае, але я не зьвярнуў на тое ўвагi i хутка заснуў. Здавалася, толькi заснуў, як тут жа спахапiўся, ахоплены зьнянацкавай трывогай. На двары ўжо вiднела, быў ранак, аднекуль чулiся стрэлы, нават крыкi, хтось палахлiва прабег за вакном па вулiцы. Я прыўзьняўся на ложку, першы раз зiрнуўшы на таго, з кiм прабыў ноч. I нават скалануўся ад спалоху: гэта быў нямецкi афiцэр. Але ён ня кратаўся, крысьсе ягонага шыняля былi залiтыя крывёй, мабыць, ён сканаў уначы, яшчэ да майго прыходу. У хаце болей нiкога не было, параненыя ўжо разьбеглiся. За вакном, было чуваць, праскакала фурманка, адразу ж за ёй у паветры замiльгацелi чэргi трасiрных куляў. З другога канца ў сяло ўваходзiлi немцы.
Заставацца ў хаце было небясьпечна, трэба было неяк ратавацца, але аднанож я ня мог далёка ўцячы. Хапаючыся рукамi за лаўкi i сьцены, я пакульгаў у сенцы. Тут было цемнавата, у адным кутку валялiся нейкiя абрэзкi дошак, у другiм, каля самых дзьвярэй, была зладкаваная невысокая, да калена, дашчатая загародка, даверху насыпаная бульбай. Я выняў з кабуры пiсталет i прылёг на бульбу. У шчылiну прачыненых дзьвярэй была вiдаць частка асьнежанага падворку, весьнiчкi з вулiцы. Сельская вулiца ўжо зусiм апусьцела, здаля, можа, з канца сяла, даляталi стрэлы, значыць, нашы зь яго ўцяклi, - падумаў я. Неўзабаве тут павiнны паявiцца немцы.
Мiж тым, зусiм разьвiднела, настаў сонечны марозны ранак. Над стрэхамi ўзьнялося сонца, i падворак ярка асьвяцiлi сонечныя промнi. Я ляжаў зь пiсталетам у руцэ i чакаў. Чаго толькi чакаў, i на што спадзяваўся? Чакаў, можа, свае пагiбелi? Таму што абаранiць сваё жыцьцё з васьмю патронамi ў магазiне было марнай спадзёўкай. I я падрыхтаваўся да пагiбелi. Толькi трываў час. Чакаў.
Зрэшты, доўга чакаць не давялося. Вiдаць было ў шчылiну, як па вулiцы прабегла група нямецкiх салдатаў, яны раз за разам стралялi кудысьцi зь вiнтовак. Пасьля паявiлася iншая група. Гэтыя iшлi спакайней, штось гаманiлi i не стралялi. Але во ад тае групы аддзялiўся адзiн - высокi салдат у караткаватым шынялi з аўтаматам на грудзях i, збочыўшы ў мой падворак, скiраваў да дзьвярэй. Я ўзьвёў курок i наставiў пiсталет на дзьверы. Немец крочыў таропка, трошкi прыжмурваючы вочы пад шкельцамi акуляраў у чорнай мэталёвай аправе. Ягонае падбародзьдзе было ў цёмным шчацiньнi, на галаве, насунутая брыльком на лоб, сядзела зiмовая шапка. Адной рукой ён рашуча адчынiў мае дзьверы i са сьветлага падворку зiрнуў мне ў твар. Пiсталет мой быў скiраваны ў ягоныя грудзi, палец ляжаў на спускавым курку. У кожны момант я быў гатовы стрэлiць. Але ня стрэлiў - штосьцi стрымала мяне ад стрэлу. Не адчуваньне небясьпекi, не натуральная патрэба самазахаваньня - дзесь у глыбiнi сьвядомасьцi рашучасьць мая сама па сабе нэўтралiзавалася. Зноў я чакаў. Немец, каб стрэлiць, павiнны быў перахапiць на грудзях аўтамат: але ягоная правая рука ляжала на клямцы дзьвярэй. У ягоным позiрку пад шкельцамi акуляраў не адбiлася нiчога - нi зьдзiўленьня, анi спалоху, i, мабыць, тое i ўтрымала мяне ад стрэлу. Здаецца, асьлеплены ранiшнiм сонцам, ён мяне ня згледзеў, а ў мяне не хапiла згубнай рашучасьцi цiснуць курок. Усё тое заняло ня болей за сэкунду, як з вулiцы пачуўся крык - здаецца, немца паклiкалi. I, выпусьцiўшы клямку дзьвярэй, ён павярнуўся да мяне плячыма, хутка пайшоў за камарадамi. Я з палёгкай уздыхнуў. Ведама, радавацца было яшчэ рана, але першая небясьпека ўсё ж мiнулася.