- Хочаш, дапамагу табе бульбу скрэбці, га?
Яна не адказала. Ганс нагнуўся, падняў нож, узяў з міскі бульбіну і пачаў скрэбці. Твар у дзяўчыны заставаўся жорсткі, вочы глядзелі варожа. Яна стаяла каля сцяны і моўчкі сачыла за ім. У Ганса на твары з'явілася лагодная ўсмешка.
- Ну чаго ты так злосна на мяне глядзіш? Няўжо не разумееш, што я тады быў вельмі раз'юшаны. Усе мы тады былі такія. У той час яшчэ хадзілі чуткі пра непераможнасць французскай арміі, пра лінію Мажына... - Ён усміхнуўся. - Ну і віно, ведама, стукнула ў галаву. Табе яшчэ пашанцавала. Жанчыны казалі мне, што я не такі ўжо непрыгожы.
Дзяўчына зірнула на яго з агідай.
- Вымятайся адгэтуль.
- Я пайду, калі мне захочацца.
- Калі ты не знікнеш, бацька пойдзе ў Суасон і паскардзіцца на цябе генералу.
- Толькі гэтага яшчэ генералу не хапала. У нас ёсць загад наладжваць добрыя адносіны з насельніцтвам. Як цябе завуць?
- Не твая справа.
Шчокі ў яе палалі, вочы гнеўна гарэлі. Яна здалася яму цяпер прыгажэйшай, чым ён яе запомніў. Не гэтак ужо ўсё было кепска. Яна не якая-небудзь сялянская дзяўчына. Маці ж казала, што дачка настаўніца. І менавіта таму, што гэта была не звычайная сялянка, а настаўніца, вучоная, Гансу было асабліва прыемна памучыць яе. Ён адчуў сябе моцным, непераможным. Ён скалмаціў свае прыгожыя бялявыя валасы і ўсміхнуўся. За лета ён так добра загарэў, што яго блакітныя вочы здаваліся ўжо надзвычай блакітнымі.
- Маці з бацькам дзе?
- У полі працуюць.
- Слухай, я прагаладаўся дужа. Дай мне кавалак хлеба з сырам і шклянку віна. Я заплачу.
Яна жорстка зарагатала.
- Мы ўжо тры месяцы не ведаем, што такое сыр. Дый хлеба не хапае. Летась свае французы забралі ў нас коней, а цяпер вось бошы пакралі ўсё, што засталося: кароў, свіней, курэй - усё.
- Ну і што з таго, мы ж не дарма ўзялі, мы заплацілі.
- А ты думаеш, мы будзем есці гэтыя паперкі, што вы нам далі ўзамен?
Раптам яна заплакала.
- Ты што, галодная?
- Ды не, - адказала яна горка. - Мы ж харчуемся па-каралеўску: бульба, хлеб, салата і бручка. Заўтра бацька паедзе ў Суасон - мо разжывецца на каніну.
- Паслухай, праўда, я неблагі хлопец. Я прывязу вам сыру, а можа, і трохі шынкі.
- Не трэба мне тваіх падачак. Хутчэй памру з голаду, чым дакрануся да ежы, што вы, свінні, у нас укралі.
- Ну добра, паглядзім, - адказаў ён спакойна.
Ён надзеў каску, устаў і, сказаўшы «au rеvоіr, madеmoіsеllе», пайшоў.
Ён не мог, зразумела, раз'язджаць на матацыкле па навакольных дарогах дзеля сваёй забавы, даводзілася чакаць, пакуль пашлюць з даручэннем і ён зноў зможа заехаць на ферму. Праз дзесяць дзён яму такі выпала паехаць. Ён, як і тады, бесцырымонна ўваліўся ў кухню. Тут корпаліся фермер з жонкай. Быў ужо поўдзень, старая каля печы нешта мяшала ў гаршку. Стары сядзеў за сталом. Яны зірнулі на Ганса, але быццам не здзівіліся. Дачка, відаць, расказала ім, што ён прыходзіў. Яны маўчалі. Старая завіхалася каля печы, а фермер панура, не зводзячы вачэй, глядзеў на цырату на стале. Але не гэтак лёгка было збіць з панталыку Ганса.
- Bоnjоur, lа соmраgnіе *, - весела павітаўся ён. - Вось прывёз вам гасцінцаў.
* Прывітанне ўсёй кампаніі (франц.).
Ён раскруціў пакет і расклаў на стале ладныя кавалкі сыру і свініны, дзве бляшанкі сардзінаў. Старая адвярнулася ад печы, і Ганс усміхнуўся, заўважыўшы ў яе вачах прагны бляск. Фермер панура зірнуў на прадукты. Ганс прывітаў яго шырокай усмешкай.
- Тады, той раз, паміж намі сутычка выйшла. Прашу прабачэння. Але і табе, стары, не варта было ўмешвацца.
У гэты самы момант увайшла дзяўчына.
- Што ты тут робіш? - груба крыкнула яна. Позірк яе спыніўся на прадуктах. Яна згрэбла ўсё разам і шпурнула Гансу. - Забяры гэта! Забяры, кажу табе!
Але маці кінулася да стала.
- Анет, звар'яцела ты, ці што?
- Не хачу прымаць ад яго гэтых падачак.
- Дык гэта ж нашы прадукты, нашы! Яны ўкралі іх. Ты толькі зірні на сардзіны - яны ж з Бардо!
Старая нагнулася і пачала збіраць раскіданыя па падлозе бляшанкі. Ганс паглядзеў на дзяўчыну: блакітныя вочы яго смяяліся.
- Значыць, цябе зваць Анет? Прыгожае імя. Чаму ты не дасі сваім бацькам крышку пад'есці? Ты ж сама казала, што вось ужо тры месяцы вы не бачылі сыру. Шынкі, на жаль, не ўдалося знайсці. Прывёз, што змог.
Фермерыха абедзвюма рукамі схапіла свініну, прыціснула яе да грудзей. Здавалася, яна вось-вось пацалуе гэты кавалак мяса. Па шчоках у Анет цяклі слёзы.
- Божа літасцівы, які сорам! - застагнала яна.
- Ну чаго ты. Які тут сорам? Кавалак сыру і крышку свініны, і толькі.
Ганс сеў, запаліў папяросу, прапанаваў старому. Адно імгненне той вагаўся, але спакуса была занадта моцная: ён выцягнуў адну папяросу і хацеў аддаць пачак Гансу.
- Пакінь сабе, - сказаў той. - Я дастану яшчэ колькі захочацца. - Ён глыбока зацягнуўся і пусціў дым праз нос. - Навошта нам сварыцца. Што зрабілася, таго не пераробіш. Вайна ёсць вайна. Павінны зразумець. Анет - дзяўчына вучоная, я ведаю; я не хачу, каб яна пра мяне кепска думала. Наша часць, відаць, надоўга затрымаецца ў Суасоне. Я магу час ад часу заязджаць, прывозіць якую-небудзь ежу. Ведаеце, мы стараліся палепшыць адносіны з насельніцтвам, але французы ўпіраюцца. Яны і глядзець на нас не хочуць. Урэшце, давайце забудзем пра тое, што здарылася тады, як мы з сябрам да вас заходзілі. Няма чаго вам мяне баяцца. Я гатовы ставіцца да Анет з усёй павагай, як да роднай сястры.
- Чаго ты ходзіш сюды? Чаму не пакінеш нас у спакоі? - спыталася Анет.
Шчыра кажучы, ён і сам добра не ведаў. Яму не хацелася прызнацца, але ён проста засумаваў па звычайных чалавечых адносінах. Варожая маўклівасць, што акружала немцаў у Суасоне, пачала выводзіць яго з раўнавагі; іншы раз яму вельмі хацелася падысці на вуліцы да першага сустрэчнага француза, які глядзеў на яго як на пустое месца, і правучыць як след; але часцей гэта даводзіла самога Ганса да слёз. Добра было б знайсці сям'ю, дзе яго прымалі б як свайго. Ён не схлусіў, калі казаў, што ў яго былі самыя чыстыя намеры. Яму сапраўды падабаліся высокія, паўнагрудыя жанчыны, такія ж, як ён сам, сінявокія, бялявыя і дужыя. Незразумелая яму вытанчанасць, просты тонкі нос, цёмныя вочы, бледны твар - не, гэта не для яго. Было ў гэтай дзяўчыне нешта такое, што прымушала Ганса ставіцца да яе насцярожана, нават баяцца. Калі б тады перамогі германскай арміі не закружылі яму галавы, калі б не быў ён такі стомлены ў той час і не выпіў бы залішне віна, ён ніколі б і не падумаў, што гэтая дзяўчына можа яго прывабіць.