— Навешаў я раз добры такі кукан шчупачкоў i прычапіў за кармой. Дык што ты думаеш? Усе паўцякалі праз горла найбольшага...
Госць у тон яму дадае:
— А найбольшы, раней чым таксама ўцячы, крыкнуў: «Хадзяін, вазьміце вяровачку!» I тады ўжо нырнуў.
Бяззубы мясцовы рыбак, што сядзіць на вёслах, ажно адкінуўся назад,— смяецца ціхім, справядлівым рогатам.
Адзін сынок, дый той у горадзе. Летам старому бацьку яшчэ сяк-так — на сонцы пасядзіць, карову папасе. A зімой занясло двор снегам — роўна ca студняй. Рэдка хто зойдзе, сядзіш адзін, як воўк.
У кухні, дзе цяплей, на стале мармыча рэпрадуктар. Дзед ляжыць на печы і слухае. Перадаюць нейкую казачку для дзяцей. Разышліся ў тым радыё раптам сабакі брахаць, гусі гегаць, куры кудахкаць... Дзед ведае — гэта артысты. Рагоча да слёз:
— А каб на вас нечага, каб на вас!..
I ўсё цяплей на душы.
Рыбакі вярнуліся з начнога лову. Стомленыя, няголеныя, вялыя, яны чакаюць каля рыбгасаўскага магазіна; хутка павінны прывезці хлеб. Возьмуць i пойдуць дахаты, у недалёкую вёску.
У магазіне дачніцы купляюць капчоную сяляву. Спынілася праезджая легкавая машына. Яшчэ адна дама ўзяла. Пакаштавала:
— Ах, любата!.. Дайце яшчэ кілаграм.
І ўсміхнулася да рыбакоў, якія бліжэй за парогам:
— Гэта я мужу, ён у нас мяса не есць.
Малады, загарэлы рыбак, прыгажун,— нібы знаёмы з дамачкай, нібы нават бачыў таго яе мужа:
— А чаго ж ён у вас так i тоўсты?
— Ну што вы, таварыш, ён хворы.
— Цукровая хвароба,— спачувальна ўздыхае хлапчына.
Харошы і здаровы, грубаваты рогат.
Заслужаны чалавек прыехаў у родную вёску.
Спраўная, хітраватая маладзічка, пляменніца, просіць у яго за малодшага брата. Сяк-так закончыў вячэрнюю школу, валочыцца толькі.
— Каб гэта яго, дзядзька Валодзя, у фельчарскую хоць?..
Вядома, дзядзька — абы захацеў — прапіхне.
Ды ён вось абедае i расказвае Ганначцы прытчу:
— Сабраліся раз яўрэі, мужчыны, i вырашылі добра выпіць на свае кучкі. Каб танней абышлося, надумаліся прыкаціць у сінагогу бочку i кожны раз, прыходзячы маліцца, прыносіць кожны па шклянцы віна. Вось і падумаў адзін бедны Янкель: «А што там вельмі пазначыцца, калі я ўлію адну-другую шкляначку вады?» I стаў прыносіць ваду. Прыйшлі тым часам кучкі, адкрылі хлопцы бочку, а там — адна вада!.. Ты мяне зразумела?
Відаць, зразумела. Маўчыць.
У перапоўненым вясковым клубе — таварыскі суд. Злавілі самагоншчыка.
Худы, насаты дзядзька, па мянушцы Албанец, сядзіць збоку, у якасці падсуднага. Старшыня суда — п'яніца-брыгадзір; члены суда — сябры падсуднага па чарцы — участковы i бухгалтар.
— Адказчык, вы давяраеце складу суда?
Ківок галавой i невыразнае:
— Угу.
У зале — выбух рогату.
Пасля бухгалтер просіць:
— Таварыш старшыня суда, можна задаць адказчыку пытанне?
— Можна,— з не меншай важнасцю адказвае брыгадзір.
— Адказчык Піліповіч,— урачыста звяртаецца бухгалтер да Албанца,— скажыце суду, дзе вы ўзялі апарат?
У зале — зноў выбух рогату. Хто чуў, а хто i сам бачыў, як пазаўчора адказчык з членам суда, гэтым самым бухгалтарам, адвозілі на хутар усю самагонную тэхніку.
Прыгавор: Піліповічу— найвышэйшая мера — дзесяць рублёў штрафу.
Абедалі ў Албанца.
Суд — па форме.
Скупому, калі ён быў яшчэ пастушком, дакучалі на пашы: «Дай дзічкі ўкусіць!..» I не даваў. А кавалерам быўшы, выйдзе з дому на вуліцу з кветкай. Вахлак, а вяргіню трымае, Аднойчы суседняя дзеўка, каб трохі разварушыць яго, схапіла гэтую кветку, дык ён ажно кінуўся біцца: «Аддай!..»
Спакойны, целюкаваты дзядзька, які вярнуўся з вайны паранены ды з ордэнам i медалямі, расказвае ў гасцях:
— Перакусіў я ў Міры, еду дахаты лежачы. I здаецца, што гэта Масква, а я з бальніцы выпісаны, іду сабе па вуліцы, прадукты на дарогу палучаць...
Вуліца доўгая, доўгая, доўгая!.. А потым конюх штурхае: «Уставай, завала п'яная, а то з возам у адрыну закачу!..»
Бабка з кошыкам. Кошык абвязаны.
Малады зладзяйчук пільнаваў яе на вакзале, сесці ёй памог, a толькі цягнік крануўся — выхапіў кошык i пабег.
Паўза.
Потым з акна паказалася бабка:
— Еж, еж на здароўе, сынок!
У кошыку быў хрэн. Не цёрты, карэньчыкі.
Таўкачаваты дзяцюк з багатай хаты. Гадоў пад сорак, а яшчэ ўсё кавалер. Многа сватаўся, скрозь адмаўлялі. Нарэшце адна згадзілася, але... адмовіўся ён сам.
— Чаму?
— Дурная. Бо за мяне адразу йдзе.
Калгасны брыгадзір расказвае, пасварыўшыся з гультаём, што вельмі доўга запрагаў:
— Быў такі парабак у папа, што сам ніколі не ўставаў, а поп яго будзіў. А неяк сам устаў. «А мой жа ты Зміцерка!» — узрадаваўся поп. А той: «Нічога, бацюшка, я сваё нацягну абуванейкам!..»
Стары вясковы байдун, што любіць кнігі, расказвае:
— Ішлі раз Пушкін, Лермантаў i яшчэ адзін, каб паглядзець, каб было пра што пісаць. А насустрач ім едзе цар Петр (не Пётр, а Петр) i Сталыпін. Сталыпін кажа: «Давай спытаемся, чаму таўстадумы пехатой ідуць».— «Лепш ты ix не чапай»,— кажа Петр. А Сталыпін не вытрываў i спытаўся. Дык Пушкін кажа яму: «Бо цар усіх аслоў саноўнікамі парабіў, няма на кім ездзіць». А Петр Сталыпіну: «А што, маць тваю, не казаў — не чапай!..»
— Нажыў я, браце, напільнік!..— кажа пра сваю бабу дзядзька. Худы, падчапісты, шапялявы.
— Чаму ж напільнік, а не рашпіль? — пытаецца другі, чырванашчокі рагатун.
— Зуб у яе мяльчэйшы, усё бярэ.
Вясковыя начлежнікі ў гарадскога земляка, што частуе ix вельмі ж, падла, па-панску:
— Добра з дарогі чаю папіць...
Гэта — адзін. А другі, не менш сур'ёзна:
— Дзіва што! Чай — гэта ж самая лепшая пішч!..
П'яны нарачанскі рыбак расказвае пра зяця-крамніка, што ён—баязлівец. Ішоў па лесе з грашыма, запынілі «нейкія смаркачы», напалохалі — аддаў, а сам цяпер захварэў на сухоты.
— Які ж ты пасля гэтага беларус? — абураецца цесць перад выпадковымі слухачамі.— Даруйце маю няскромнасць i дурату, але, як быўшы ў разведцы мікалаеўскай арміі, я лічу, што мясцовы наш беларус павінен быць такі. З куста гавораць: «Я воўк, я цябе з'ем».
А ён павінен адказаць: «Калі ты воўк, дык я леў, і я не баюся цябе!..» А то што!..
Студэнты праходзяць у клініцы практыку. Хворым не вельмі падабаецца быць аб'ектамі назіранняў. Раз, другі, і нарэшце старому абрыдзела. Разбурчаўся перад урачом:
— Глядзець — няхай сабе глядзяць, а свае гіяграфіі больш расказваць не буду!..
На сямейным застоллі малады гасладар, вясёлы калгасны шафёр, расказвае гасцям пра свае пчолы:
— Паабсякаюць яны трутням крылы — ляжаць тыя ўхаджоры, як збанкі. А раней як ж а ix хораша запрашалі туды!.. От дзе, браточкі, наша мужчынская доля!..
Стары рыбак, пад чаркай, раіць маладому дачніку:
— Калі, не дай бог, што здарыцца, дык не бяры ты, браток, удавы. Ведае яна, зараза, усе ходы і выхады!.. Бяры лепш зноў маладую.
Старшыні калгасаў у раённай цырульні. Адзін сядзіць ужо намылены, другі чакае чаргі.
Намылены:
— Федзьку Капусніка мы вывучылі на баяніста.
З чаргі:
— Ну i колькі ж ён вам дае на сто гектараў ворыва?
Дама-ўрач, прыкметна закаханая сама ў сябе, вальсуе ў доме адпачынку, лёгка i важна носячы вакол кавалера свой здаровы, выдатна вядомы ёй арганізм.
Хлопец танцуе не толькі культурна, але і скульптурна,— без усякага выразу твару, з аднастайна i нудна правільнымі рухамі. Так будуць весяліцца робаты?
Стары яўрэй, кравец у майстэрні, заваленай маладымі порткамі, якія хочуць стаць вузейшымі і — як мага хутчэй.
— Вы ведаеце, што такое мода? Вазьміце бочку i кладзіце туды порткi — год, два, тры... А потым, калі яна ўжо будзе поўная, перавярніце бочку i даставайце порткі — год, два, тры...
У Доме творчасці. Маладая сястра-гаспадыня сустрэла пажылога пісьменніка, што вярнуўся з праходкі па лесе:
— А да вас, Іван Анатольевіч, прыязджалі нейкія маладыя людзі. Машыка нумар ЖТ 89-62.
— А хто яны, вы не спыталіся? Не? Ах, Зіна, Зіна, як тут у вас не пазнаць, што муж — шафёр?..
Калі знялі рэдактара газеты, сакратар — таварыш рухавы ды з паслухмянай усмешачкай — тры дні хадзіў на працу ў новым гарнітуры, повен затоенай, хвалюючай надзеі...
Пасля надзеў старэйшы гарнітур i... радасна сустрэў новае начальства.
На скверы, каля газетнай вітрыны, вясковы дзяцюк чытае, стоячы, нейкі артыкул i ціха — каб лягчэй чыталася — рыпае на гармоніку вальс.
Загадчык базы, пакуль папаўся на недастачы, закладваўся з жонкай, хто з ix з'есць больш шакаладных цукерак.
Гаворка пра гэта ідзе на судзе.
Мешчанін, які «ўмее жыць». Поўны буфет бутэлек i закусак. Частye з паузамі:
— Можа яшчэ адкрыем гэтую кансерву?..
Еж, значыцца, i адчувай: усё гэта — грошы.
Пасля вайны ў адным з райцэнтраў і гасцініца, і чайная — усё было напісана на шыльдах у двукоссі.
Гаваркая, прыемная гаспадынька, палячы раненька ў печы, расказвае праезджаму начлежніку:
— Пляменніца мая, Анюта, сястрына дачка, у вайну была ў Германіі. Вывезлі ix, усю сям'ю... Потым амерыканцы ix аслабанілі. I Анюта ледзь не выйшла, кажа, за аднаго француза. Таксама вывезены быў, толькi што з Францыi... Цяпер ужо Анюта замужам. I чалавек, здаецца, нішто сабе, i дзеткі харошыя. А яна ўсё шкадуе, што за таго свайго Жана не выйшла. Ніхто, кажа, не ўмее так хораша ўхаджваць, як французы... Можа быць.
Кавалер з другое вёскі, каб паказаць сябе, насыпаў у кішэню портак дробязі. Скача польку са звонам.
А падшыванцы бегаюць, хіхікаюць, крычаць;
— Дзядзька, дай цвік!
— У Miкалаеўшчыне, браце, i бабы баявыя,— успамінае дзядзька.— Неяк там нашы мужчыны ішлі ды прылеглі над Нёманам адпачыць. іхнія бабы раку з таго боку ўброд пераходзілі. Пападнімаліся, вядома. А наш Сёмка Самусік — аж вылупіўся, так глядзіць. I сораму няма, нібы блазнюк. Адна, што першая ішла, выйшла на бераг — ледзь не да самага пупа паднятая.
— Ну што,— пытаецца ў Самусіка,— як, хараша?
— Ого,— кажа ён,— яшчэ як хараша!
А тая павярнулася кругом:
— Дык на яшчэ i барыша!..
Шафёры сумуюць на ганку райвыканкома. Гарачыня. Начальства пакуль што нікуды не едзе — нарада. Лена перабрэхваюцца, мала рагочуць.
Вось грукоча брукам на матацыкле нейкі хлопец або, можа, і дзед... Не пазнаць — даўно не голены, ледзь не да самых вачэй абвязаны хусткай. Ленае слова самага веселуна:
— Гэты ўжо, хлопцы, лішняга слова не скажа.
I вялыя ўсмешкі.
Вясёлы дзядзька, калгаснік:
— Калісьці маці мая ішла замуж, дык не магла дастаць панчох пад вянец. Паперы накруціла беленькай у хадакі... Спадніца доўгая — яно i не відаць, як там вышэй. А цяпер у аднаго мяне тры дзеўкі модныя. Дальбог, братко, мяхі старым капронам завязваю!..
— Яшчэ пасля вайны, як толькі калгасы арганізоўвалі, быў у нас конік Аршын. Збракавалі яго потым і прадалі на беражэнскія хутары. Аднаасобніку. Дык ён назад уцякаў, у калгас. Дзядзька, што купіў,— верхам на суседскага каня i наўздагон. Пёр, пёр наш Аршын, а потым, хлопчыкі,— брык! — і інфаркт! Ca страху, што трэба вяртацца на хугар. Caз-на-цяль-ны!..
Пра прымака, які ўзяў у хаце ўладу:
— Учора купалі яго. Жонка шаруе плечы, цешча грэе каля грубы споднікі, а цётка стаіць каля дзвярэй, каб дзеці холаду не напусцілі...
Мужчыны-калгаснікі на вячорках.
— Лось, казалі, ішоў цераз поле. Падвечар. З-за Грыбавага хутара і проста загуменнем...
— Які табе лось! Гэта ж Аўдоля барану калгасную ўкрала ды тарабаніла на сабе!..
Назаўтра пасля вяселля ў свёкра пытаюцца:
— Ну, як нявестка?
— Дай бог усім добрым, ого!..
Усе рагочуць.
Сталічны тэатр на гастролях у глыбінным калгасе.
У час спектакля нейкі дзядзька ўсё ўставаў,— устане, пастаіць, зноў сядзе, пачакаўшы, зноў устаў...
Усхваляваны рэжысёр спектакля падышоў на пальчыках i шэптам спытаўся:
— Што, дзядзька, падабаецца?
— Не, проста задніца забалела.
Грандыёзная дама, што пабывала ў адказнай замежнай камандзіроўцы, дакладвае з трыбуны пра сваё падарожжа. На выдатным узроўні спеласці:
— Пасля, таварышы, мы паехалі глядзець Елісейскія палі. Факт застаецца фактам — яны даволі прыгожыя... А вось амерыканскія цукеркі і торты—зусім, таварышы, не смачныя, i гэта — факт...
Муж у хоры, а жонка ў танцавальнай трупе ансамбля. Сёння зноў пасварыліся, ды так, што яна аж не спала, прыйшла заплаканая, як ніколі дагэтуль. А тут адказны канцэрт!..
Хормайстар i балетмайстар разбіраюць справу. Асабліва абураецца другі:
— Праз гадзіну ёй выступаць. Што — яна зможа мне сёння забяспечыць належную усмешку?!.
Два работнікі Акадэміі навук, суседзі па дачах, сварацца за градкі. Сварка ідзе на высокім інтэлектуальным узроўні. Па дапаможніках.
— У вас, магчыма, ёсць нават Даль?
— А што ж вы думалі — няма?
— Ну, дык ідзіце паглядзіце там на літару «г». Адно слова. Яно вас датычыць!.. Яно адпавядае вашай гнюснай сутнасці!..
У пуставатым вакзальным рэстаране джазгае аркестр. Барадаты, абшарпаны аматар класікі не вытрываў, крычыць з-за століка:
— Не наганяй на душу таямнічы змрок — іграй Чайкоўскага!
Таварыш, якога ўжо трыццаць год кідаюць то на дзёгаць, то на оперу, усюды разбіраецца аднолькава. Але ж усюды кіруе. Цяпер, кіруючы выхаваннем будучых жывапісцаў ды графікаў, прыехаў праверыць, як паводзяць сябе студэнты-мастакі на летняй практыцы.
— Чаго сядзіце тут, а не рысуеце?
— Натуршчыкаў чакаем, Аляксей Міхайлавіч.
Суровы, важны позірк з-пад капронавага капелюша:
— Ну дык пакуль што рысуйце фон!..
Вусаты, салідны дзядзька, калгаснік, хваліцца прыезджаму інжынеру:
— Мой пляменнік таксама ў Мінску вялікі чалавек: іграе ў оперным тэатры на трубе нумар адзін.
Рэдактар забракаваў фальклорны зборнік з-за прадмовы, дзе гаварылася, што і да Кастрычніцкай рэвалюцыі нашы фалькларысты мелі пэўныя поспехі.
— Як гэта так! — абурыўся «падкаваны» таварыш.
Калі ж яму падсунулі, як прыклад, Шэйна i Карскага, гэта яму «нічога не сказала». Свае рашэнне ён абгрунтаваў:
— Талстой, Леў Мікалаевіч,— вялікі пісьменнік? Бясспрэчна, вялікі. Але ж мы гэтага не падкрэсліваем.
Артыстка i на пляжы іграе — выконвае ролю прыгожа, пяшчотна адпачываючай. Пачне ў ваду заходзіць — проста танец німфы па каменьчыках!..
Атрымаўшы званне заслужанай, яна пакінула свайго старога мужа, рэжысёра.
Матылёк выпырхнуў, а кокан недзе застаўся.
Стары прадавец у кніжна-газетным кіёску ніяк не можа знайсці фота кіназоркi, якое просяць дзве школьніцы. Пачынае ix далікатненька адгаворваць: