— Мір табе, чужынец, — сказаў абат. — Мы ўсе, ты бачыш гэта, вельмі ўзрушаныя тымі знакамі тваёй прыязнасці да нас, што ты выказваў, але ці добра ты разумееш, якой жахлівай небяспецы сябе аддаеш?
— Я не баюся праказы.
Прыціхлы натоўп быў, як і брат Роз, уражаны гэтым нізкім глухім голасам, які гучаў так дзіўна, бясспрэчна, таму, што чужынец гаварыў сцяўшы зубы. Збянтэжаны гэтым голасам і ўзрушаны высакароднасцю адказу, абат збег па драўляных сходах, рэзка адчыніў дзверы і апынуўся перад незнаёмым. Той упаў перад ім ніц, потым схапіў ягоныя рукі і асыпаў іх пацалункамі.
— Устань, брат мой, — вымавіў абат, спрабуючы вызваліцца. — Я бласлаўляю пачуццё, якое цябе натхняе. Мне проста вельмі хацелася наблізіцца да цябе, але гэта мая слабасць. Паглядзі на мяне лепей. Паглядзі на няшчасных, якія стаяць вакол цябе, і падумай, якую цану ты рызыкуеш заплаціць за праяўленне тваіх высокіх пачуццяў.
Незнаёмы з хвіліну ўглядаўся ў ільвіныя рысы абата, яго расплылы на ўвесь твар нос, потым павольна агледзеў пракажоных, якія паўколам абступілі яго. За выключэннем малых дзяцей тут цяжка было знайсці сапраўды чалавечы твар. Узрушанасць, як часта казаў лекар, робіць гэтых гратэскных істот пачварнымі. Але словы, прадыктаваныя абату абавязкам, насуперак яго ўласным памкненням, выклікалі ў пракажоных трывогу і гнеў. Натоўп інстынктыўна паўстаў супраць перашкод, якія ставіліся перад святым у выкананні яго місіі. Пракажоныя, з іх аголенымі хваробай нервамі, не цярпелі, калі нешта рабілася ім насуперак, і роспач ператварыла натоўп у жудасную зграю, у якой напоўніцу праявіліся характары жывёлін, аблічча якіх насілі з ласкі Яе Вялікасці Праказы ўсе яе падданыя: горыч «ільвоў» вылілася ў мармытанне, якое нагадвала прыглушаны рык, свінападобныя, выцягнуўшы насы, рохкалі, нібы дзікі. «Сабакі» ашчэрылі зубы і пагрозліва гыркалі. Здавалася, усе былі гатовыя кінуцца на абата, каб разадраць яго.
Аднак незнаёмага гэта відовішча не ўразіла. Ён зноў зірнуў на абата і запытаўся тым самым глухім голасам:
— Хіба ўсе людзі не браты?
— Бясспрэчна, хоць сёння шмат хто забыўся пра гэта.
— Шмат хто забыўся, гэта праўда, — як рэха, паўтарыў незнаёмы.
Жан Маяр, які ўважліва сачыў за ім, адзначыў горыч, з якой былі сказаны гэтыя словы. Зрэшты, гэта яго не здзівіла, бо, паводле яго філасофіі, гэтае пачуццё не пярэчыла святасці.
— Я пра гэта не забываюся, — казаў далей чужынец, — і вось я з вамі. Чаму ж ты мяне гоніш, брат мой?
— Я? Ганю цябе?!
Набожнай стойкасці старога прыйшоў канец. Незнаёмы ўпэўнена падышоў да абата, абняў і палка пацалаваў, выціраючы слёзы, якія ручаямі каціліся па львіным твары.
Супакоены гэтым канчатковым доказам рашучасці незнаёмага, натоўп яшчэ цясней абступіў яго, пачуліся ўхвальныя выкрыкі, кожнаму пракажонаму не цярпелася атрымаць цудадзейны пацалунак. Але Жан Маяр адцягнуў яго ўбок і ціха сказаў яму:
— Пачакай, чужынец. Ці добра ты ведаеш, што чакае цябе, калі ты прабудзеш тут ноч, што ты, здаецца, і збіраешся зрабіць? Паўсюль у даліне жыхары будуць цкаваць цябе. Калі ты, як яно здаецца, не тутэйшы, то не можаш нават уявіць, якія суровыя тут законы наконт пракажоных. Ідзі адсюль зараз жа, і, мажліва, твайго візіту не заўважаць.
— Даруй нашаму лекару, — сказаў абат, які цяпер таксама ўстрывожыўся. — Ён думае, як толькі што думаў і я сам, што гэта яго абавязак казаць так. Гэта вучоны чалавек. Ён не лечыць праказы, бо яна невылечная, ён і сам пракажоны, але ніхто не разбіраецца ў гэтым лепш за яго. Аднак ён далёкі ад спраў боскіх. А я, брат мой, пазнаў цябе.
— Аман, святы айцец, — сказаў Жан Маяр і заміргаў вачыма, ад чаго на ягоным твары з'явілася жахлівая грымаса.
— Я прыйшоў з горада, званіцы якога, магчыма, відаць з вашай гары. Я ведаю звычаі гэтага краю і чэрствасць сэрцаў яго жыхароў. Аднак, месір доктар, калі такія твае абавязкі...
Здавалася, незнаёмы інстынктыўна адчуў у мэтру Маяру ворага. Ён гаварыў з ім нерашуча, адвярнуўшыся ўбок.
— Толькі, месір доктар, я не маю ніякага жадання вяртацца ў даліну. З гэтага дня я хачу жыць сярод пракажоных. Хіба пракажоныя адмовяцца прыняць мяне?
— Вядома ж, не! — крыкнуў абат. — Я пазнаў цябе. Будзь блаславёны, пасланец Госпада.
— Тады дазвольце мне застацца. Мне не трэба нічога, акрамя абярэмка саломы ў самай убогай хаціне.
— Ты будзеш маім госцем. Увайдзі ў гэты кляштар, тут цяпер твой дом. Для мяне вялікае шчасце і гонар прыняць цябе. Уваходзь. Ты, пэўна, здарожыўся?
Пад іранічным позіркам Жана Маяра абат уцягнуў чужынца ў свой пакой, пачаставаў яго віном і настояў на тым, каб уласнаручна памыць яму ногі. Незнаёмы дазволіў, але як быццам бы з нейкай агідай. Ён адмовіўся ад прапанаванага жытла і выказаў настойлівае жаданне вярнуцца да натоўпу, які нецярпліва гаманіў.
Лекар, які не пераставаў сачыць за ім, хацеў быў выпрабаваць яго святасць.
— Ты яшчэ не бачыў сапраўды страшных пракажоных. Тыя, што тут, яшчэ маюць нейкае аблічча — чалавечае ці не — не важна. Перш чым ты сустрэнешся з іншымі, падрыхтуйся да самага брыдкага.
— Хіба ўсе людзі не браты? — паўтарыў нізкім голасам чужынец. — Ніякая форма праказы мне не гідкая. Але, — сказаў ён устрывожана, — хіба не ўсе пракажоныя жывуць пры манастыры?
— На жаль, брат мой, — сказаў абат, — ён стаў занадта цесны для іх. Многія, самыя страшныя, вымушаны жыць у халупах на схілах гары. Каб абысці вялікі лепразорый, трэба дні са два.
Было падобна, што чужынца ахапіла нечаканая трывога, і ён рэзка ўскочыў.
— Брат абат, я не магу затрымлівацца, — хутка сказаў ён, — я адчуваю сябе вінаватым перад гэтымі няшчаснымі.
— Ніякая форма праказы мне не гідкая, — задумліва паўтарыў лекар. — Вось сапраўды смелы чалавек.
Чужынец выйшаў так хутка, што абат нават не паспеў варухнуцца, каб затрымаць яго. Жан Маяр падышоў да акна і выглянуў на вуліцу. Змяркалася.
— Дзіўная птушка гэты ваш святы. Вось пайшоў лавіць пракажоных. Чаго, чаго, а гэтага тут хапае. І дваццаці крокаў не зрабіў, а ўжо пацёрся тварам аб дзесятак выдатных струплявых пыс. Ніхто з нашых не хоча прапусціць такога свята. На плошчы аж цёмна ад людзей. А вось пайшлі па жанчыну, каб прывесці да яго. Што ён робіць? Ды ўсё тое самае. Нахіляецца, прыціскаецца да яе грудзей сваімі, цалуе ў лоб і шчокі, зноў цалуе, потым пераходзіць да іншай. Вядома, гэтыя шлёндры хацелі б яшчэ, але ён не затрымліваецца. Як святы спяшаецца ўсіх прывітаць або давесці сваю святасць.
— Мэтр Жан, гэта блюзнерства, — сказаў абат, у якога яшчэ не прайшоў экстаз. — Гэта святы, і веліч яго місіі не дазваляе яму затрымлівацца ні на хвіліну.
— Вядома, — прабурчаў лекар, — але ці не хочацца вам пагаварыць з ім крыху больш і даведацца, што ў яго за святасць. Бываюць, вы ведаеце, святыя каралі. Гэты не з іх. Бываюць святыя рыцары. Гэта таксама не той выпадак. Святы манах? У яго няма танзуры. Ён і не мужык, да таго ж я ніколі не чуў пра мужыкоў-святых.
— А! Хіба важна, хто ён у мірскім жыцці. Гэта святы, і нам гэтага дастаткова. Ці не адчулі вы, як і я, водару, які зыходзіць, калі ён дыхае? Я і цяпер яшчэ п'яны ад яго. Брату Розу не прымроілася. Водар ладану і мірту.
— Глядзі ты! Сапраўды. Я абнюхаў яго ўсяго, як і вы, хоць ён і не палічыў мяне годным свайго пацалунку. Богу не заўгодна было паслаць да нас пекную святую. Я, праўда, не прывык мець справу са святымі, але я ніколі не чуў, што яны неяк спецыфічна пахнуць.
— А вось тут вы і памыляецеся, хоць вы і выдатны лекар, — сур'ёзна сказаў стары. — У былыя часы некаторых святых ахінаў водар, які напаўняў паветра навокал. Гэта даведзена.
Жан Маяр моўчкі глянуў на свайго набожнага сябра, потым, не вельмі перакананы, паківаў галавой. Калі праз гадзіну ён пайшоў ад абата, месір Тама Д'Арфёй усё яшчэ быў усхваляваны, а ўзрушанасць, якая панавала вакол кляштара, доўга не давала яму заснуць.
Чужынец да позняй ночы блукаў па малым лепразорыі. Спачатку ён хадзіў па вуліцах паселішча без ніякага парадку, цалаваў усіх, каго сустракаў, пры гэтым яго нібы магнітам цягнула да вялікіх груп пракажоных. Потым, калі першая ўзрушанасць, якую выклікала яго з'яўленне, трохі сцішылася і вуліцы апусцелі, ён быццам бы задумаўся, і ў яго незвычайных паводзінах з'явілася нешта накшталт метаду.
Ён папрасіў брата Роза, які неадступна хадзіў следам за ім, быць яму правадніком і пачаў заходзіць у кожнае жытло. Там ён знайшоў пракажоных, якія не выйшлі — хто з прычыны кепскага стану, хто проста праз абыякавасць. У кожнай хаціне ён выказваў сваю міласэрнасць у простым і строгім рытуале: зайшоўшы, ён абдымаў і цалаваў усіх па чарзе. Можна было падумаць, што ён баяўся, каб хто не схаваўся. Нікому не ўдалося пазбегнуць яго ласкі. Упартых ён праследаваў, заганяў у куток, і там — зноў абдымаў, і яго дзіўны голас, у якім, здаецца, чуўся горкі папрок, ушчуваў няшчаснага за ягоны сорам.
— Хіба ўсе людзі не браты? — паўтараў ён. — Я прыйшоў да цябе з любоўю, а ты мяне цураешся!
Тады сэрца самага здзічэлага пракажонага мякчэла, і ён са слязьмі прымаў яго пацалунак. Зрабіўшы гэта і агледзеўшы ўсе закуткі, каб упэўніцца, што не прапусціў нікога — ні хворага ў пасцелі, ні дзіцяці ў калысцы, — чужынец выходзіў і нецярпліва ішоў да наступнага дома.
Ён скончыў свой абход і зноў апынуўся на галоўнай вуліцы пасёлка позна ўночы. Некалькі пракажоных, якія не спалі, убачылі яго ў гэты момант у святле ліхтара, які трымаў брат Роз. Яны заўважылі, што яго твар быў бледны і мокры ад поту, і ад думкі, што ён ахвяруе сваім здароўем дзеля іх, ім зрабілася прыемна. Брат Роз тым часам маліў яго крыху адпачыць, перш чым ісці ў вялікі лепразорый, што ён збіраўся зрабіць. Манах хацеў забраць яго ў сваю халупу, раз ужо ён не скарыстаўся з гасціннасці абата, але незнаёмы адмовіўся махам галавы. Яны перакінуліся некалькімі словамі, якіх ніхто не пачуў, і схаваліся ў цемры. Святы знік, і ў тую ноч на вулічках пасёлка больш не бачылі яго ценю. Усе былі перакананыя, што ён урэшце заначаваў у манаха. Паступова размовы сціхлі, і ціша зноў запанавала на Гары Хворых.